Polšča
Uład adpraviŭsia ŭ Polšču pa prahramie Kastusia Kalinoŭskaha, kali jaho vyhnali ź mieduniviersiteta ŭ Biełarusi. Jon skončyŭ Miedycynski ŭniviersitet u Łodzi (2011). Ciapier prachodzić internaturu ŭ Polščy. Śpiecyjalnaść — doktar-stamatołah.
Uład adznačaje, što
ŭzrovień vykładańnia ŭ Biełarusi i Polščy prykładna, adnolkavy. I tam, i tam adnolkava niaprosta. «Ale vialikaja roźnica ŭ abstalavańni: tut, u Łodzi, najnoŭšyja technałohii. I pradmietaŭ ahulnaha charaktaru mienš. Naprykład, adsutničaje ideałohija, historyja, mova». A što rodnić ź biełaruskim studenckim žyćciom, to śpisvańnie i viečarynki.
«Śpisvajuć, i jašče jak! Ale na ispyty musiać usio vyvučyć, bo sistema vielmi žorstkaja i biez dakładnych viedaŭ nichto nie prapuścić, navat kali ty zamiežnik.
Špory vykarystoŭvajuć najbolš na zalikach. Ispyty ž adbyvajucca ŭ testavaj formie, u vializnych aŭdytoryjach, pad nahladam vykładčykaŭ i prafiesaraŭ.
Pytańni ciažkija i zakručanyja. Ale isnujuć tak zvanyja «hiełdy» — kopii pytańniaŭ ź ispytaŭ raniejšych hadoŭ. Jany zazvyčaj nie paŭtarajucca, ale pryncyp adkazaŭ možna zrazumieć i na što robicca najbolšy ŭchił».
Što da viečarynak, to jany prachodziać masava.
«U internacie viečarynki adbyvajucca na kalidory — nichto nie zamykajecca ŭ pakoi.
U pryncypie, kožny student moža sabie dazvolić naviedvać kaviarni. Kaviarniaŭ i baraŭ šmat, i ŭ ich nie zavobłačnyja ceny. Uvachod u kłub čaściej za ŭsio svabodny, pakažy «studak» — i ty ŭnutry. Pjuć polskija studenty taksama šmat. Tolki napoi samyja roznyja, i moža navat bolš piva, čym harełki».
Studenty majuć ilhoty nie tolki pry naviedvańni kłubaŭ. Amal na ŭvieś haradski i mižharodni transpart źnižki — 50%, u kinateatry kali nie zadarma, to sa źnižkaj.
«Padpracoŭvać student-miedyk nie maje šancaŭ. Na vučobie my pravodzili pa 10-12 hadzinaŭ.
Chiba što ŭnačy, ale musiš jašče i padrychtavacca da kałokviumaŭ dy šarahovych zaniatkaŭ».
Ciapier Uład rychtujecca da piacihadovaj pracy «specka», to bok pahłybleńnia ŭ śpiecyjalizacyju. Heta dazvolić jamu zajmacca nie tolki ahulnaj praktykaj, ale i być admysłovym śpiecyjalistam, naprykład, pa pratezavańni. A heta bolšyja pierśpiektyvy. Ale spačatku treba prajści testavańnie, jakoje ŭklučaje pytańni z usiaho kursa navučańnia. I chacia ŭ Polščy miedyk jašče nie samaja prestyžnaja i vysokaapłočvanaja prafiesija, ale niedaloka ad taho.
ZŠA
U Biełarusi Anton Trafimovič atrymaŭ prafiesiju žurnalista. Vyrašyŭ udaskanalvać viedy pa hetaj śpiecyjalnaści i ŭ ZŠA ŭ Dziaržaŭnym ŭniviersitecie Kanzasa. Atrymaŭ hadavuju stypiendyju Edmunda Maski i adpraviŭsia ŭ teoryi i na praktycy znajomicca sa standartami amierykanskaj žurnalistyki.
 Paśla zaniatkaŭ z vykładčykam možna i kavy vypić. Anton intervjuiruje prafiesara. |
«Ja vypadkova natrapiŭ na hetuju prahramu. Mnie daŭno chaciełasia pažyć u inšaj krainie, sustreć ludziej, vychavanych na inšych kaštoŭnaściach. Dla mianie heta nie mienš važna, čym sama adukacyja. Amieryka stała idealnaj krainaj u hetym sensie.
Ja viedaju anhlijskuju movu i bieź ciažkaściaŭ zmoh prystasavacca da paŭsiadzionnaha žyćcia i da zaniatkaŭ.
Da taho ž u ZŠA pryjazdžajuć vučycca studenty z roznych krain. Tamu, žyvučy ŭ centry Kanzasa, možna paznajomicca z samymi dalokimi i nieviadomymi kulturami. U maim univiersitecie vučacca pradstaŭniki 102 krain. Heta litaralna paŭśvietu! A ź biełarusaŭ ja i jašče adzin aśpirant».
Navučańnie ŭ Amierycy darahoje. I, kab nie stypiendyja, jakaja pakryvaje ŭsie vydatki, Anton nie zdoleŭ by sam apłočvać univiersitet. U zaležnaści ad šerahu akaličnaściaŭ cana vahajecca ad 6 da 18 tysiač dalaraŭ u hod. Ale isnuje sistema lhotaŭ. Kali baćki majuć nievysokija zarobki, dziaržava moža apłacić bolšuju častku koštu navučańnia. Albo mahčyma atrymać dziaržstypiendyju. Jašče isnujuć pryvatnyja stypiendyi. A možna zarabić i samomu: pracavać nad vučebnymi prajektami ŭ łabaratoryjach albo dapamahać prafiesaram pry praviadzieńni ich daśledavańniaŭ. «Usio zaležyć ad taho, nakolki vialiki fond u prafiesara.
Naprykład, šmat studentaŭ-inžynieraŭ pracujuć nad prajektami dla NASA, i stypiendyja dla hetaj prahramy vielmi prystojnaja. Tamu ŭ studentaŭ zastajucca dadatkovyja hrošy».
Navučalny ž praces ŭ asnoŭnym prachodzić samastojna. U dzień pa 2-3 zaniatki. «Ale astatni čas nie volny. Mnohija studenty prosta žyvuć u biblijatecy, jakaja pracuje 24 hadziny na sutki. Tamaka jość kaviarnia i navat kanapy, na jakich možna adpačyć». Vučoba, kaniečnie, choć i zajmaje bolšaść času, ale nie ŭvieś. «Ja časta starajusia vybracca kudy-niebudź: katajusia na rovary, płavaju na bajdarcy, naviedvaju sportkompleks, padarožničaju». Nie minajuć studenckaje žyćcio i viečarynki, na jakich, jak pryvykli bačyć pa filmach, šmat ałkaholu i ludziej.
«Praz toje, što ŭ ZŠA možna pić z 21 hoda, jak tolki studentam spaŭniajecca stolki, jany prosta varjaciejuć ad ščaścia i štotydzień ładziać viečarynki.
Ale siarod maich siabroŭ bolšaść — studenty-mahistry, jakija ŭžo pieražyli hety pieryjad».
 Intelektualnyja hulni za pivam — zvyčajnaja sprava dla studentaŭ u ZŠA. Fota Tomi Tajza. |
Pobyt studentaŭ tam, za akijanam, padobny da biełaruskaha. Hałoŭnaje adroźnieńnie chiba ŭ cenach.«Bolšaść studentaŭ najmaje kvateru, tamu što heta našmat tańniej. U siarednim pakoj kaštuje 350 dalaraŭ u miesiac, plus 50-100 dalaraŭ z čałavieka idzie na kamunalnyja pasłuhi. Pražyvańnie ŭ internacie abychodzicca ad 3,5 da 7 tysiač dalaraŭ u siemiestr (heta ŭklučna z charčavańniem)».
Pa ŭmovach prahramy ŭsie studenty-zamiežniki paśla vučoby musiać vyjechać z ZŠA (navat varyjanty z žanićbaj nie spracoŭvajuć). Bolš za toje, na praciahu dvuch nastupnych hadoŭ jany nie majuć prava atrymać amierykanskuju vizu. Ale Anton adznačaje tendencyju, što šmat studentaŭ nie chočuć viartacca na radzimu. «Siarod ich i brytancy, i francuzy, i aŭstralijcy. U toj ža čas šmat amierykancaŭ nie chočuć zastavacca ŭ ZŠA. Ludziam chočacca novaha, chočacca pabačyć śvietu. Paśla atrymańnia dypłoma jany šukajuć pracu na Blizkim Uschodzie, va Uschodniaj Azii».
Anton ža viartajecca ŭ Biełaruś. Ci atrymanyja za miažoj viedy spatrebiacca jamu na radzimie? «Ja nie za dypłomam jechaŭ — za dośviedam. Viadoma, zmahu prymianić i viedy.
Luby zamiežny vopyt kaštoŭny, bo jon dazvalaje pa-novamu pahladzieć na rečy, jakija my ličym stałymi».
Rasija
Jeduć biełarusy vučycca i ŭ Rasiju.
Vola Vierbiłovič skončyła BDU — sacyjołah. A sioleta atrymała dypłom mahistra ŭ Vyšejšaj škole ekanomiki ŭ Maskvie.
 Vola — mahistr pa ŭsich kanonach. |
«Vybirała ŭ pieršuju čarhu nie krainu, a navučalnuju ŭstanovu i kirunak navučańnia. Publičnaja sacyjałohija — napramak novy, ale blizki idejna da majho razumieńnia hetaj navuki. Pa-pieršaje, heta aktyvisckaja sacyjałohija, jakaja ŭ svaim fokusie trymaje pratestavyja ruchi, hramadskija abjadnańni, niekamiercyjnyja arhanizacyi, hramadzianskuju supolnaść. Pa-druhoje, hety napramak zbolšaha aryjentujecca na jakasnuju mietadałohiju (case study, naratyvy, fokus-hrupy), što mnie taksama bližejšaje».
U VŠE dla hramadzian z krain SND isnujuć biudžetnyja miescy, jakija praduhledžvajuć taksama i miesca ŭ internacie
(płatnaje navučańnie kaštuje prykładna $6300 na hod). Za internat ža davodzicca płacić 1,5 dalary na miesiac. Tanna, ale niazručnaje miescaznachodžańnie — u Padmaskoŭi. I daroha zajmaje paŭtary-dźvie hadziny.
 Volny čas u internacie studenty baviać za hulniami. |
«Čas vučoby — indyvidualnaja sprava, bo kožny sam vyznačaje svoj navučalny płan u pačatku hoda — vybiraješ kursy, jakija žadaješ vyvučać. Na pieršym hodzie — 4 pary 3-4 razy na tydzień. Za padručnikami, kali chočaš narmalna vučycca i niešta atrymać, treba pravodzić amal uvieś volny čas. Ale realna vychodziła 2-3 hadziny štodnia».
Nie mienš važna dla dziaŭčyny było atrymanyja viedy prymianiać na praktycy.
«Asnoŭnaja častka zaniatkaŭ prachodzić uviečary, što dazvalaje pracavać pa śpiecyjalnaści, chacia b niapoŭny dzień.
Pry ŭniviersitecie jość šmat daśledčych łabaratoryj, u jakich pracujuć bakałaŭry i mahistranty». Na druhi hod navučańnia Volha taksama pajšła pracavać. «Tolki na stypiendyju žyć niemahčyma, bo jana dajecca pryblizna piataj častcy studentaŭ i jana nie bolšaja za 100 dalaraŭ. A kali ty nie ŭ pieršaj piaciorcy, to mienšaja napałovu».
Vola — nie adzinaja biełaruska ŭ VŠE. «Sa mnoj navučałasia jašče 5 čałaviek (tyja, z kim vučyłasia ŭ BDU). Biełaruskija studenty nie demanstrujuć žadańnia abjadnoŭvacca i rabić niešta razam, choć biełarusaŭ šmat na roznych śpiecyjalnaściach. Adzinaj niefarmalnaj supołkaj dla nas uvohule była hrupa «Biełarusy Maskvy» u Fejsbuku».
Maskvu Ola nie ličyć dla siabie kamfortnym horadam. Ale na 2-3 hady jašče dumaje tam zastacca. Razhladaje mahčymaść vučoby ŭ aśpirantury —
dla aśpirantaŭ jość dastatkova vyhadnyja stypiendyi i zamiežnyja stažyroŭki.
«Kali ž nie atrymajecca — praciahnu pracavać u mižnarodnaj daśledčaj markietynhavaj kampanii. Mahčyma, budu šukać novyja napramki raźvićcia ŭ «trecim siektary» — daśledčaja i hramadskaja dziejnaść u siektary niekamiercyjnych arhanizacyj».
Šviecyja
Ludmiła paśla zakančeńnia fakulteta mižnarodnych adnosinaŭ BDU pracavała na minskim «Atłancie», potym — u ofisie ABSIE ŭ Biełarusi, pakul jaho nie začynili. Ale nie pakidała dumku praciahnuć adukacyju za miažoj. Dziaŭčyna ŭ vyniku padała dakumienty va ŭniviersitety Šviecyi, Hałandyi i Anhlii. I z druhoj sproby atrymała stypiendyju na mahistarskuju prahramu «Stratehičnaje pradprymalnictva» ŭ šviedskim horadzie Jončopinh.
Kab pastupić, ad abituryjenta patrabavali tolki siertyfikat na vałodańnie anhlijskaj movaj, reziume i matyvacyjny list, ale nijakich admysłovych ispytaŭ pa ekanomicy.
«Tre było koratka, upeŭniena i nie saromiejučysia padkreślić svaje «plusy». Dakazać šviedam, što mienavity ty im patrebny. Ja była davoli saramlivym čałaviekam. A biznes-adukacyja i žyćcio ŭ Šviecyi dali mnie zrazumieć, nakolki važna pravilna siabie padać», — siońnia dziaŭčyna ŭžo ŭpeŭnienaja ŭ svaich mahčymaściach.
Praces navučańnia ŭ Šviecyi maje svaje admietnaści. Studenty bolš zajmajucca samastojna.Pa pradmiecie čytajecca try-čatyry lekcyi. «Prychodzić lektar, čytaje lekcyju, kaža «da pabačeńnia» i sychodzić. Tut jość paniaćcie haściavoj lekcyi, kali pryjazdžaje vykładčyk ź niejkaj kampanii. Jon chvilin dvaccać raskazvaje, zatym jamu zadajuć pytańni». Kali ty sam nie zdolny vučycca — vysokakłasnym śpiecyjalistam naŭrad ci stanieš.
Jašče adna asablivaść — hrupavaja praca. «Spačatku heta było niazvykła.Razam z taboj studenty, naprykład, z Bałharyi i Irana. U kožnaha svoj charaktar i «svaja» anhlijskaja mova». Ale z časam jana pierakanałasia, što vynik pracy ŭ hrupie atrymlivajecca lepšy, čym kali b usio rabiła sama.
Univiersitet Ludmiły pazicyjanuje siabie jak mižnarodny. «Ja paznajomiłasia ź ludźmi z usiaho śvietu — ad Indanezii da Mieksiki. Dla mianie pierastali isnavać stereatypy pra žycharoŭ roznych krainaŭ, jakija jość u našym hramadstvie».
 Siarod adnahrupnikaŭ Ludmiły (u čyrvonym šaliku) — pradstaŭniki roznych krain. |
A voś šviedaŭ va ŭniviersitecie mała. Całkam praniknucca šviedskaj kulturaj nie ŭdałosia.
Stypiendyja, jakuju jana atrymlivaje, pa našych mierkach nie małaja: kala 1100 dalaraŭ. Ale ŭ Šviecyi na takija hrošy asabliva nie pašykuješ, uličvajučy, što amal pałova sumy idzie na pražyvańnie. «Paśla kanikułaŭ ja viezła ŭ Šviecyju biełaruskuju hrečku, kiłbasu, kavałak sała i cukierki», — śmiajecca dziaŭčyna.
«Padčas vučoby za miažoj ja adčuvaju siabie bolš kasmapalityčnaj. Možna skazać, hramadziankaj śvietu. Ale ŭ mianie źjaviłasia cikavaść da biełaruskaj muzyki, kultury, movy, čaho raniej nie było». Na dumku Ludmiły, być patryjotam Biełarusi možna i za miažoj. «Ja liču, što heta častka patryjatyzmu, kali ty raspaviadaješ inšym pra svaju krainu, sprabuješ paŭpłyvać na niehatyŭnaje mierkavańnie pra jaje. Tak, jość prablemy ŭ palityčnaj situacyi. Ale ja sprabuju raskazać pra toje dobraje, što jość u nas».
Niderłandy
Były palitpryzyŭnik Źmicier Žaleźničenka — prahramist-mahistrant z Dełfckaha technałahičnaha ŭniviersiteta ŭ Niderłandach. Jon atrymaŭ stypiendyju hałandskaha ŭrada, kali jaho adličyli z matfaka Homielskaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta pa palityčnych matyvach. Stypiendyja pakryvaje navučańnie i pražyvańnie. Pierad mahistraturaj skončyŭ Vyšejšuju techničnuju škołu ŭ Dymienie (pryharad Amsterdama).
 Źmicier Žaleźničenka. |
Vyšejšaja adukacyja ŭ Hałandyja płatnaja, ale nie darahaja pa jeŭrapiejskich mierkach: kala €1500 na hod.
Pry hetym studentam mohuć kampiensavać prajezd u hramadskim transparcie, jaki ŭ krainie davoli darahi, ci pražyvańnie. Z ulikam usich bonusaŭ adukacyja atrymlivajecca amal biaspłatnaj.
Budynak studenckaha internata, u jakim daviałosia žyć Źmitru jašče padčas navučańnia ŭ Dymienie, ujaŭlaŭ haru hruzavych kantejnieraŭ. Takoje «tannaje i złosnaje» žyllo dla studentaŭ źjaviłasia ŭ Hałandyi niekalki hod nazad. Košt pražyvańnia ŭ takim internacie — 300 jeŭra ŭ miesiac. Na ŭvachodzie niama zvykłych dla biełaruskich studentaŭ vachciorak, jakija praviarajuć propusk — poŭnaja svaboda ŭ pierasoŭvańni. Praŭda, z susiedam pa pakoi Źmitru nie pašancavała: šmat piŭ i nie prybiraŭ za saboj.
 Studencki internat nahadvaje vahončyki budaŭnikoŭ. |
Ciapier małady čałaviek zdymaje pakoj u Raterdamie za 450 jeŭra — na vučobu ŭ Dełft dabirajecca na pryharadnym ciahniku. Daroha zajmaje 20 chvilinaŭ. «Dobra naładžany hramadski transpart. Ciahniki chodziać raz na 15 chvilin. Nie treba viedać raskład, prosta idzi na stancyju i siadaj».
Na ŭłasnych aŭto studenty jeździać nie časta. Pa-pieršaje, šmat času hublajecca ŭ ranišnich zatorach. Pa-druhoje, u centry darahaja parkoŭka. Dziaržava śviadoma pravakuje admovu ad ułasnaha aŭtratranspartu na karyść hramadskaha i rovaraŭ.
Usie viadučyja ŭniviersitety Hałandyi datujucca dziaržavaj (aproč niekatorych pryvatnych biznes-škoł). Vyšejšaja adukacyja maje dźvie stupieni: bakałaŭryjat (termin navučańnia 3-4 hady) i mahistratura (1-2 hady). Viedy studentaŭ, jak i ŭ nas, aceńvajucca pa 10-balnaj škale. Minimalny prachodny bał — 5,5. Vykarystoŭvać «špory» ci «bomby» nie pryniata.
«Za śpisvańnie praduhledžany samyja surjoznyja pakarańni. Za čas vučoby jašče nie razu nie čuŭ, kab niechta śpisaŭ»,
— kaža Źmicier.
Hałandskija studenty spakojna staviacca da ałkaholu i amal nie palać. «Takoha niama, što žyćcio pabudavana na tym, kab źbiehčy z pary i pajści pić piva. Kali ja vučyŭsia ŭ Homieli, u peŭnaj častki studentaŭ pamknieńni byli takija». I takoha, kab na parach abmiarkoŭvali, chto ŭ jaki kłub schadziŭ, što vypiŭ, taksama nie sustrakaŭ. Na lekcyjach zajmajucca pradmietami,kaža Źmicier. Dla jaho aŭtarytetny student — heta toj, jaki udzielničaje ŭ dyskusijach na parach, daje hruntoŭnyja adkazy. Inačaj, jak zrazumieć, što heta cikavy čałaviek, ź jakim možna parazmaŭlać, ad jakoha možna niešta daviedacca?
Va ŭniviersitecie jość spartovyja i kulturnyja siekcyi — tancy, opiera, balet. A voś tradycyi praviadzieńnia kancertaŭ studenckaj samadziejnaści ci KVK tam niama.
Dla Źmitra vučoba chutčej nahadvaje pracu: pryjšoŭ, adpracavaŭ, dasiahnuŭ niejkich metaŭ svaich i syšoŭ.
Suśvietny viebamietryčny rejtynh ŭniviersitetaŭ
Dełfcki technałahičny ŭniviersitet — 85.
Kanzaski dziaržaŭny ŭniviersitet — 365.
Biełaruski dziaržaŭny ŭniviersitet — 595.
Vyšejšaja škoła ekanomiki — 765.
Miedycynski ŭniviersitet u Łodzi — 2587.
Biełaruski dziaržaŭny miedycynski ŭniviersitet — 3743.
