Biblija dziadźki Vasila
Pabačyŭ śviet poŭny pierakład Biblii, zrobleny Vasilom Siomucham. Praca nad biełaruskim tekstam Biblii doŭžyłasia 14 hadoŭ — z 1988-ha. Vydańnie było dabrasłaŭlonaje mitrapalitam Mikałajem, pieršajararcham Biełaruskaj aŭtakiefalnaj pravasłaŭnaj carkvy, prychody jakoj dziejničajuć pieravažna ŭ asiarodkach biełaruskich emihrantaŭ u Eŭropie, ZŠA i Kanadzie. Nakład Knihi — 10 tys. asobnikaŭ. Ceły hod źbiralisia hrošy na vydańnie Biblii. Sam ža praces padrychtoŭki da druku i vydańnia pačaŭsia letaś u listapadzie i zaniaŭ jašče paŭhodu. Vydańniem Biblii zajmalisia dzieci Vasila Siomuchi — dačka Alesia ŭ ZŠA i syn Siarhiej u Biełarusi. Hrošy źbiralisia ad pryvatnych asobaŭ, biez udziełu jakich-kolviečy hramadzkich, dziaržaŭnych ci relihijnych arhanizacyjaŭ. Adnak, pa słovach Vasila Siomuchi, relihijnyja arhanizacyi vykazali žadańnie vykupić častku nakładu.
Biełarusy adnymi ź pieršych u Eŭropie zajmieli Śviatoje Piśmo na ŭłasnaj movie — jašče na pačatku XVI st. Źjaŭleńnie Skarynavaj Biblii stałasia nadzvyčaj važnaj padziejaj svajho času. U našu epochu jana nia tolki zachavała svaju značnaść, ale j pavialičyła: ciapier heta nia tolki pieršy pierakład Biblii pa-biełarusku, ale i moŭny, litaraturny, kulturny, knihavydaviecki pomnik.
Ale pomnik — jon i jość pomnik: na jaho možna chiba što hladzieć. A ŭ śviecie, tym časam, Biblija zastajecca nia pomnikam, a samaj papularnaj knihaj. Raniejšyja ž pierakłady Biblii na sučasnuju biełaruskuju movu nie zajmieli papularnaści.
“NN” prapanuje čytačam hutarku z Vasilom Siomucham.
“NN”: Kali Vy skončyli rabić pierakład?
V.S.: A jon jašče nia skončany. Ja hetyja čatyrnaccać hadoŭ dzień pry dni pracavaŭ nia tolki nad Biblijaj. Byli i inšyja pierakłady — prazaičnyja, paetyčnyja. Najlepiej udajecca pierakład, kali adnačasova pracuješ nad niekalkimi tvorami (i pažadana roznaha charaktaru). Adnačasova z Novym Zapavietam ja pierakładaŭ “Tak kazaŭ Zaratustra” Frydrycha Nicše — poŭnuju procilehłaść.
Najbolš času ŭ maim žyćci pajšło na dva pierakłady — “Faŭst” Hiote (15 hadoŭ) i Bibliju. U kožnym novym vydańni “Faŭsta” ja rablu praŭki, i, kali budzie novaje vydańnie Biblii, tam, kaniečnie, taksama buduć praŭki.
“Błahadać” i “miłata”
“NN”: Čamu Vy nie spracavalisia z pravasłaŭnaj Biblijnaj kamisijaj, razam ź jakoj pačynali pierakładać Bibliju?
V.S.: U 1988-m Carkva mierkavała, što treba paviarnucca da biełaruščyny. Uładyka Fiłaret sam mnie prapanavaŭ pierakładać Bibliju. Ja paprasiŭ, kab Carkva dała mnie ŭ dapamohu teolaha, bo ŭ tealohii nie raźbirajusia. Tady skłali tuju kamisiju, zaprasili ŭ jaje ludziej, carkoŭnych i śvieckich. I jany pačali redahavać moj pierakład z pazycyjaŭ pravasłaŭnaj carkvy: kab było ŭ im tolki toje, što j pa-rasiejsku, i ni na krok ubok. I paradak słovaŭ kab byŭ toj samy, i kab usio dakładna adpaviadała synadalnamu vydańniu rasiejskaj Biblii. Ale ž u pierakładčyka jość svoj styl, svaje zakony — čysta pierakładčyckija! Razharelisia sprečki. Skažam, słova “błahodať”. Jak pierakłaści? Pa-biełarusku “błaha” — heta “vielmi kiepska”, pa-rasiejsku — naadvarot, “vielmi dobra”. I kali hetaje pytańnie pastavili na hałasavańnie, tut užo ja aburyŭsia: “Takija rečy hałasavańniem nie vyrašajuć!”
“NN”: A jaki byŭ Vaš varyjant?
V.S.: Miłata — ad miłaści, lubovi. Ale kamisija prahałasavała suprać. Japiskap Pinski Stafan skazaŭ mnie: “Ja razumieju, u Vas tut usio pravilna, usio adpaviadaje movie. Ale chaj budzie lepš “błahadać”.
Ad słovazłučeńnia “łaska Božaja”, jakoje ŭžyvajuć kataliki, ja admoviŭsia, bo histaryčna “łaska” ŭzychodzić da adnaho korania sa słovam “liślivaść”. My z vami možam liślivić kolki ŭlezie, ale kab Boh adaraŭ nas liślivaściu — ja i ŭ kašmarnym śnie ŭjavić nie mahu. I choć siońniašniaje značeńnie słova nie asacyjujecca ź liślivaściu, ale chto jaho viedaje, jak jano było ŭ časy, kali pisałasia Biblija.
I jość jašče adzin vypadak — “miłosť”, “miłosierdije”. Tut ja ŭstaviŭ słova, jakoje sam prydumaŭ (uvohule ŭ Biblii jość dva-try takija słovy), — miłažal, miłažalny (majecca na ŭvazie i luboŭ, i škadavańnie). Ja jaho ŭvioŭ jašče ŭ vydańni Novaha Zapavietu, ale ŭžo sustrakaju ŭ presie, u tvorach piśmieńnikaŭ. U kamisii razharelisia sprečki pa słovach, jakija ja liču pryncypova važnymi. Ja vyjšaŭ z kamisii, spyniŭ ź joj supracoŭnictva. Heta nie pieraškodziła im vydać moj pierakład u svajoj redakcyi. Pa-ludzku heta zaviecca — ukraści. Ja znajšoŭ sabie inšych daradcaŭ u halinie tealohii — pieršajararcha Biełaruskaj aŭtakiefalnaj pravasłaŭnaj carkvy mitrapalita Mikałaja i pratestanta Jurku Rapieckaha. Jany adrazu skazali: “My budziem tabie pakazvać pamyłki. A ŭličyš ty ich ci nie — tvaja sprava, ty sam adkazny za svoj pierakład”.
“NN”: A kataliki Vam dapamahali?
V.S.: Jany mieli svoj kłopat — rychtavali da druku pierakład ajca Ŭładzisłava Čarniaŭskaha, jaki jon rabiŭ šmat hadoŭ. Jany nie mahli kinuć adnaho pierakładčyka i padtrymlivać druhoha. Tym bolej što pieršy, katalicki pierakładčyk — vydatny śviatar, vydatny čałaviek. I kolki ja jaho zavočna viedaŭ, stolki šanavaŭ i vysoka caniŭ jahonuju pracu. Daść boh, budzie nadrukavany i jahony pierakład... Ale ŭ pryvatnych hutarkach kataliki mianie padtrymlivali i davali dobryja parady, za što ja im ščyra ŭdziačny.
Najbolš supraciŭlalisia majmu pierakładu nie śviatary, a ludzi śvieckija. Adzin taki śviecki vučony kazaŭ, što moj pierakład kiepski, bo litaraturny, a treba, maŭlaŭ, bahasłoŭski, saborny. A moj nibyta niasie na sabie adbitak majho stylu, majoj indyvidualnaści. A što jon pavinien nieści, jak nie adbitak indyvidualnaści pierakładčyka? Čamu pierakład nie pavinien być litaraturny? Ja ž pierakładaju litaraturu samaha vysokaha kštałtu — Bibliju. Biblija składajecca z prozy i paezii najlepšych uzoraŭ! Uziać “Najvyšejšuju pieśniu Salamonavu” — ludzi pakul nie napisali pra kachańnie lepiej, čym heta zrabili staražytnyja habrei. Vysokuju litaraturu treba pierakładać litaraturna. Vialikija praroki Biblii — heta vialikija piśmieńniki: jak jany vałodajuć słovam, da jakich vobrazaŭ źviartajucca!
Jasna, jak u Lutera
“NN”: Dziadźka Vasil, u Vašym pierakładzie biblijnyja imiony padajucca časam uraznaboj.
V.S.: Tak. Słovy, jakija tryvała ŭvajšli ŭ kulturu, da jakich pryvykli našyja vušy, ja padavaŭ u zvykłym napisańni. Naprykład, Virsavija — jaje historyja vielmi viadomaja, na hetuju temu napisana mnostva karcinaŭ. A napišycie Ber-Šeba — chto zrazumieje? U katalikoŭ jana viadomaja ŭ formie Ber-Šeba, tam nia viedajuć, chto takaja Virsavija. Ale ŭ nas bolšaść viedaje mienavita Virsaviju. A imiony kštałtu Beńjamin/Veńjamin ci Jan/Iaan ja padavaŭ u pieršaj formie: ich usie i tak razumiejuć.
Jość i inšyja adychody — stylovyja, punktuacyjnyja. Słova “mieč”, naprykład, va ŭskosnych skłonach ja pakidaŭ u formach “mieča”, “miečam”. Nie šukajcie taksama tradycyjnaj akademičnaj punktuacyi — u biblijnych tekstach svaja lohika paŭzaŭ, intanacyi i, adpaviedna, punktuacyi.
“NN”: Na jakija pierakłady Vy aryjentavalisia padčas pracy?
V.S.: Pierš za ŭsio na carkoŭnasłavianski varyjant. Ale karystaŭsia i rasiejskimi, i niamieckimi, i českimi, i polskimi, i ŭkrainskimi pierakładami.
“NN”: A staražytnahabrejski j staražytnahrecki varyjanty?
V.S.: Hetyja movy ciapier mała chto viedaje. Jany daŭno miortvyja — sučasnamu čałavieku niedastupny ichny emacyjny ład: jak słova ŭžyvałasia, jak jano ŭsprymałasia. Bo da nas dajšli słoŭniki, a stylovaha vodaru słovaŭ niama.
“NN”: Ci karystalisia Vy Skarynavym albo jakimi inšymi biełaruskimi pierakładami Biblii?
V.S.: Kaniečnie. I Skarynavym, i inšymi. U Stankievičavym pierakładzie ja vielmi dobra zasvojvaŭ, jak nia treba pierakładać vysokim stylem. Janka Stankievič — vydatny filolah, i jahonaja Biblija — krynica dla filalahičnaj pracy, dla natchnieńnia biełaruskich movaznaŭcaŭ. Ale samaja jasnaja Biblija, da jakoj ja źviartaŭsia, kali nie razumieŭ niejkaha vierša ŭ inšych pierakładach, — heta Biblija Marcina Lutera. Ja aryjentavaŭsia na ŭsie pierakłady — i dobryja, i kiepskija: navat u samym kiepskim možna niešta karysnaje dla pracy znajści. Dla mianie było samym hałoŭnym zrabić dobry, jakasny pierakład, nidzie ni słovam nie adychodziačy ad aryhinału.
“NN”: Što Vas nie zadavalniała ŭ raniejšych pierakładach Biblii?
V.S.: Ich nia tak i mnoha. Aproč tych, pra kaho my havaryli, Bibliju pierakładali Dziekuć-Malej i Łuckievič — u ich mianie nie zadavalniała kalkavańnie rasiejskaha syntaksu. Pra Skarynaŭ pierakład kazać nielha, bo heta starabiełaruskaja mova. Častkami pierakładali Jan Piatroŭski, mitrapalit Mikałaj, Anatol Kłyška, inšyja.
Skaryna — niedasiažny ideał
“NN”: Ci adčuvali Vy dapamohu Vyšejšaje Siły ŭ časie pracy ź pierakładam?
V.S.: Chto jaho viedaje. Skažu adno: pakul pierakładaŭ sam tekst, anivodnaha razu nie zachvareŭ, nie prastyŭ. Anijakich nie było pieraškodaŭ.
“NN”: Ci dumali vy, što bieracie na siabie vialikuju adkaznaść, pierakładajučy Bibliju?
V.S.: Dla pierakładu Biblii patrebnyja teolah i filolah. Ja filolah, tamu mnie patrebnyja byli kansultacyi pa tealohii. A što da pierakładu — heta majo. Pry pierakładzie ja nia dumaŭ ni pra aniołaŭ, ni pra archaniołaŭ — ni pra što, bo hałoŭnaje — znajści pravilnaje słova.
“NN”: Ci adčuvajecie siabie paśladoŭnikam Skaryny?
V.S.: Nie adčuvaju. Skaryna byŭ unikalnaj asobaj. Jahony pierakład — pieršy pierakład Biblii, ździejśnieny śvieckim čałaviekam, nie śviatarom. U nas Skaryna jašče niedaacenieny. Jon stvaryŭ stryžań, vakoł jakoha mahli b abjadnacca biełarusy.
Hutaryŭ
Arkadź Šanski
