Paeta jak kabieta…
Leanid Prančak. Biblija dla kachanaj: Kn. paezii \ Afarmł. Dz.Miłavanava. – Miensk: Połymia, 1998. — 303 s. – Nakład 1500 as. ISBN 985-07-0281-8
Toŭsty tom paezii ŭ ćviordaj vokładcy — niezvyčajnaja źjava pa našych časach, kali słovy «novaja kniha paeta» asacyjujucca z chudoj da nieprystojnaści brašurkaj, aby jak źleplenaj pry dapamozie dźviuch ahrafak. Salidnaść tomu budzić najlepšyja spadziavańni, jakija, adnak, pryhasajuć pry bolš pilnym pozirku na vokładku. «Biblija dla kachanaj»? Što heta značyć? U jakim sensie biblija? Paet pierakłaŭ hetuju, jak mnohija ličać, najmudrejšuju knihu ŭsich časoŭ na biełmovu ŭ vieršavanaj formie? Abo vykłaŭ svaje vypakutavanyja žyćciom pryncypy, jakija akazalisia nastolki značnymi, što mohuć stać u adzin rad ź Biblijaj i być nastolnaj knihaj, paradnikam na ŭsie vypadki žyćcia, pryčym tolki dla jaho kachanaj? Abo dla luboj žančyny, jakuju niechta kachaje? A dla čytača-mužčyny — užo nie? Biantežyć malunak na vokładcy, jaki nia maje ničoha ahulnaha z nazvaj — na bałotna-zialonym tle niešta siaredniaje pamiž sercam i čyrvonaj čarnilicaj, i z hetaha niečaha vytyrkajecca biełaje piaro…
Pry prahladzie knihi spadziavańni, što byli spałachnuli, zatuchajuć amal uščent: akazvajecca, salidnaja taŭščynia knihi — vynik ničoha inšaha, jak vielmi bahataj viorstki — na kožnaj staroncy raźmiaščajecca asobny vierš, zvyčajna heta 8-12 radkoŭ, a dzie i 10-20 słovaŭ… Kali adkinuć «pavietra», to i vyjdzie jakraz brašurka. Niesučasnaje i nieekanomnaje afarmleńnie padkreślivajecca zastaŭkami, jakija mastacki redaktar paličyŭ za lepšaje raźmiaścić pierad pačatkam kožnaha vierša: stylizavany miesiačyk, stylizavanaja chmarka, stylizavanyja ptušački — i hetak na kožnaj staroncy na praciahu pieršaj častki.
Kniha składajecca z troch častak: vieršy pra kachańnie, teksty papularnych estradnych piesień, vieršyki dla dziaciej. Najbolš mocnaja častka — druhaja. Leanid Prančak — viadomy paet-piesieńnik, i mnohija jaho pieśni assacyjujucca ź lepšymi estradnymi hałasami Biełarusi. Jany stali, jak ciapier modna kazać, znakavymi, ich z zadavalnieńniem słuchali i słuchajuć («Sumny saksafon», «Telefon davieru», «Maja niepakachanaja», «Dastavaj, Jazep, harmonik», «Kala Čyrvonaha kaścioła», «Kitajskaja ściana», «Žoŭtyja viarhini», «Pad zorkaju Pahoni» — apošniaja, darečy, u tekście fihuruje pad cnatlivaj zapazyčanaj nazvaj «Na rostaniach», chacia ŭ bijahrafičnaj daviedcy staić pad svajoj ułasnaj). Trapna zaŭvažyŭ paet, što muzyka ažyŭlaje jahonyja radki. Biaz hetaj reanimacyi, na žal, jany vyklikajuć nie zusim toje ŭražańnie, na jakoje spadziavaŭsia aŭtar. Taki los mnohich piesiennych tekstaŭ — šlahiery, byŭšy nadrukavanymi na papiery, čaściakom vyjaŭlajuć svaju biessensoŭnaść abo druhasnaść. Tamu, moža, lepšym varyjantam było vydańnie piesieńnika Leanida Prančaka, jaki uklučaŭ by nia tolki słovy, ale j noty. Takoje vydańnie, zdajecca, mahło b razyścisia ŭdvaja bolšym nakładam, pryniesła b karyść nia tolki reputacyi paeta, ale j tym usio jašče šmatlikim prychilnikam biełaruskaj estradnaj pieśni, što byli b skarystalisia im u rabocie i dla adpačynku (varta zaŭvažyć, što nakład «Biblii…» niemały pa našych časach — 1500 asobnikaŭ).
Pieršaja častka knihi, jakaja nazyvajecca «Lubovi božy dar», nie paddajecca kamentaram. Niama sensu paprakać abo uchvalać paeta za toje, što jon bačyć śviet (luboŭ) tak, a nie inačaj. Mnie jahonaje bačańnie, prykładam, padajecca niecikavym, a niechta, moža, budzie rydać nad jaho vieršami ślaźmi ščaścia… Radki «Tvoj pozirk chmielić, jak piaršak,» «Kachańnia sałodkaja bražka», jak dla mianie, nia mohuć vyklikać ničoha, akramia ironii, ale prychilnikam teoryi čarki dy skvarki padaducca śviežymi i vielmi biełaruskimi. Paetu, jak kabiecie, dazvalajecca ŭsio — havorać staryja karektary, i majuć racyju.
«Dziciačaja» častka trochu «nie stykujecca» z reštaj — moža, bolš apraŭdana było b vydać jaje znoŭ-taki asobna. Vieršyki dla lahapedyčnych zaniatkaŭ, ličyłki i nieskładuški, kaniečnie, patrebnyja kachanaj štodnia, kali jana vychoŭvaje dziaciej, ale dla lepšaha ŭsprymańnia patrabujuć kalarovych malunkaŭ, a to dzie-chto z małych moža nie zrazumieć frazaŭ kštałtu «A za mnoju chodzić frak»…
Hieroi «Brechkukockaha letapisu» usio paŭtarali: «U muzycy isnuje tolki adzin ton — čysty». Jak zaŭsiody ŭ Łaksnesa, nieadnaznačna i dakładna. Spraviadliva i dla paezii.
Natałka Babina
Razburalnik stereatypaŭ
Biełaruski Histaryčny Ahlad. Navukovy časopis. 1998. Tom 5. Sšytak 1 (8). — 288 s. — Nakład 299 as.
Navukova-papularnyja vydańni stvarajuć stereatypy, navukovyja ich razburajuć. Časopis BHA viadomy jak źniščalnik stereatypaŭ u histaryčnaj navucy. Apošni numar vydańnia jašče bolš macuje takoje rename.
Praca Hienadzia Sahanoviča abviarhaje stereatyp, što słavianie i niemcy — vorahi spakon. Detalova razhladajucca adnosiny Połacka i niemcaŭ Padźvińnia ŭ pieršaj pałovie CHIII st. Vysnova: pamiž bakami pieravažali mirnyja dačynieńni, niemcy ŭ try pieršyja dziesiacihodździ nie parušali «dobryja staryja pravy» połackich kniazioŭ, a Połacak adpaviedna taleravaŭ čužaziemcaŭ. Vysnova aŭtara dobra stasujecca sa słovami polskaha chranista CHIII st.: maŭlaŭ, teŭtony i słavianie dobra žyvuć supolna, i niama inšych narodaŭ u śviecie takich blizkich i pryjaznych, jak jany. Vyniki daśledavańnia stasujucca i z ščyrym žadańniem bolšaści sučasnych biełarusaŭ žyć ź niemcami ŭ siabroŭstvie. Chto jašče z historykaŭ pasprabuje znajści histaryčnyja padmurki dla hetaha?
Vasil Varonin revizuje staruju tezu pra vyklučnaje stanovišča Połackaha vajavodztva ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim. Na jaho dumku, stanovišča Połaččyny było nie takim užo asablivym, kab kazać pra niejkuju miascovuju «kanstytucyju» ŭ vyhladzie vialikakniaskich pryvilejaŭ XVI st. Adnak skrupulozny analiz dazvoliŭ vyjavić unikalnyja archaičnyja rysy palityčnaha žyćcia vajavodztva — isnavańnie miascovaha «staršyni» — starejšaha z bajaraŭ, dziejnaść niekatorych staražytnych pravavych normaŭ. Usio ž Połaččyna ŭsio bolš uciahvałasia ŭ ahulnadziaržaŭnuju systemu i chutka stračvała rysy byłoj niezaležnaści časoŭ Połackaha kniastva. Połaččyny robicca navat škada, kali pryhadaješ, jak u XVII st. mahnaty prosta pradavali adzin adnomu pasadu vajavody połackaha.
A voś niamieckamu daśledčyku Hartmutu Rusu nie ŭdałosia raźviejać stereatyp, jaki puściŭ hłybokija karani na biełaruskaj ziamli, a mienavita pra niezvyčajnuju dakładnaść, starannaść, ruplivaść, dbajnaść, uvažlivaść, pilnaść, akuratnaść i ŭjedlivaść niamieckaha navukoŭca. Mienavita takimi rysami vyznačajecca artykuł pra baranavickuju SD u 1941—1943 h. Nijakaha apraŭdańnia dziejnaści hetaj ustanovy nia znojdziena. Ździvimsia ŭśled za aŭtaram artykuła, jak značna abmiežavany kolkasna niamiecki akupacyjny persanał u horadzie moh pravodzić svaju palityku, vykarystoŭvajučy u niekalki razoŭ bolšyja siły ŭschodnich (biełaruskich, litoŭskich, łatyskich) dobraachvotnikaŭ.
Viadomy historyk mastactva Vasil Pucko pryharčyŭ biełarusam radaść ad isnavańnia cudoŭnaha pomnika miascovaha piśmienstva CHI st. — znakamitaha Turaŭskaha evanhiella. Na dumku daślednika, kniha stvoranaja majstram, tak ci inakš źviazanym z kijeŭskim kniaskim skryptoryjem. Ale ŭ bočku dziohcia dakładzienaja j łyžka miodu: «Fakt stvareńnia knihi jak tvoru kalihrafičnaha mastactva ŭ samim Turavie kali nielha dakazać, to niemahčyma i abvierhnuć».
Aleś Smalančuk praciahvaje znajomić hramadztva ź vielizarnym i najkaštoŭniejšym dziońnikam lićvina Michała Romera za 1911—1945 h. Na hety raz aśvietlenaja nie masonskaja tematyka, a niekatoryja asablivaści «našaniŭskaha» žyćcia ŭ Vilni. Drukujecca i skančeńnie ŭspaminaŭ Franciška Kušala «Sproby arhanizacyi Biełaruskaha Vojska». Vajskovym spravam pryśviečany artykuł Alesia Simakova pra «indziejskuju vajnu» Tadevuša Kaściuški. Peŭna, daloka nia ŭsie viedajuć, što słavutamu hieroju pryjšłosia ŭ svaim žyćci vystupać nia tolki suprać anhielcaŭ i rasiejcaŭ, ale j suprać indziejcaŭ, praŭda, apasrodkavana.
Hienadź Łastoŭski sa Smalensku razhladaje rasiejskija navučalnyja prahramy i školnyja padručniki — jak tam aśviatlajecca historyja Biełarusi. Zvyčajna — nijak, a kali j zhadvajecca, to pa-saviecku, kali nie skazać horš. Cichich biełarusaŭ rasiejskija padručniki nie zaŭvažajuć. Heta, viadoma, lepš, čym toje, što pišuć pra ŭkraincaŭ («dobraachvotnaje ŭźjadnańnie» i h.d.). Artykuł H.Łastoŭskaha — sproba razburyć daŭnija stereatypy rasiejskaj histaryjahrafii. Zastajecca pažadać, kab niechta ŭ Rasiei pračytaŭ hety materyjał.
Adna sa stałych temaŭ BHA — naviadzieńnie mastoŭ z zachodnimi historykami. Źmieščanaje interviju z švejcarskim daślednikam Štefanam Rodevaldam, jaki cikavicca siaredniaviečnym Połackam (dajecca tłumačeńnie, čamu), i pierakłady pracaŭ niamieckaha historyka Teadora Šnajdera «Rola histaryčnaj śviadomaści ŭ palitycy» i «Siła historyi» Džojs Epłbaj (ZŠA). Hetak časopis spadziajecca ŭzbahacić metadalohiju biełaruskaj histaryčnaj navuki — viedajem, što takija vysiłki nia hinuć.
Valery Paźniakoŭ
Novyja knihi, dasłanyja ŭ redakcyju
Ahledziny: Vieršy / Układ. i pradmova A.Bakača; Mast. Ju.Chilko. — Miensk: Biełaruski knihazbor, 1998. — 224 s.: ił. — Nakład 1400 as. ISBN 985-6318-29-7
Ahlad (Pravy čałavieka ŭ Biełarusi, 1998 h.). — Miensk: Pravaabarončy Centar «Viasna-96», 1999. — 47 s.
Adamčyk V. Raźvitalnaja apovieść: Apovieść, apaviadańni, dziońniki. — Miensk: Mastackaja litaratura, 1999. — 448 s. — Nakład 1500 as. ISBN 985-02-0231-9
Arfahrafičny słoŭnik: Dla pačatk. kł. / Układ. K.Kabyzieva, M.Kaźbiaruk, T.Saŭryckaja i inš. — 6-je vyd. — Miensk: Narodnaja aśvieta, 1999. — 160 s. — Nakład 5000 as. ISBN 985-03-0917-2
Biełaruskaja kamedyja XX st.: Dla siared. i st. šk. uzrostu / Mast. A.Žakievič. — Miensk: Vyšejšaja škoła, 1998. — 384 s.: ił. — (Školnaja biblijateka). — Nakład 27300 as. ISBN 985-06-0403-4
Bičel D. Snapok: Vybranyja vieršy. — Miensk: Mastackaja liataratura, 1999. — 446 s. — Nakład 1500 as. ISBN 985-02-0239-4
Vietkaŭski muzej narodnaj tvorčaści / Na bieł., ras., anhielsk. movach. 2-je vyd.. — Miensk: Biełaruś, 1999. — 119 s.: ił. — Nakład 5000 as. ISBN 985-01-0218-7
Haŭraš N. Słoŭnik epitetaŭ biełaruskaj movy. — Miensk: Vyšejšaja škoła, 1998. — 603 s. — Nakład 5000 as. ISBN 985-06-0374-7
Historyja biełaruskaj litaratury: XIX — pač. XX st.: Padručnik dla filał. fak. ped. VNU / I.Bahdanovič, U.Hniłamiodaŭ, Ł.Hołubieva i inš.; Pad ahuln. red. M.Łazaruka, A.Siemianoviča. — 2-je vyd., daprac. — Miensk: Vyšejšaja škoła, 1998. — 560 s. — Nakład 7000 as. ISBN 985-06-0304-6
Hrym Braty. Bremenskija muzyki: Kazki: Dla małod. šk. vieku / Pier. na bieł. movu; Mast. Ju.Ciareščanka. — Miensk: Junactva, 1999. — 302 s.: ił. — (B-ka zamiežnaj dziciačaj litaratury). — Nakład 3000 as. ISBN 985-05-0108-1
Žyvica: Vieršy, apaviadańni, kazki pra dziaciej i dla dziaciej / Układ. I.Impiel; Mast. V.Sakałoŭ. — Miensk: Junactva, 1999. — 351 s. — (Školnaja biblijateka) — Nakład 34700 as. ISBN 985-05-0268-1
Kantakty i dyjalohi. Infarmacyjna-analityčny i kulturalahičny biuleteń Mižnarodnaj asacyjacyi biełarusistaŭ i Biełaruskaha tavarystva družby i kulturnaj suviazi z zamiežnymi krainami. № 1 (37). Studzień, 1999. — 55 s.: ił. — Nakład 299 as.
Karyzna U. Ihraj, žalejka, nie zmaŭkaj: Vieršy, kazki, paemy, zahadki, niebylicy: Dla dašk. i mał. šk. vieku / Mast. T.Bierazienskaja.— Miensk: Junactva, 1998. — 267 s.: ił. — Nakład 5000 as. ISBN 985-05-0144-8
Kulikovič U. Biełaruski pravapis: praviły, zadańni, kantrolnyja raboty. — Miensk: «Zavihar», 1998. — 280 s. — Nakład 11000 as. ISBN 985-6187-05-3
Krynica. № 12 (49), 1998. — 112 s.: ił. — Nakład 1300 as. ISSN 0234—1387
Levanovič Ł. Łarysa, albo pryhody aŭtamabilista: Apovieść, pjesy. — Miensk: Mastackaja litaratura, 1998. — 256 s. — Nakład 1400 as. ISBN 985-02-0341-2
Łukjanaŭ M. I ciemra adstupiła...: Apovieści, apaviadańnie. — Miensk: Mastackaja litaratura, 1999. — 254 s. — Nakład 1000 as. ISBN 985-02-0336-6
Mazho U. Śmiechapad: Vieršy, pieśni, kazki, zahadki: Dla mał. šk. vieku / Mast. T.Bierazienskaja. — Miensk: Junactva, 1999. — 127 s.: ił. — Nakład 3000 as. ISBN 985-05-0193-6
Navumienka I. Chatniaje zajčanio: Apaviadańni: Dla małodš. šk. vieku / Mast. T.Siańkoŭski. — Miensk: Junactva, 1998. — 175 s.: ił. — Nakład 3000 as. ISBN 985-05-0227-4
Prava na volu. Biuleteń Pravaabarončaha Centru «Viasna-96». № 1 (25), № 2 (26), 1999. — Nakład 299 as.
Prakapovič I. Šlachi nakanavanaha biaźmiežža: Vieršy / Pradm. K.Kamiejšy. — Miensk: Mastackaja litaratura, 1999. — 111 s. — (Pieršaja kniha paeta). — Nakład 1000 as. ISBN 985-02-0246-7
Simanionak Ł. Razhornuty suśviet: Vieršy. — Miensk: Mastackaja litaratura, 1999. — 95 s. — (Debiut). — Nakład 1000 as. ISBN 985-02-0238-6
Staryčonak V. Biełaruskaja litaratura: ad A da Ja. U dapamohu abituryjentam, školnikam. — Miensk: Vyšejšaja škoła, 1998. — 524 s. — Nakład 1000 as. ISBN 985-06-0454-9
Chrestamatyja pa historyi biełaruskaha teatru i dramaturhii: U 3 t. T. 2: 20-50-ja hady XX st. / Biełaruski ŭniversytet kultury; Układ., red. tekstaŭ, ustup. art. i kament. A.Sabaleŭskaha. — 2-je vyd., pašyr. i ŭdakład. — Miensk: Biełaruskaja navuka, 1998. — 574 s. — Nakład 700 as. ISBN 985-08-0265-0
Šarecki S. Trahiedyja Biełarusi, abo što takoje sapraŭdny łukašyzm. — Miensk, 1998. — 96 s.
Jucho Ja. Historyjahrafija historyi dziaržavy i prava feadalnaj Biełarusi. (Seryja: «Historyja Baćkaŭščyny», dadatak da časopisa «Prava i ekanomika»). — Miensk, 1999. — 104 s. — Nakład 250 as. ISBN 985-442-028-2
Artymowicz N. Lagodny czas / Układ. i apracoŭka T.Karaboviča. — Lublin, 1998. — 113 c. ISBN 83-86620-28-5
Czasopis. Bialystok – Krynki, 3/1999. ISSN 1230-1876
Knižnoje dieło, priessa Biełarusi: Adrasna-telef. daviednik (źviestki na 1.12.98 h.) / Nac. knižnaja pałata Biełarusi. — Miensk: NKP Biełarusi: PKOOO «Makbieł», 19987 — 736 s. ISBN 985-6020-17-4 ISBN 985-6347-68-8
Vyjšła z druku kniha litaraturaznaŭčych artykułaŭ Lavona Jureviča «Kamentary». U joj pracy, pryśviečanyja tvorčaści Vacłava Łastoŭskaha, Janki Juchnaŭca, Śviatasłava Kaŭša, Ryhora Krušyny, Alesia Sałaŭja, Piotry Tatarynoviča, Michasia Mickieviča, Łarysy Hienijuš, «Bajavoj uskałosi», ajcam-maryjanam, tavizaŭcam dy inš. Paślamova Uładzimiera Konana. Cikava, što na vokładcy – karcina Artura Klinava «Karabiel».
Achvotnym prydbać knihu: teł. (017) 283-24-10
Knihu dziciačych piesień «Dudaročak» (z notami i metadyčnymi ŭkazańniami), składzienuju I.Łosikam i Ł.Skaromnaj, možna zamović pa teł. (017) 227-78-92
