 |
Paŭtara hady paśla taho, jak jaho zvolnili z Akademii Mastactvaŭ za vydańnie pierakładu pjesy «Pakaleńnie Jeans», aŭtarstva kiraŭnika «Svabodnaha teatru» Mikałaja Chalezina, jon zapisaŭ aŭdyjoviersiju amal usich ramanaŭ Uładzimira Karatkieviča i vydaŭ pierakłady vybranych tvoraŭ nobieleŭskaha łaŭreata Ivana Bunina, a ciapier abiełarušvaje Barysa Pasternaka i Uładzimira Nabokava. Intervju z prafiesaram, śpiecyjalistam pa sceničnamu maŭleńniu i mastackim pierakładčykam z rasijskaje Andrejem Kaladoj.
Na dniach pabačyła śviet kniha biełaruskich pierakładaŭ vybranych tvoraŭ Ivana Bunina ŭ pierakładzie Andreja Kalady. U knizie — apaviadańni sa znakamitaha «nobielenosnaha» zbornika «Ciomnyja alei», apovieści, a taksama raman «Žyćcio Arsieńjeva». Takim čynam, rasijskaja kłasika?
Andrej Kalada: Heta, peŭna, zachapleńnie dziacinstva. Choć ja vučyŭsia ŭ navahradskaj škole imia Adama Mickieviča, adnak vymušany kanstatavać, što bolšaść knižak, jakija ja pračytaŭ u domie, z vakna jakoha było vidać krušni navahradskaha zamka byli pa-rasijsku. Čytajučy ŭ dziacinstvie i studenctvie, ja najpierš zachaplaŭsia smakam hetaj movy, bo ja najpierš słova čuju, chaj sabie i napisanaje. A ŭ kaho, jak nie ŭ Bunina, sama čystaja sama emacyjnaja, samaja rasijskaja mova. Pierakładajučy na biełaruskuju, mianie ruchała cikaŭnaść, ci možna pieradać niejmaviernuju nasyčanaść rasijskaj movy słovami rodnaj movy.
 |
A pa-druhoje, Bunin — nobieleŭski łaŭreat, jaki moža vyklikać dadatkovaje zacikaŭleńnie biełaruskaha čytača. Kali mnie kažuć, «našto nam pierakłady z rasijskaj, my ž možam čytać u aryhinale?», ja adkazvaju, što ŭsie dziaržavy, usie krainy śvietu, pavinny pierakładać na svaju movu nie tolki dalokich, ale i blizkich susiedziaŭ. Sapraŭdy niezaležnaja kraina pavinna sapraŭdy mieć kłasikaŭ suśvietnaj litaratury na svajoj movie.
Andrej Kalada — najpierš majstar sceničnaj movy, viadomy biełaruski teatralny piedahoh. Pryviedzieny sa sceny ŭ vykładčyki viadomym biełaruskim fiłołaham Fiodaram Jankoŭskim. «Vy dobry aktor, — skazaŭ Jankoŭski maładomu aktoru, — ale kali chočacie być najlepšym, dyk treba zaniać bolš pasoŭnuju vam nišu i zaniacca žvym biełaruskim słovam». U 1970 vyjšła pieršaja svajho rodu kniha Kalady «Vyraznaje čytańnie» (z tadyšniaj raskošaj — kamplektam hramkružełak), vytrymaŭšy 3 vydańni. Stul u tvorčaj skarboncy Kalady načytanyja na aŭdyjonośbity tryłohija Ivana Mieleža «Ludzi na bałocie», «Sny impieratara» Uładzimira Arłova, a taksama ci nie ŭsie značnyja tvory Ŭładzimira Karatkieviča (ramany «Kałasy pad siarpom tvaim», «Dzikaje palavańnie karala Stacha», «Chrystos pryziamliŭsia ŭ Harodni»), z ahulnaj praciahłaściu zapisu 120 hadzin. I ŭsio ž, što prymusiła zaniacca mastackim pierakładam?
AK: Patreba. Na našaj scenie brakavała (choć i ciapier brakuje) pjesaŭ pa-biełarusku. Na pačatku 90-ch u časy adradžeńnia biełaruščyny dla teatra «Źnič» ja pierakłaŭ pjesu Ibsena (praŭda z rasijskaj). Pajšła reakcyja - sprava stała sporycca. Ja ŭziaŭsia za pierakład kłasičnych pjesaŭ Astroŭskaha, «Troch siostraŭ» Čechava, hohaleŭskaha «Revizora», to bok tych dramatyčnych tvoraŭ, ź jakich, jak kažuć aktory, «jość, što hrać».
Treba pryznać, maładaja dramaturhija Biełarusi havoryć pa-rasijsku. I tamu nastupnym maim krokam była vydańnie knihi «Pjes maładych dramaturhaŭ Biełarusi», jakaja ŭklučała 8 pjes aŭtaraŭ-pačatkoŭcaŭ.
Z dramaturhičnych pierakładaŭ Andrej Kalada pierajšoŭ na tvory rasijskaj kłasiki: apaviadańni i apovieści Dastajeŭskaha, proza Bunina. Ci nie zanadta kardynalna źmiena profilu, bo što ahulnaha pamiž mastackim čytańniem i mastackim pierakładam?
AK: Pierakładčyk, jak i čytalnik, jon adno — apaviadalnik. Jak zrazumieŭ, jaki sens pačarpnuŭ, tak i pierakłaŭ: adzin na movu hukaŭ i intanacyjaŭ, druhi — na inšuju movu. Kali ja načytvaju Karatkieviča, to heta Karatkievič užo papiarednie pračytany mnoju. Toje što tam ubačyŭ mienavita ja, Andrej Kalada: adcieńni słova, schavanyja sensy. Ja i nichto inšy pavinny pačuć, što za słova, i jakoje hukavoje napaŭnieńnie jamu nadać. Treba najpierš słuchać nie tolki rytm, jak rajać šmat chto ź piedahohaŭ, treba dbać pra sens, dumku. Vobrazy, jakija naradžajucca pry pračytańni, kab pierakładać heta na inšuju movu abo pieravieści ŭ pramoŭlenaje. Słuchać: ci heta kaža piaščota, ci naadvarot moc, abo dabrynia, a potym pierakładzienaje słova pavinna być dakładnaje, žyvoje, dziejsnaje, roŭnia aryhinału.
Časam byvaje pierakłaŭ abo ahučyŭ słova, zdajecca ŭsio pravilna, dakładna, pasłuchaŭ — nie čuju ja!.. Słuchaju jašče.
 |
Tak, ahučvańnie i pierakład — heta majo pračytańnie. Jak ja baču i čuju, jak zrazumieŭ, jak ja heta ŭjaviŭ. I tamu słova, napisanaje Karatkievičam ci Buninym, paśla pierakładčyka i artysta pačynaje žyć svaim žyćciom i tamu pa vialikim rachunku, ahučvańnie ramanaŭ i pierakład pa vialikim rachunku — asobny, niezaležny tvor mastactva.
Kali ja pramaŭlaju — ja starajusia pražyć žyćcio hieroja. Kali Raŭbič «Z kałasy pad siarpom tvaim» hnieŭna, zapalčyva pramaŭlaje da Boha. Ja ŭjaŭlaŭ, jak hetaja biada pryłučyłasia by sa mnoj, jak ja by pavioŭ siabie ŭ takoj situacyi. Ciapier, z hadami, ja navat pierastaŭ ź litaraturnymi viečarami vystupać, małady moh strymlivać svaje pačućci, ciapier abmiažoŭvajusia mastackimi pierakładami, pieražyvaju ich.
Z 1971 pa 1991 Andrej Kalada vioŭ na telebačańni pieradaču «Biełaruskaja litaratura ŭ škole». Paralelna pa prośbie Buraŭkina kansultavaŭ dyktaraŭ. A jak ciapierašni ŭzrovień litaraturnaha vymaŭleńnia ŭ miedyjach?
AK: Nu, pa ščyraści jon mianie i ŭ 70-80-yja nie zadavolvaŭ. Tady, da vymaŭleńnia surjozna i aščadna stavilisia jak dyktary tak i režysiory, jakija davali ŭstanoŭki dyktaram.
Treba ž dbać nie tolki pra vymaŭleńnie, ale i pra dychańnie, sensavuju raźbiŭku pramoŭlenaha. Inšymi słovami, padčas načytki tekstu, treba myślić,a nie prosta sčytvać, a varta z hetaj infarmacyjaj paznajomicca zahadzia, i viedać, što ty chočaš skazać, pieradać, heta liču samaje važnaje na telebačańni.
Dumaju, pamyłka, kali dyktar i viadoŭca telepieradačy pieratvarajecca ŭ čystaha infarmatara. Jak na toje pajšło, dyk lepiej ŭziać žurnalista: jany prynamsi čytajuć svoj tekst — heta svoj tekst. Dyktary pavinny padklučać svaje pačućci, viadoma nie aktorstvavać, ale nie być abyjakavym, kab u paviedamleńniach pra zabojstvy, masavyja biedstvy, prysutničała choć krychotnaja tryvoha i naściaroha, maŭlaŭ, «hlańcie što robicca», a nie vyskokvać jak Pilip z kanapiel, ŭ-Haici-adbyŭsia-vializny-ziemlatrus-zahinuła-sto-tysiač-čałaviek. Treba zrabić tekst choć kryšačku svaim. Jak kažuć aktory, treba «być ŭ materyjale».
U žniŭni 2008 Kaladu zvolnili ź Biełaruskaj akademii mastactvaŭ: faktyčna za suviaź z «Svabodnym teatram», prafiesar pierakłaŭ na biełaruskuju pjesu Mikałaja Chalezina «Pakaleńnie Jeans» pra volalubstva moładzi va ŭmovach tatalitaryzmu. Dyk jak pieražyć zvalnieńnie?
AK: Pracujučy. Ciapier sapraŭdy supracoŭničaju sa «Svabodnym teatram»: 2 razy na tydzień viadu zaniatki sa «studyjcami», jakija, spadziajusia, buduć tvorčym papaŭnieńniem aktorskaha składu teatra. Paśla 3-ch miesiačnaj depresii dapamahła dobraja tvorčaja zahruzka. Zapisy aŭdyjoknih, pierakładaŭ čarhovaha nobieleŭskiaha łaŭreata ( heta raman Barysa Pasternaka «Doktar Žyvaha», pačaŭ abiełarušvać «Łalitu» Nabokava. Ciapier usio ŭ paradku, nada mnoj nichto krukam nie staić, nichto prosta nie ŭ stanie pahražać mnie zvalnieńniem. Jak kažuć, kab lepiej, to i na chaleru, bo ciapier zajmajusia ŭlubionaj spravaj.
