Raspytali dziaŭčynu, jak jaje źmianili i zahartavali vosiem miesiacaŭ źniavoleńnia.
Natalla Rajentava.
«Razumieła: ukus prosta tak nichto nie pakinie»
Dzień svajho zatrymańnia 29 žniŭnia Natalla prakručvała ŭ hałavie šmat razoŭ: što b było, kali b jana nie pajechała ŭ horad, kali b paśla nie sustrełasia z bratam?
«Ja pryjšła na žanočy marš, kab na svaje vočy ŭbačyć ludziej, jakija vystupajuć za pieramieny. Ja tolki svaim vačam vieru. A z bratam my ŭžo sustrelisia paśla. Tady zatrymlivali ŭ pieršuju čarhu mužčyn na ŭsich akcyjach — voś, vidać, tamu za im i kinulisia. A ja ŭžo na aŭtamacie stała jaho abaraniać», — raskazvaje Natalla.
Videa z brutalnym zatrymańniem Natalli i Alaksandra ŭ tralejbusie ablacieła mnohija pabliki i ŚMI. Maralnyja pakuty amapaŭca Andreja Chomiča byli dadatkova acenienyja ŭ dźvie tysiačy rubloŭ.
Pieršapačatkova i siastra, i brat adbyli administracyjnyja aryšty, ale na hetym pytańnie nie zakryłasia.
«Kali ja vyjšła paśla sutak, to, čytajučy inšyja naviny, razumieła, što ŭ mianie ŭkus «nie zakryty», jaho prosta tak nichto nie pakinie. Ja pačała bajacca ludziej u maskach (mianie ad ich kałaciła) i prosta vychodzić na vulicu. I tolki moj stan narmalizavaŭsia, jak pa mianie pryjechali. Zatrymlivali z krykami, dla čahości ŭ vočy śviacili lichtarykam, prymusili nahnucca i ruki ściahnuli ściažkaj. Ja jašče navat pažartavała: jaki sens u vašych ściažkach, kali ja zubami kusajusia».
Prakuror zaprošvaŭ dla Natalli dva hady źniavoleńnia, ale sudździa Taćciana Akavitaja vyniesła miakčejšy prysud: vosiem miesiacaŭ źniavoleńnia. Natalla ličyć, što ŭsie niedadadzienyja joj miesiacy nibyta paśla «śpisali» bratu.
«Ja niejki čas analizavała ŭsiu hetuju situacyju, ale paśla źmiryłasia z pakarańniem, pryniała, kab zachavać svaje niervy. I astatnim dziaŭčatam raiła vyklučać mozh. Tolki ŭ sudzie było kryŭdna za nieapraŭdanuju złość amapaŭca: nibyta ja vinavataja ŭ tym, što videa z zatrymańniem razyšłosia ŭ internecie, u «Karnikach». I nibyta paśla hetaha jamu pačali pahražać. Toje, što jon staŭ znakamity — dakładna nie maja vina».
Z takim apošnim słovam Natalla vystupiła na sudzie: «Vysoki sud, ja pryznaju, što ŭkusiła paciarpiełaha, ale vielmi prašu pryniać da ŭvahi toj fakt, što zrabiła heta nienaŭmysna, u stanie stresu i afiektu, pra što śviedčyć, u tym liku, advolnaje močapuskańnie. U siłu čaho ja nie mahła vyrazna ŭśviedamlać što adbyvajecca. Taksama prašu pryniać pad uvahu, što ja nie maju nijakich adnosin da faktaŭ pahroz paciarpiełamu. Ja nie napisała nivodnaha słova pra heta ŭ internecie, nie dała nivodnaha kamientara miedyja, ničoha nie napisała ni ŭ čatach, ni ŭ tielehram-kanałach, ni ŭ kamientarach da čaho-niebudź. Ja raskajvajusia ŭ tym, što adbyłosia. Ja hatova panieści pakarańnie. Ja vielmi spadziajusia, što heta pakarańnie budzie suvymierna pravinie. Dziakuj, što vysłuchali mianie».
«Hrafik SIZA i kałonii nie napužaŭ: ja ź dziacinstva padymałasia a 6 ranicy»
Miesiac źniavoleńnia Natalla prabyła ŭ Žodzinie, paśla 4,5 miesiacaŭ — u SIZA na Vaładarcy, a reštu — u homielskaj papraŭčaj kałonii №4.
«Kali na Vaładarcy ŭ kamiery my byli jak siamja, to ŭ kałonii — prosta susiedki pa pamiaškańni», — tłumačyć roźnicu dziaŭčyna.
Za miesiacy ŭ SIZA jana paśpieła pažyć pobač z palitźniavolenymi Natallaj Chierše, Alinaj Vojciech, Stasiaj Mironcavaj, Alaksandraj Patrasajevaj, Maryjaj Babovič, Julijaj Słuckaj, Maryjaj Nieścieravaj. Pierasiakałasia jana taksama sa studentkami Kasiaj Budźko, Mašaj Kalenik i Asiaj Bułybienka. Dzień u Žodzinie praviała z Volhaj Kłaskoŭskaj.
«Dziakuj maim sukamiernicam za toje, što špacyry ŭ nas byli amal štodnia (bo kali nie idzie niechta adzin, nie vyvodziać nikoha). A dziakujučy Natalli Chierše, my hulali mienavita ŭ vialikim dvoryku. Chacia ŭ niejki momant nam pryčynili rašotku, jakaja stvarała naturalnuju vientylacyju, i ŭ samoj kamiery dychać stała ciažka», — raskazvaje Natalla.
Na Vaładarcy dziaŭčaty amal pastajanna malavali, čytali. Natalla zamaŭlała ź biblijateki sabie Kaeljo, u knihach jakoha znajšła mnoha blizkich dumak. Taksama ŭ SIZA niejki čas dachodziła hazieta «Novy čas», adkul možna było daviedacca naviny. Upieršyniu za apošnija 10 hadoŭ žyćcia Natalla pačała hladzieć telebačańnie. Toje, što čuli ŭ navinach, «pierakładali» na svoj ład, rasšyfroŭvajučy, što sapraŭdy adbyvajecca ŭ krainie. Praŭda, televizar časam zabirali: naprykład, kali Natalla Chierše abjaviła haładoŭku (paśla taho, jak joj pierastali pieradavać listy). Praz čas jaho, praŭda, viartali.
Amal uvieś čas u niavoli Natalla pravodziła ŭ svajoj lubimaj fijaletavaj pižamie, jakuju paśpieła pakłaści ŭ tryvožnuju sumku pierad tym, jak jaje zabrali. Razam z hetaj čyrvonaj kurtkaj jana hreła dziaŭčynu i kali adklučyli aciapleńnie, i na maroznych špacyrach.
Ciopła Natalla zhadvaje toje, jak jany śviatkavali Novy hod:
«Na adzin dzień u kamiery nam dazvolili paviesić śniažynki: ich vyrazali z papiery nažnicami, jakija možna zamović u supracoŭnikaŭ, kab pastryhčy paznohci. U nas da śviata byli masła, zhuščonka i biskvitnyja karžy — zrabili tort. Dumali, što adboj budzie pa tradycyi ŭ 22.00, tamu pryjšłosia adznačyć Novy hod u 21.00. Ale zasnuŭ paśla mała chto: u poŭnač my słuchali zvany z kaścioła pobač. Uvohule, dziakuj kaściołu za ŭsie tyja zvany, što my čuli».
U duš žančyn vadzili raz na tydzień na 15 chvilin, dla Natalli takich minimalnych hihijeničnych pracedur było dastatkova. Chvareła jana tolki adzin raz, zastudziŭšysia ŭ Žodzinie: tam amal nikoli nie začyniali akno, bo ŭsia kamiera, akramia Natalli i jašče pary čałaviek, paliła kožnuju hadzinu.
«Ja pryzvyčaiłasia da ŭsiaho za žyćcio. Ja nie dziaŭčynka-dziaŭčynka, jakija byvajuć, viedajecie. Tata pamior, kali mnie było šeść hadoŭ, tamu mnie rana pryjšłosia dapamahać maci pa haspadarcy. I kali ŭ zvyčajnych dziaciej byli vychodnyja — ja pracavała, padymajučysia a šostaj ranicy. Tak što hrafik SIZA, a paśla i kałonii mianie asabliva nie napužali».
«Maja bryhada musiła šyć milicejskija štany»
Na Vaładarcy Natallu pastavili na prafiłaktyčny ŭlik jak schilnuju da zachopu zakładnikaŭ i administracyi. Heta nakładvała abaviazak pastajanna pierasoŭvacca ŭ kajdankach. U Homieli da hetaha dadałasia farmuloŭka «schilnaja da ekstremisckaj i destruktyŭnaj dziejnaści» i žoŭtaja birka na formie, jakaja ŭkazvała na heta.
«U kałonii ŭsie asudžanyja pryzvyčailisia, što ź birkami chodziać abo schilnyja da suicydaŭ, abo asoby sa źmienšanaj adekvatnaściu (asudžanyja pa artykule 106 KK). Žančyny z majho atrada №15, kali pryhledzielisia da mianie, pytalisia: ty ž adekvatnaja, zdajecca, čamu na tabie birka? Ja žartavała, što heta ŭ mianie taki artykuł — «usio ŭklučana».
I tłumačyła, što za jon, bo mała chto pra jaho viedaŭ. U kałonii siadzieli ŭ asnoŭnym za machlarstva, zabojstvy, narkotyki».
Svoj pierajezd u kałoniju Natalla zhadvaje jak adzin z samych ščaślivych momantaŭ. Jana ŭpieršyniu za doŭhi čas mahła bačyć nieba i sonca biez rašotak:
«Pa pryjeździe mianie na dva tydni izalavali ŭ karancinnym pamiaškańni. I pierad snom ja pastajanna hladzieła ŭ akno, razhladajučy nieba i zorki, miesiac. Pakul nie zasynała. Heta była sapraŭdnaja asałoda».
Paśla vyzvaleńnia Natalla maksimum času bavić na pryrodzie, u parkach. «A jašče ŭ turmie ja kožny dzień zhadvała svajo spalnaje miesca. Pamiataju, jak jašče paśla viartańnia z sutak nie mahła naradavacca, što, narešcie, splu ŭ svaim łožku. I ciapier adbyvajecca toje samaje», — dadaje surazmoŭca.
Pamiaškańni ŭ kałonii Natalla paraŭnoŭvaje z pakojami ŭ pijanierskich łahierach. Nazyvajucca jany siekcyjami. Siekcyja Natalli była raźličanaja na 16 čałaviek (ale byvajuć i na 30). U ich žančyny pravodzili čas tolki nočču, bo z 7.00 da 22.00 byli zaniatyja pracaj i inšymi ŭnutranymi abaviazkami.
«A šostaj hadzinie ŭ nas byŭ padjom, u 6.20 śniadanak, a ŭ 7 užo pravierka i pastrajeńnie na pracu na tak zvanuju fabryku. Ja musiła pravieści ŭ kałonii ŭsiaho paru miesiacaŭ, tamu surjoznaj pracy mnie na fabrycy nie dali — niama sensu ŭvodzić mianie ŭ składany techničny praces, kali ja chutka źjedu. Mianie pastavili na abrazańnie nitak. Samaje śmiešnaje, što bryhada, dzie ja pracavała, šyła milicejskija štany. Zdavałasia, niechta vyrašyŭ pažartavać, uličvajučy moj artykuł», — paśmichajecca Natalla.
Za abrazańnie nitak Natalla navat atrymlivała hrošy — 1-2 rubli na miesiac. Akramia asnoŭnych abaviazkaŭ, časam dadavalisia inšyja: naprykład, razhruzić pradukty dla kuchni, dapamahčy pačyścić harodninu, nasypać na terytoryi piasok, prybrać z asfaltu łužyny. Dziažurnyja taksama musili myć leśvicy i sanvuzły.
«Toj ža piasok było ciahać dosyć składana, ale ja prasiła lubuju pracu, bo čas ź joj lacieŭ chutčej. Nu i heta choć niejkaja fizičnaja nahruzka», — kaža Natalla.
«Pa ŭnutranych praviłach vučać być nieludziami»
Kanfliktaŭ z susiedkami ŭ dziaŭčyny amal nie było. Chacia paru razoŭ jaje davodzili da śloz.
«Kali zasialaješsia ŭsiaho na paru miesiacaŭ, to ty amal nichto dla tak zvanych «dalnabojaŭ», jakim siadzieć 10 hadoŭ i bolš. Sa svaimi praviłami i zaŭvahami da ich iści biessensoŭna, niešta dakazvać. A kali ja nie mahła abmierkavać kanflikt, pakryčać ci prosta pabyć, narešcie, adna, sam-nasam z saboj, to mianie adrazu kidała ŭ ślozy.
Pastupova ja navučyłasia ni na što nie źviartać uvahi. I kali nikomu ničoha drennaha nie rabić, nie kazać, to z usimi žyć možna. Paŭsiul ža ludzi, choć pa ŭnutranych praviłach tam i vučać być nieludziami: naprykład, nielha ni z kim zbližacca, siabravać, dapamahać i daryć inšym svaje rečy».
Z takimi praviłami nijak nie viazałasia luboŭ Natalli da śmiechu. Surazmoŭca kaža, što pryzvyčaiłasia ŭ dyjałohach ź ludźmi zaŭsiody paśmichacca, a heta ŭsich biantežyła — jak susiedak, tak i supracoŭnikaŭ kałonii.
«Mnie ŭvieś čas za heta rabili zaŭvahi, dumajučy, što niešta nie tak, kali ja śmiajusia. Ale znachodzilisia tyja, chto adklikaŭsia na ŭśmiešku pazityvam. I ja vielmi ŭdziačnaja supracoŭnikam, jakija navat na pytańni mahli adkazać nam vietliva, pa-čałaviečy. Takija drobiazi za kratami vielmi kaštoŭnyja. Nie viedaju, kaniečnie, čamu dobryja ludzi praciahvajuć pracavać u hetaj sistemie».
«Zrazumieła, što viarnusia dadomu, a tam nie budzie ni brata, ni sabaki»
Na Vaładarcy Natalla atrymlivała listy tolki ad maci. U Homiel joj užo pačali dachodzić i ad čužych ludziej (praŭda, niašmat — ahułam kala 20 amal za try miesiacy). Dziaŭčyna viedaje, što addali joj nie ŭsio: naprykład, nie pieradali list, dzie było napisana, kolki prysudzili bratu.
«U lubym vypadku na vychadzie ŭ mianie i ŭsio heta zabrali. Mianie i jašče dźviuch žančyn vypuścili vielmi rana — a šostaj ranicy. Išoŭ mocny doždž, my ŭ słancach. Maci pavinna była pryjechać tolki bližej da 11-j. Kab nie stajać kala kałonii, pajechali na vakzał na tralejbusie: ja adrazu złaviła fłešbeki z majho apošniaha katańnia ŭ hetym transparcie ŭ Minsku. Na vakzale niekalki čałaviek admovili mnie ŭ prośbie pazvanić. Tady ja sieła i pačała pierabirać svaje rečy. I tolki tam ubačyła, što ŭ mianie zabrali majo listavańnie. Navat vydrali sa sšytkaŭ vialikuju častku vypisanych cytat z knižak, kalandaryk z datami, kali ja pisała maci i kali jana mnie. Ja rasstroiłasia i raspłakałasia. Paśla mnie ŭsio ž daŭ pazvanić adzin chłopiec, ja pateliła maci.
Pieršym čynam spytała ŭ maci, jak moj sabaka. Vyśvietliłasia, što jon pamior jašče ŭ lutym, pierad maim sudom, prosta mnie nie raskazvali. Ja zrazumieła, što viarnusia dadomu, a tam nie budzie ni brata, ni sabaki. A heta maje hałoŭnyja siabry i abaroncy. Viartańnie było ciažkim… Chacia maci sustreła mianie z katletami i blinčykami — ja maryła pra ich uvieś čas!»
Natalla adznačaje, što kałonija, jak heta ni dziŭna, zrabiła jaje spakajniejšaj i mienš emacyjnaj. Rečy, jakija raniej vybivali z raŭnavahi za siekundu, ciapier zrabilisia zvyčajnymi:
«Kryčać ciapier, zdajecca, ja ŭvohule niazdolnaja. Nibyta ŭsio, što možna było, ja prakryčała ŭ siabie. A jašče raniej mnie było vielmi niekamfortna znachodzicca siarod vialikaj kolkaści ludziej, ciapier i heta pad siłu».
Pa adukacyi Natalla — inžynier-prahramist. Apošnim časam jana pracavała na dziaržpradpryjemstvie. Ciapier dumaje nad tym, kab znoŭ uładkavacca pa śpiecyjalnaści. Hałoŭnaje — nie ŭ dziaržaŭnuju ŭstanovu.
«Na dziaržaŭnym pradpryjemstvie ja ŭbačyła, jak ludzi robiać vyhlad pracy i vykonvajuć jaje na adčapisia. Hałoŭny deviz: jak jość, tak jość. Mnie takoje nie zrazumieła. Kali b kožny vykonvaŭ svaje abaviazki jak maje być, u krainie ŭsio mahło być inakš, mnie zdajecca. Toje ž pravasudździe, mahčyma, adnaviłasia b, kab ludzi sumlenna vykonvali svaju pracu. Vielmi chočacca, kab pravasudździe ŭ krainu viarnułasia, bo ad hetaha pakutuje šmat ludziej, nie tolki «palityčnych»».
