«Ja amal nie splu, mnie vypisvajuć antydepresanty i snatvornaje. Ja da hetaha času nie adčuvaju končykaŭ palcaŭ paśla katavańniaŭ… Raspaviadać pra toje, jak ciabie bili, prynižali, pahražali zasunuć dubinku ŭ analnuju adtulinu, — heta nie toje, čym chaciełasia b dzialicca. Mnie niepryjemna pra heta ŭspaminać», — kaža Valeryj Samałazaŭ z dryhotkaj u hołasie.
Jak majka «Dyśniej» stała tryhieram dla katavańniaŭ
Biełaruski IT-śpiecyjalist, jaki pracavaŭ ź lipienia 2020 hoda ŭ Vialikabrytanii, vyrašyŭ pravieści adpačynak u Biełarusi, uładzić spravy z dakumientami, a zaadno prahałasavać na prezidenckich vybarach. Žyvučy ŭ pryharadzie, dzie taksama ŭ toj dzień nie pracavaŭ internet, ab padziejach u Minsku ŭviečary 9 žniŭnia Valeryj Samałazaŭ daviedaŭsia ad znajomych i spačatku nie pavieryŭ. Ale na nastupny dzień, nakiroŭvajučysia na sustreču z kaleham niedaloka ad vakzała ŭ centry horada, sam padvierhnuŭsia zatrymańniu.
«Ja išoŭ pa tratuary. Mianie akružyli, stali zadavać pytańni. Ja vietliva adkazvaŭ, pakazaŭ im paśviedčańnie. Ale maja majka (z čerapam) stała tryhieram. Na joj byŭ prosta dyśniejeŭski simvał filma «Karnik». Ale jon ich tak začapiŭ. Skazali, što heta jašče i simvał bataljona «Azoŭ». I pastajanna nahadvali pra hetuju majku pierad tym, jak bić», — uspaminaje Valeryj u hutarcy z DW.
Valerij Samołazov v toj samoj majkie pośle vychoda iz SIZO
Uvahu siłavikoŭ pryciahnuli i znojdzienyja ŭ jaho brytanskija bankaŭskija karty, sim-karta na anhlijskaj, zvanki ŭ Vialikabrytaniju na telefonie: «Jany paličyli, što ŭziali arhanizatara pratestu». Pieršy ŭdar u hrudzi Samałazaŭ atrymaŭ u dvoryku niepadalok ad vakzała, dalej, pieradajučy z ruk u ruki, siłaviki prasili nadać «zamiežnamu špijonu» asablivuju ŭvahu.
«Samaje žorstkaje abychodžańnie było ŭ RUUS Zavodskaha rajona i ŭ aŭtazaku pa darozie z RUUS u SIZA ŭ Žodzina. Aŭtazak — heta katavalnaja kamiera na kołach. U aŭtazaku mnohija ludzi kryčali, płakali, malilisia, kahości zvanitavała. Ja sam dva razy stračvaŭ prytomnaść ad bolu», — raspaviadaje Valeryj. Jaho ruki, składzienyja za śpinaj, pieracisnuli šyrokaj ściažkaj i, bačačy, što jon moŭčki pieranosić bol, ich vykručvali jašče macniej, supravadžajučy ŭdarami.
«Nad mnoj nachilalisia i šaptali: «Ja baču, ty bolu nie baišsia. Zrobim tak, kab było baluča». Krovazvarot spyniŭsia, praź niejki čas ja nie adčuvaŭ ruk pa łokać. Stanaviłasia nievynosna baluča. Tady ja sabraŭsia z ducham paprasić ich asłabić ściažki. Skazaŭ, što ŭ mianie troje dziaciej i ja nie zmahu ich prakarmić biez ruk. Ale da mianie padlacieli i zahnuli ruki za śpinaj jašče bolš da hałavy. Tady pieršy raz ad bolu straciŭ prytomnaść», — praciahvaje Valeryj. Paśla druhoj prośby ŭsio paŭtaryłasia.
Kali jaho pryvieźli ŭ SIZA horada Žodzina, jamu adzinamu zahadali zastacca ŭ aŭtazaku: «Skazali stajać na kaleniach, potym treba było ŭstać. Ja nie zmoh, upaŭ. Mianie padniali, pastavili da ściany i pačali bić pa hałavie, pa hrudziach, pa žyvacie, pa nahach. Potym vyšturchnuli z aŭtazaka. Potym stajaŭ na kaleniach, pakul nie nazvali proźvišča. Znoŭ ža ludzi ŭ maskach skazali, kab mnie «nadali asablivuju ŭvahu».
«Nas abvinavačvali ŭ tym, što my «lalkavody»
Kacpier Sinicki byŭ zatrymany 10 žniŭnia ŭ centry Minska ŭ rajonie vulicy Niamiha. «Ja prosta išoŭ pa vulicy sa svaim siabram-fotareparcioram. Nas zabrali busikam da aŭtazaka, a potym u aŭtazaku pieravieźli ŭ Frunzienski RUUS Minska. Tam my padviarhalisia źbićciu, nasłuchalisia roznych abraz, źviazanych z našaj nacyjanalnaściu. Nas abvinavačvali ŭ tym, što my «lalkavody», jakija pryjechali kiravać pratestam i ładzić kalarovuju revalucyju», — dzielicca žurnalist-fryłansier z Varšavy. U Minsk jon pryjechaŭ, kab ubačyć usio na svaje vočy i aśviatlać toje, što adbyvajecca, dla polskaj hramadskaści. Ale zamiest hetaha pravioŭ krychu bolš za 72 hadziny ŭ Frunzienskim RUUS i SIZA ŭ Žodzina.
Kacpier Sinicki
Źbivać jaho pačali jašče da taho, jak dastavili ŭ RUUS. «Majho siabra źbivali ŭžo ŭ busiku, jon straciŭ prytomnaść. Mianie źbivali ŭ aŭtazaku. Ale horš za ŭsio było mienavita ŭ RUUS. Tam nas kłali tvaram u padłohu sa ščylna zamacavanymi rukami za śpinaj, trymali ŭ niazručnych pozach. My nie mahli ruchacca, nas nieadnarazova pałochali, kazali, što kali budziem ruchacca, to vybjuć usie zuby. Taksama prymušali stajać na kaleniach tvaram u padłohu. Zaciakali nohi», — uspaminaje Kacpier.
Pavodle jaho słoŭ, taho, chto nie moh u takoj pozie vytrymać, dadatkova źbivali dubinkaj: «Nas nieadnarazova vyvodzili ŭ kalidor, tam źbivali. My čuli kryki inšych ludziej. Było vidać kroŭ. Byŭ psichičny cisk: supracoŭniki chadzili, razmachvajučy biejsbolnaj bitaj, i my nie viedali, čaho čakać. Nam nie dazvalali pić vadu, nie davali jeści, spać, vyjści ŭ tualet. Adbyvałasia poŭnaje biaźmiežža».
Dakumientavańnie katavańniaŭ i pazoŭ suprać Łukašenki
Valeryj Samałazaŭ i Kacpier Sinicki — siarod tych dziesiaci čałaviek, ad imia jakich niamieckija advakaty źviarnulisia ŭ Fiederalnuju prakuraturu Niamieččyny, zajaviŭšy ab ździajśnieńni Alaksandram Łukašenkam złačynstvaŭ suprać čałaviečnaści. U suviazi z pratestami paśla prezidenckich vybaraŭ u žniŭni 2020 hoda ŭ dačynieńni da mirnych hramadzian u Biełarusi ŭ masavym paradku siłaviki ŭžyvali hvałt.
Ludzi, jakija padali zajavu ŭ niamieckuju prakuraturu, padvierhnulisia pry zatrymańni cialesnym katavańniam i katavańniam inšaha rodu, upeŭnienyja ich advakaty. Ale pakolki ŭ samoj Biełarusi pa fakcie katavańniaŭ dahetul nie zaviedziena nivodnaj kryminalnaj spravy ŭ dačynieńni da supracoŭnikaŭ siłavych viedamstvaŭ i ni im, ni Łukašenku nie pahražajuć pravavyja nastupstvy, to advakaty i paciarpiełyja zajavili, što spadziajucca na niezaležnaje rasśledavańnie ŭ Hiermanii.
Tut dakumientacyjaj takich vypadkaŭ zajmajecca biełaruskaja dyjaspara. Usiaho infarmacyi sabrana ŭžo pra bolš za sotniu padobnaha rodu dziej. «Hieahrafija šyrokaja. Jość vypadki i z tymi paciarpiełymi, chto znachodzicca ŭ Niamieččynie, i tymi, chto ciapier u Biełarusi», — tłumačyć DW pradstaŭnik dyjaspary Anton Małkin. — My majem znosiny ź vialikaj kolkaściu inicyjatyŭ. Jany dapamahajuć ustalavać kantakt da ludziej».
«Hetyja złačynstvy biez terminu daŭnaści»
Siońnia ŭ biełarusaŭ, jakija padvierhlisia katavańniam, jość mahčymaść źviarnucca ŭ adnu ź biełaruskich pravaabarončych arhanizacyj, naprykład, u «Viasnu». Takoha rodu dapamohu taksama akazvajuć hramadskaja arhanizacyja «Naš dom», prajekt «Žnivień 2020», inicyjatyva BYPOL. Valeryja Samałazava vypuścili ź SIZA ŭ Žodzinie praz 84 hadziny paśla zatrymańnia. Dva nastupnyja tydni jon pravioŭ u špitali z čerapna-mazhavoj traŭmaj i traŭmaj ruk. Akramia daviedki ź SIZA i balnicy dakumienty, jakija tyčacca jaho zatrymańnia, nie vyjaŭlenyja.
«Nie znajšli pratakoł. Majoj spravy niama ni ŭ RUUS, ni ŭ Žodzinie. Suda nie było», — kaža Valeryj. Jon padaŭ skarhu na MUS za paboi, ale ŭ zaviadzieńni kryminalnaj spravy admoŭlena «ŭ suviazi z adsutnaściu składu złačynstva». Viarnuŭšysia ŭ Łondan, Samałazaŭ źviarnuŭsia da jurystaŭ, kab u Vialikabrytanii raspačać spravu ŭ ramkach univiersalnaj jurysdykcyi. Ale pa zakonach hetaj krainy takoje mahčyma, tolki kali abvinavačany znachodzicca na jaje terytoryi.
Tamu Valeryj vyrašyŭ dałučycca da pazova, padadzienaha ŭ niamieckuju prakuraturu. «Ja spadziajusia, što jurydyčna hetyja fakty zadakumientavanyja i buduć pryznanyja mižnarodnaj supolnaściu, i, uličvajučy, što hetyja złačynstvy biez terminu daŭniny, spraviadlivaść budzie adnoŭlenaja», — adznačaje Valeryj.
Spraviadlivaści jon damahajecca nie tolki dla siabie: «U Biełarusi ludzi bajacca vykazacca, tamu što adrazu ž pryjduć da ich dadomu, zabiaruć dziaciej, zvolniać z pracy, zakryjuć u turmie. Uličvajučy, što ja znachodžusia ŭ adnosnaj biaśpiecy, mnie b chaciełasia, kab złačynstvy suprać usich maich suhramadzian byli zafiksavanyja».
Meta — abviaścić Łukašenku terarystam
Pa słovach Antona Małkina, pazoŭ u prakuraturu FRH źjaŭlajecca dla jaho inicyjataraŭ nie samametaj, a tolki pieršym etapam na šlachu pryznańnia režymu Łukašenki terarystyčnaj arhanizacyjaj. «Abviaščeńnie Łukašenki terarystam moža być ultymatyŭnym instrumientam nie prosta cisku na jaho, a znosu režymu», — miarkuje Małkin.
Pavodle jaho vyrazu, abvinavačvańni ŭ złačynstvie suprać čałaviečnaści i ŭ teraryźmie Łukašenka nie zmoža pieražyć: «Kali ciapier u jaho jość jašče niejkaje łobi, niejki biznes, jaki jon z kimści viadzie, niejkija palityčnyja i ekanamičnyja suviazi, to ŭžo ciapier (paśla publikacyi naviny ab pazovie) hetaja padtrymka asłabła. Usim zrazumieła, što jon čałaviek časovy, a tym, chto ź im ciapier budzie vieści spravy, potym adkazvać za heta jašče vielmi šmat hadoŭ».
Paciarpieły ad katavańniaŭ Kacpier Sinicki taksama ličyć pravilnymi krokam sprobu damahčysia pryznańnia režymu Łukašenki terarystyčnym. «Tamu ja taksama ŭ hetym udzielničaju i budu davać pakazańni, damahacca spraviadlivaści dla biełarusaŭ i dla siabie asabista», — padkreślivaje małady žurnalist. Jon spadziajecca, što hety pazoŭ dapamoža pryciahnuć dadatkovuju mižnarodnuju ŭvahu da Biełarusi i paŭpłyvaje na ciapierašniuju situacyju z represijami ŭ krainie. Dla Sinickaha važna, kab biełarusy razumieli, što kali nie mohuć u padobnych vypadkach źviarnucca ŭ sud na radzimie, to jany mohuć pasprabavać heta zrabić u inšaj krainie.
