Niebiaśpiečnyja mutacyi i źviazanyja ź imi rakavyja puchliny čaściej za ŭsio ŭźnikajuć u arhaniźmie čałavieka nie z-za radyjacyi, soniečnaha ŭltrafijaletu abo kancerahienaŭ u ježy, a z-za pracesaŭ, źviazanych z kruhazvarotam kisłarodu i vady ŭ arhaniźmie. Pra heta zajaviŭ Nobieleŭski łaŭreat pa chimii Tomas Lindał, piša tass.ru.
«My ŭsie viedajem, što ŭltrafijalet moža vyklikać rak skury, a krynicy radyjacyi - rak inšych orhanaŭ. Ź inšaha boku, nichto nie vieryć u toje, što ŭltrafijalet zdolny sparadzić puchliny ŭ mozhu, piečani i inšych unutranych orhanach, i tolki 1% puchlin źviazany ź ijanizavalnym vypramieńvańniem. Uźnikaje pytańnie — adkul biarecca rak?» — adznačyŭ Lindał.
Nobieleŭskaja premija pa chimii 2015 h. była prysudžanaja trom viadomym chimikam i malekularnym bijołaham, pracy jakich dapamahli zrazumieć, jak mienavita kletki «ramantujuć» svaju DNK - hety praces nazyvajecca reparacyjaj. Łaŭreatami stali Tomas Lindał (Šviecyja), Poł Modryč (ZŠA) i Aziz Sankar (ZŠA).
Lindał adkryŭ miechanizm tak zvanaj ekscyzijnaj reparacyi asnovaŭ. Fiermienty, jakija ŭdzielničajuć u im, znachodziać paškodžany ŭčastak DNK, vyrazajuć jaho i adnaŭlajuć prabieł, vykarystoŭvajučy niepaškodžany łancuh DNK u jakaści ŭzoru. Hety praces, jak patłumačyŭ malekularny bijołah, dapamahaje kletkam paźbiahać štodzionnaha źjaŭleńnia niekalkich tysiač novych mutacyj u hienomie kletak.
Amal usie hetyja «pamyłki druku» ŭ DNK, jak patłumačyŭ Lindał, źviazanyja z dvuma pracesami - praniknieńniem malekuł kisłarodu i jaho ahresiŭnych złučeńniaŭ u jadro kletki, a taksama dziejańniem malekuł vady na adzinkavyja «litary» nitak DNK.
«Ja hatovy pastavić hrošy na toje, što amal usie vypadki raku, viadomyja miedycynie, uźnikajuć nie z-za radyjacyi, kancerahienaŭ abo ŭltrafijaletu, a ŭ vyniku naturalnych pracesaŭ žyćciadziejnaści ŭnutry samich kletak, źviazanych z hidrolizam i źjaŭleńniem ahresiŭnych formaŭ kisłarodu», - zajaviŭ Nobieleŭski łaŭreat.
Hetuju asablivaść raku, pa jaho słovach, vielmi važna razumieć, bo i kisłarod, i vada adyhryvajuć klučavuju rolu ŭ žyćci arhanizma. Ich nielha vydalić z arhanizma, praduchilić ich źjaŭleńnie ŭ im - u cełym, ź imi niemahčyma zmahacca. Pa hetaj pryčynie, jak ličyć Lindał, rak niemahčyma pieramahčy ŭ pryncypie - možna tolki stvaryć leki, jakija dazvolać bolš efiektyŭna i biaśpiečniej źniščać puchliny, a taksama maksimalna pamienšyć inšyja faktary ryzyki.
U pryvatnaści, jon parekamiendavaŭ usim kurcam całkam admovicca ad tytuniu ci chacia b pierastać kuryć adnu cyharetu za druhoj, bo rečyvy, jakija prysutničajuć u dymie cyharet, dziejničajuć na kletki prykładna hetak ža, jak ahresiŭnyja formy kisłarodu, i hetak ža mocna spryjajuć raźvićciu mutacyj.
«Viadoma, možna pasprabavać udaskanalić tyja sistemy papraŭki mutacyj, jakija adkryli my i našy kalehi. Ja mocna sumniajusia, što my zmožam vyrašyć hetuju prablemu - dadzienaja sistema ŭdaskanalvałasia pryrodaj na praciahu mnohich miljardaŭ hadoŭ. Dla paraŭnańnia, nam pryjšłosia vydatkavać bolš za dziesiać hadoŭ tolki na toje, kab raskryć miechanizmy pracy tolki adnaho sa šmatlikich miechanizmaŭ reparacyj DNK. Vielmi sumnieŭna, što my zmožam niešta prydumać, što pryroda ŭžo nie aprabavała i zabrakavała za hety čas», - padsumavaŭ Lindał.
