Na mahiłu Frydrycha Vialikaha ŭ parku San-Susi niemcy prynosiać bulbu.
Niemcy sabrali intelektuałaŭ i žurnalistaŭ z roznych krain Jeŭropy na ŭručeńnie premii M100 Media Award 2017 Natalli Sindziejevaj, jakaja ŭznačalvaje adziny acaleły ŭ Rasii niezaležny telekanał «Dožd́». Pahružeńnie ŭ jeŭrapiejskaje intelektualnaje asiarodździe zaŭsiody dazvalaje pačuć niešta, na što ź Biełarusi nie zvažaješ.
Jeŭrapiejski prajekt iznoŭ pieražyvaje ŭzdym
Paśla Brekzitu mnohija čakali dezintehracyi Jeŭrasajuza, a jaje nie adbyłosia. U Francyi pieramoh jeŭraaptymist Makron, u Niamieččynie paśla vybaraŭ, imavierna, zachavajecca status-kvo. Chvala mihrantaŭ ź Siryi schłynuła, Hrecyja papraŭlajecca.
Padtrymka jeŭraintehracyi va ŭsich krainach ES vyrasła da rekordnych za 10 hadoŭ uzroŭniaŭ, adznačyŭ Mark Leanard (Mark Leonard), analityk Jeŭrapiejskaj rady pa mižnarodnych adnosinach (European Council on Foreign Relations). U 2005 Leanard vydaŭ knihu «Čamu Jeŭropa budzie kiravać XXI stahodździem», jakuju pierakłali na 19 movaŭ. Jon upeŭnieny, što toj jahony prahnoz pravilny. Adychod Brytanii asłablaje ES, ale nie mianiaje taho, što jeŭrasajuzaŭski miechanizm unikalna hnutki i vyhadny krainam. Jeŭropa zastajecca mirnym kantynientam.
Supiarečnaści miž Jeŭropaj i ZŠA? Jany jość, ale heta nie pieršy raz u najnoŭšaj historyi. Administracyja Trampa sprabuje dabicca handlovych vyhad dla Złučanych Štataŭ. Jak i Rasija, Tramp chacieŭ by havaryć nie ź Jeŭrapiejskim Sajuzam, a paasobku z kožnaj krainaj ES, bo ŭ lubych dvuchbakovych pahadnieńniach Rasija i ZŠA budzie ź nievialikimi jeŭrapiejskimi krainami «bolšym ciełam», jakomu lahčej dabicca vyhadnych dla siabie ŭmoŭ.
Uvohule, Tramp zastajecca abjektam krytyki i strachu nie tolki dla jeŭrapiejskich libierałaŭ, ale i dla jeŭrapiejskich pravacentrystaŭ, chryścijanskich demakrataŭ, narodnikaŭ. Jany nie razumiejuć vybaru amierykancaŭ.
Zakon vypadkovaści
«U demakratyjach mnohija rečy adbyvajucca vypadkova», — tłumačyć prafiesar Džejsan Brenan (Jason Brennan) z Džordžtaŭnskaha ŭniviersiteta, što ŭ Vašynhtonie. Takoj vypadkovaściu palitołah ličyć i prychod da ŭłady Trampa, i pieramohu Brekzitu. Časam u takich padziejach nie treba šukać łohiki i tendencyj. Heta zdarajecca, bo heta demakratyja. Ale nie varta pieraaceńvać histaryčnaje značeńnie takich padziej.
Hałasujučy, ludzi kirujucca jak svaimi intaresami, tak i pačućciem spraviadlivaści. Ale taksama i emocyjami adnaho dnia.
Toje było zaŭsiody — dosyć uzhadać parazu Uinstana Čerčyla, pieramožcy ŭ Druhoj suśvietnaj, ad Klimienta Etli ŭ 1945 hodzie. Heta taksama była svajho rodu vypadkovaść. Heta jość i ŭ sučasnych «miedyjademakratyjach», dzie čałaviek pieranasyčany navinami i dzie čałavieku, u toj ža čas, ciažka byvaje adroźnić praŭdu ad fejkaŭ.
Niama nijakich padstaŭ mierkavać, što ahułam demakratyja ŭ śviecie adstupaje, a aŭtarytarnyja režymy bolš ustojlivyja ŭ histaryčnaj pierśpiektyvie.
Što da novych technałohij u ŚMI, to ŭ nas niama inšaha vybaru, jak prystasavacca da ich. Internet nie źniknie — prosta jahonaje rehulavańnie maje abmiežavać złoŭžyvańni im. Sacyjalnyja sietki nie źniknuć, treba prosta palepšyć ich ałharytmy, źmienšyć mahčymaści dla manipulacyi hramadskaj dumkaj praź ich. Pra toje, što robić u hetym kirunku fejsbuk, u Patsdamie raskazała Ajne Kier (Aine Kerr), mieniedžarka fundavanaha fejsbukam Journalism Partnerships.
Katałonskaje pytańnie
Katałonija budzie hałoŭnym palityčnym pytańniem nastupny miesiac. Katałonskija niezaležniki chočuć blic-refierendumam pastavić Madryd pierad faktam. Na kanu — mnohaje, i hetaje mnohaje budzie zaležać ad taho, ci budzie katałonskaja palicyja vykonvać zahady Barsiełony i ci rašycca Madryd na represii.
Ja pahavaryŭ z Hiemaj Teres (Gemma Teres), žančynaj z pradstaŭnictva Katałonii ŭ Bierlinie — pratatypa budučaj dypłamatyčnaj misii. Jana, jak akazałasia, u 2007 hodzie čatyry miesiacy pražyła ŭ Minsku. Heta, darečy, vielmi charakterna, što ŭsio bolš ludziej «prajšli praź Biełaruś». U 1991 hodzie my byli biełaj plamaj na mapie, a ciapier my z kožnym hodam pryviazvajemsia łancužkami i nitačkami da Jeŭropy.
Amal pieršaje, što ŭzhadała katałonka, što ŭ Minsku jaje ŭražvała, čamu nichto nie havoryć pa-biełarusku na publicy. «Navat ludzi ź niedziaržaŭnych ŚMI vykarystoŭvali rasiejskuju movu». Dla katałoncaŭ, jakija zdoleli adradzić movu paśla dyktatury Franka, kali jana była zabaronienaja ŭ škołach, heta dziŭna.
Viartajučysia da temy katałonskaha refierendumu, miarkuje, što ŭžyćcio siły Madrydam akurat i spravakuje mabilizacyju katałoncaŭ i pośpiech refierendumu.
Turcyja: ciažki vypadak
Z ustupnaj pramovaj na kałokviumie vystupaŭ Džan Dziundar (Can Dündar), były hałoŭny redaktar haziety «Džumchuryjet», jaki byŭ vymušany pierajechać u Niamieččynu pad pahrozaj aryštu. Uvohule, Bierlin staŭ prytułkam dla antyerdahanaŭskaj apazicyi.
Dziundar, aŭtar 40 knih i žurnalist z 37-hadovym dośviedam, vymušany byŭ pakinuć pasadu kiraŭnika samaha papularnaha apazicyjnaha vydańnia, paśla taho jak atrymaŭ 5 hadoŭ i 10 miesiacaŭ turmy za artykuł pra rolu tureckich śpiecsłužbaŭ u vajnie ŭ Siryi.
U emihracyi jon staŭ kałumnistam Die Zeit i zasnavaŭ veb-sajt Ozguruz.org.
Dziundar vielmi, vielmi krytyčny da Erdahana. Na jahonuju dumku, heta prykład, jak dyktatar karystajecca demakratyčnymi miechanizmami, kab ustanavić aŭtarytarny režym. Na dumku Dziundara, prychod da ŭłady Erdahana — heta vynik pamyłki Zachadu, jaki bačyŭ u «pamiarkoŭnym isłamiźmie» alternatyvu «radykalnamu isłamizmu». Luby isłamizm varožy svabodzie, vynikaje sa słoŭ Dziundara. Jon pryvioŭ znakamituju cytatu z Erdahana «Demakratyja — heta šlach. A kančatkovaja meta — isłam».
Ale jość i pazityŭnyja naviny z Turcyi. Dahetul pałova tureckich vybarcaŭ hałasuje suprać Erdahana, suprać aŭtarytaryzmu, suprać kancentracyi ŭłady ŭ rukach prezidenta.
Recept Dziundara taki: ni ŭ jakim razie nielha zakryvać Turcyi darohu ŭ Jeŭrasajuz. Nielha spyniać praces pieramovaŭ pra ŭstupleńnie, bo heta było b vyhadna antyjeŭrapiejskim siłam u Turcyi. Nielha davać padstavu im kazać «bačycie, my tam nikomu nie patrebnyja, nas tam nie chočuć bačyć».
U takim padychodzie šmat pierahukvajecca i ź biełaruskaj situacyjaj.
I bulba ŭ padziaku
Što da samoha Patsdama, to San-Susi niaźmienna rakakošny, i niaźmienny flejtyst ihraje na ŭvachodzie ŭ park. I pruski karol Frydrych Vialiki lažyć pobač sa svaimi lubimymi sabakami. I na jahonaj mahile ŭdziačny niamiecki narod pakłaŭ užo bulbu novaha ŭradžaju. Tradycyjna ličycca, što hety vialiki «manarch-refarmatar» nie tolki ŭmacavaŭ pryncypy roŭnaści pierad zakonam, niezaležna ad taho, manarch ty ci młynar, a jašče i pryvučyŭ niemcaŭ sadzić i jeści bulbu.
Jeŭrapiejskaja cyvilizacyja stała takoj mocnaj dziakujučy ludziam typu Frydrycha Vialikaha, jakija nastojliva palapšali ŭstanovy i zvyčai. I voś takaja im ścipłaja jeŭrapiejskaja padziaka. Nie maŭzalei, nie załatyja statui, a bulbiny na plicie siarod akuratna pakošanaj travy.
