Na 85-m hodzie pajšoŭ z žyćcia narodny paet Nił Hilevič. «Naša Niva» zhadvaje važnyja staronki bijahrafii piśmieńnika.
Pamianiaŭ imia ź Ninieła na Niła
Chłopčyk u siamji Symona Piatroviča i Kaciaryny Michajłaŭny Hilevičaŭ naradziŭsia 30 vieraśnia 1931 hoda. Baćki vyrašyli nazvać syna Ninieł (heta značyć «Lenin» naadvarot). U budučyni Hilevič źmienić hetaje imia na hučnaje «Nił».
Baćka paeta byŭ staršynioj sielsavieta.
Hilevič raskazvaŭ u intervju, što ŭ čas akupacyi ŭ škołu praktyčna nie chadziŭ. Adnak u ruki tady čas ad času traplaŭ časopis «Biełaruskaja škoła», dzie chłopiec pračytaŭ vierš Alesia Haruna «Ty, moj brat, kaho zvać biełarusam, rodnaj movy svajoj nie curajsia, jak nie zroksia jaje pad prymusam, tak i volny ciapier — nie zrakajsia!». Tam ža jon pačaŭ znajomicca z paemaj «Novaja ziamla» Jakuba Kołasa.
Svoj pieršy vierš «Jabłyńka» napisaŭ u 1947 hodzie 15-hadovym. Niejki čas pa vajnie pracavaŭ viaskovym paštaljonam. A paśla pastupiŭ na vučobu: spačatku ŭ piedahahičnaje vučylišča, a paźniej — u Piedinstytut. Ad 1954 hoda byŭ siabram Sajuza piśmieńnikaŭ SSSR.
Brat Hileviča taksama biełaruski piśmieńnik — Mikoła Hil.
Čym hanaryŭsia i čaho saromieŭsia
«Ja rabiŭ słušna (čym i hanarusia), kali ŭsio žyćcio supraćstajaŭ trunaram i dałakopam Biełarusi, baraniŭ ad źniavahi, ździeku i ŭdušeńnia našu movu, zmahaŭsia za jaje prava panavać na ziamli, dzie joj było sudžana ŭ hłybini viakoŭ praraści i, cierpiačy to lutyja marazy, to strašnyja zasuchi, vyžyć», — kazaŭ niekali Nił Symonavič u intervju «Našaj Nivie».
A čaho sa zroblenaha jon saromieŭsia? Kaža, što ničoha, ale niajomkaść adčuvaŭ za vierš, napisany na śmierć Iosifa Stalina ŭ 1953 hodzie. «Ale nie mahu skazać, što soramna, bo ja nie chłusiŭ, a na toj čas sapraŭdy tak dumaŭ, i nie ŭjaŭlaŭ, što možna dumać inačaj», — raskazvaŭ paet na sustrečy z čytačami ŭ Maładziečnie.
Nie curaŭsia palityki
Nił Hilevič nikoli nie curaŭsia hramadskaj aktyŭnaści. Byŭ deputatam Viarchoŭnaha Savieta (1985—1996). Paeta pavažała partyjnaja namienkłatura, heta dapamahała jamu ŭ prasoŭvańni «Zakona ab movach». Hilevič byŭ staršynioj kamisii, jakaja zajmałasia vypracoŭkaj hetaha zakona. 26 studzienia 1990 «Zakon ab movach» byŭ pryniaty i biełaruskaja mova stała adzinaj dziaržaŭnaj u krainie. Praŭda, usiaho tolki na piać hadoŭ.
Byŭ adnym z stvaralnikaŭ i pieršym staršynioj Tavarystva biełaruskaj movy, što taksama ličyŭ adnoj z najvažniejšych spravaŭ svajho žyćcia.
Na vybarach 2001 hoda padtrymlivaŭ Uładzimira Hančaryka, u 2006 — Alaksandra Kazulina. Vystupaŭ u abaronu maładafrontaŭcaŭ, kali na ich pačaŭsia cisk, baraniŭ haziety «Narodnuju volu» i «Našu Nivu», kali ŭźnikła im pahroza ŭ 2011-m.
Aŭtar słavutaha «Skaza pra Łysuju Haru»
U 1975-m śviet pabačyła ananimnaja paema «Skaz pra Łysuju Haru». Padpisanaja jana była «Francišak Viadźmak-Łysahorski». «Byŭ čas, byŭ viek, była epocha…», — chto nie viedaje hetych radkoŭ z paemy.
U «Skazie pra Łysuju Haru» nie było dysidenctva, adnak u niejkim płanie tvor staŭ kultavym. U satyryčnaj maniery nieviadomy aŭtar apisvaŭ byt piśmieńnikaŭ u dačnym pasiołku litarataraŭ niedaloka ad Łysaj Hary.
Astrejka, toj, što ŭ sotniach pieśniaŭ
Usłaviŭ niekali budan,
Za kožnaj krokvaj klikaŭ cieślaŭ:
— Nu, złaźcie, chłopcy, kroplu dam!
Stary prazaik Alaksiejeŭ —
Jon hienierał sapraŭdny byŭ:
Nie staviŭ chaty, hrad nie siejaŭ —
Sklep-bombaschovišča zrabiŭ.
Pakolki proza nie dajecca,
Dyk sakratar SP Tkačoŭ
Uciok na ŭčastak vydaviectva,
Skazaŭšy: «Preč ad stukačoŭ!»
Voś nievialiki ŭryvak z hetaha tvora. Aŭtar nie škadavaŭ nikoha.
U 2003 hodzie Nił Hilevič niečakana ahučyŭ, što hety tvor napisaŭ jon. A idei dla siužetaŭ jamu padkidvaŭ Mikoła Aŭramčyk. Sam Aŭramčyk vielmi pakryŭdziŭsia na takija słovy. Jon śćviardžaje, što hety tvor jany pisali razam z Hilevičam. Voś tak była raskrytaja adna z najbolšych zahadak biełaruskaj litaratury.
Napisaŭ usimi lubimyja chity
Ale najpierš Nił Hilevič — heta cudoŭny paet. Aŭtar ramana ŭ vieršach «Rodnyja dzieci». Chto nie viedaje takija vieršy Niła Hileviča, jak «Vy šumicie biarozy» («A ja lahu-prylahu»):
Ci «I usio ž my dojdziem, dojdziem my da Biełarusi!»
Za viekam viek płyvie-ciače,
A my idziem, idziem… I što ž?
O, jak daloka nam jašče
Da Biełarusi!
Užo niaŭścierp nam kryž pakut,
I my kryčym, kryčym, ale —
Nie dakryčalisia pakul
Da Biełarusi.
A moža być, jana — miraž,
I ŭsie my tryźnim? Bo čamu ž
Nie dalataje hołas naš
Da Biełarusi?
Vidać, praklaćcia znak lažyć
Na nas ad rodu, i tamu
Tak ciažka šlach nam cierabić
Da Biełarusi.
Ravuć viatry, hrymiać hramy,
Pył zaścić vočy nam, i ŭsio ž,
I ŭsio ž my dojdziem, dojdziem my
Da Biełarusi!..
