Pra heta ŭ svaim fejsbuku paviedamiła šef-redaktarka «Narodnaj voli» Śviatłana Kalinkina.
Niłu Hileviču było 84 hady. Jon byŭ apošnim Narodnym paetam Biełarusi.
Apošnim časam jon pakutavaŭ na ankałahičnaje zachvorvańnie. Siońnia trapiŭ u reanimacyju…
Jon byŭ čałaviekam, čyja rola była asnoŭnaja ŭ nadańni biełaruskaj movie statusa dziaržaŭnaj (1989) i nadańni nacyjanalnaj simvolicy statusa dziaržaŭnaj (1991).
Jon byŭ adnačasova paet, navukoviec i vykładčyk — vybitnaja i ŭładarnaja postać biełaruskaj litaratury.
U litaratury Nił Hilevič pravioŭ 70 hadoŭ — pieršyja jaho vieršy źjavilisia ŭ druku ŭ 1946-m.
Mnohija momanty bijahrafii aŭtara pieršaha biełaruskaha ramana ŭ vieršach sami saboj vartyja ramana — ad źmieny «savieckaha» imia Ninieł («Lenin» naadvarot) na hučnaje i karotkaje Nił da składańnia kultavaha «Skaza pra Łysuju haru» i dvaccacihadovaha maŭčańnia pra jaho.
Ad aŭtarstva chita «Vy šumicie, biarozy» da siońniašnich śmiełych publicystyčnych vieršaŭ. Ad dziaržaŭnych uznaharodaŭ da niehałosnaj zabarony…
«U Viarchoŭnym Saviecie Nił Symonavič uznačalvaŭ Kamisiju pa adukacyi, kultury i zachavańni histaryčnaj spadčyny, — uzhadvaje Lavon Barščeŭski, siabra Apazicyi BNF u VS XII sklikańnia. —
Jaho pavažała partyjnaja namienkłatura, i heta davała mahčymaść ruchać biełarusizacyju.
Heta jaho zasłuha ŭ tym, što ŭdałosia ŭ pačatku 90-ch chutka pieravieści pieršyja kłasy na biełaruskuju movu».
Luboŭ da rodnaha kraju — vyznačalnaja charaktarystyka paezii Hileviča — ci liryka heta, ci publicystyka.
«Heta prostaja, śpieŭnaja paezija, ahulnazrazumiełaja, jakuju nie treba rasšyfroŭvać, — kaža Vieranika Kušniarevič, zahadčyca kafiedraj biełaruskaj movy i litaratury Liceja BDU. — Klučavyja radki Hileviča — chrestamatyjnyja:
My — trojčy dzieci ŭ viečnym kruzie:
My — dzieci rodnaje siam ji,
I — dzieci Maci-Biełarusi,
I — dzieci Matuchny-Ziamli.
I ŭžo narodnyja:
Vy šumicie, šumicie nada mnoju, biarozy,
Kałyšycie, lulajcie svoj napieŭ viekavy,
A ja lahu-prylahu kraj haścinca staroha
Na duchmianym prakosie niedaśpiełaj travy.
«Da Niła Hileviča nichto nie źviartaŭsia da ramana ŭ vieršach,
— kaža paet i litaraturaznaŭca Viktar Žybul. — U 1940-ja byŭ raman Źmitraka Astapienki, adnak heta, chutčej, paema. «Rodnyja dzieci» — unikalny raman dla biełaruskaj litaratury, nie viedaju, ci buduć kali-niebudź jašče padobnyja tvory».
Unikalnaje vałodańnie słovam, erudycyja, tonkaje adčuvańnie stylu dazvalaje Hileviču stvarać takija raznapłanavyja rečy: ad vieršavanaha ramana da narodnych pieśniaŭ i mahutnaj, źniščalnaj publicystyki. Jak nie zhadać kłasičnaje:
Byŭ čas, byŭ viek, była epocha,
Kali, najeŭšysia ŭ advał,
Sioj-toj prykinuŭ, što «pančocha» —
Zusim nie kiepski ideał.
…Kali ŭ kampanii paroju
Nie zrazumieć było, choć płač —
Chto lezie čokacca z taboju:
Ci lepšy siabar, ci stukač.
«Hałoŭnaja zasłuha Hileviča ŭ tym, što jon jość, jon piša, i my možam śpiavać jahonyja pieśni», — kazaŭ «Našaj Nivie» 5 hadoŭ tamu salist «Siabroŭ» Anatol Jarmolenka, vykanaŭca supierchita 1980-ch «Vy šumicie, biarozy» na słovy Niła Symonaviča.
Hałoŭnymi radkami Hileviča Anatol Jarmolenka ličyć «I usio ž my dojdziem, dojdziem my da Biełarusi»:
… Ravuć viatry, hrymiać hramy,
Pył zaścić vočy nam, i ŭsio ž,
I ŭsio ž my dojdziem, dojdziem my
Da Biełarusi!..
Vieršy poźnich hadoŭ byli ŭ paeta harkava-iraničnyja.
Tak, adhuknuŭsia patryjarch biełaruskaj paezii i na maŭklivyja akcyi pratestu, dakładna schapiŭšy ich nastroj:
I. Vo chitruha!
Nie bje ŭ baraban.
Nie piaje,
Nie kryčyć.
A staić i maŭčyć. Jak niamy!
Voś u nas i napruha.
Kab jon prosta maŭčaŭ —
Dyk ža nie!
Jon pra niešta maŭčyć!
A pra što?
A pra što jon maŭčyć?
Pryznavajsia, chitruha!
II.
O narod biełaruski!
Ty tak krasamoŭna maŭčyš,
Što maŭčańnie tvajo
Im strašniej
Za buntoŭnyja kryki.
Nie, nie doŭha ŭžo nieści tabie
Svoj pakutnicki kryž.
Ty — nie rab.
Ty — vialiki.
Va ŭsim.
I ŭ maŭčańni vialiki.
Siabry / słovy Niła Hileviča / muzyka Mikałaja Sacury. Šlach da Biełarusi:
Vystup Niła Hileviča na śviatkavańni 75-hodździa Biełaruskaj Narodnaj Respubliki:
Pieršy, saviecki klip na pieśniu «Vy šumicie, biarozy»:
Nił Hilevič naradziŭsia 30 vieraśnia 1931 hoda ŭ vioscy Słabada Łahojskaha rajona Minskaj vobłaści. Skončyŭ Minskaje piedahahičnaje vučylišča (1951), a taksama fiłałahičny fakultet Biełaruskaha dziaržaŭnaha univiersiteta (1956). Kandydat fiłałahičnych navuk, prafiesar. U 1958—1963 hadach pracavaŭ litaraturnym kansultantam haziety «Źviazda». Z 1960 hoda pracavaŭ na kafiedry biełaruskaj litaratury BDU. U 1980—1989 — pieršy sakratar praŭleńnia Sajuzu Piśmieńnikaŭ BSSR. Z 1989 — staršynia respublikanskaha Tavarystva biełaruskaj movy imia F. Skaryny. Hałoŭny redaktar haziety-biuletenia TBM «Naša słova». Z červienia 1990 — staršynia pastajannaj Kamisii Viarchoŭnaha Savietu BSSR pa adukacyi, kultury i zachavańni histaryčnaje spadčyny. Deputat Viarchoŭnaha Savieta BSSR (1985—1996). Siabra Prezydyumu Viarchoŭnaha Savietu BSSR.
Pieršyja vieršy byli nadrukavany ŭ 1946 hodzie. Vydaŭ zborniki paezii «Pieśnia ŭ darohu» (1957), «Pradvieśnie idzie pa ziamli» (1959), «Niespakoj» (1961), «Balšak» (1965), «Pierazovy» (1967), «Liście tryputniku» (1968), «A dzie ž taja kryničańka» (1972), «Zapavietnaje» (1975), «Aktavy» (1976), «Śviatłyń» (1984), raman u vieršach «Rodnyja dzieci» (1985), «Jak dreva kareńniem» (1986), «Poviaź» (1987), «Žyta, sosny j vałuny» (1990), «Talisman» (1994), «Na vysokim ałtary» (1994), «Viečny matyŭ» (1994), «…I plamy na tabie niama» (2003), «Na flejcie samoty» (2004).
* * *
Čytajcie taksama:
«Byŭ čas, byŭ viek, była epocha». Piać faktaŭ pra Niła Hileviča
