Adnoj z najiaskraviejšych staronak baraćby biełaruskaha naroda za ŭłasnuju dziaržaŭnaść u najnoŭšaj historyi Biełarusi źjaŭlajecca Słuckaje paŭstańnie, jakoje pakazała voraham biełaruščyny, što na našych ziemlach usio daloka nie prosta, a biełarusy – heta chaj sabie i maŭklivy, ale spraŭny narod. Pry nahodzie mohuć i stuknuć, pryčym stuknuć tak, što budzie doŭha baleć.
Isnuje mierkavańnie, pavodle jakoha paŭstańni ŭ pieršuju čarhu ŭzdymajucca na pładavitych ziemlach, tam, dzie ludziam jość što stračvać i za što zmahacca. Maŭlaŭ, ludźmi najpierš ruchaje ekanomika, a ŭsio astatniaje ŭžo potym. Słuččyna, na ziemlach jakoj i razharnulisia asnoŭnyja dziejańni, była akurat takim rehijonam.
Znakamity navukoviec Arkadź Smolič u svajoj fundamientalnaj manahrafii «Hieohrafija Biełarusi», jakaja pabačyła śviet u 1919 hodzie, tak pisaŭ pra hety rehijon: «Słuck — najznačniejšaje miesta ŭ ziamli dryhavičoŭ, adzin sa starejšych biełaruskich haradoŭ, pierachavaŭšy da taho ž šmat pamiatak minuŭščyny. Ciapier Słuck maje kala 18 tys. nasialeńnia. Da apošnich časoŭ heta było cichaje miesta. Značnaja častka jaho žycharaŭ zajmajecca haspadarkaju. Asabliva słavicca Słuck svajmi harodami i sadami. Z słuckich sadoŭ vyjšaŭ viadomy sort ihruš – Słuckija Bery. Niadaŭna ŭ Słuck praviedziena čyhunka, i miesta značna adžyło».
Ale Słuččyna žyła nie adnymi sadami dy harodami. Biełaruskaje adradžeńnie ŭ pačatku stahodździa zakranuła hety rehijon i pakinuła na im mocny adbitak. Mahčyma, mienavita tamu pieršaja biełaruskaja himnazija na Biełarusi adčyniła svaje dźviery ŭ 1917 hodzie nie dzie-niebudź, a mienavita ŭ Słucku.
U 1919–1920 hadach terytoryju rehijona kantralavaŭ Biełaruski nacyjanalny kamitet Słuččyny, jaki vyrašaŭ usie važnyja pytańni pačynajučy ad kultury i zakančvajučy kaapieracyjaj. Kamitet faktyčna byŭ orhanam miascovaha samakiravańnia. Bolš za toje, uličvajučy toj fakt, što ŭ jaho miascovyja svabodna vybirali svaich pradstaŭnikoŭ, možna z upeŭnienaściu kazać ab demakratyčnym charaktary hetaha orhana. Jon byŭ likvidavany balšavikami ŭ lipieni 1920 hoda, i na jaho miesta pryjšli čyrvonyja saviety sa svajoj naminalnaj vybarnaściu. Taki paradak słuččaki pryniać nie mahli, dy i nie źbiralisia, tym bolš što chutčej za ŭsio jany dobra viedali pra žorstkija mietady, jakimi čyrvonyja padaŭlali luboje inšadumstva i supraciŭ. U tym ža lipieni 1920 hoda ŭ Kojdanavie była abvieščanaja Koŭdanaŭskaja Niezaležnaja Respublika, jakaja praisnavała ŭsiaho 4 dni.
Skarystaŭšysia zručnym momantam – časovym pieramirjem pamiž Savieckaj Rasijaj i Polščaj, – słuččaki pačynajuć padrychtoŭku da farmavańnia cyvilnych orhanaŭ kiravańnia, milicejskich atradaŭ i vajskovych adzinak. Pavodle mirnaj damovy, padpisanaj pamiž palakami i balšavikami 12 kastryčnika taho ž hoda, bajavyja dziejańni spynialisia, a varahujučyja baki raźviała demarkacyjnaja linija Kijevičy–Łań, niejtralnaja zona jakoj zakranała ŭ tym liku Słuck i prylehłyja nasielenyja punkty. Pavodle damovy palaki pavinnyja byli pakinuć horad balšavikam, jakija musili jaho voś-voś zaniać. Słuččaki vyrašyli pravilna skarystacca šancam, jaki, jak viadoma, vypadaje tolki adzin raz.
Dalejšyja padziei raźvivajucca vielmi imkliva: 14—15 listapada 1920 hoda adbyvajecca I biełaruski źjezd sialanskich pradstaŭnikoŭ Słuččyny, na jakim abirajecca Rada Słuččyny z 17 čałaviek na čale z Uładzimiram Prakulevičam. Bolšaść — biełaruskija sacyjalisty-revalucyjaniery. Asnoŭny łozunh udzielnikaŭ – abviaščeńnie volnaj, niezaležnaj, demakratyčnaj Biełaruskaj Narodnaj Respubliki ŭ jaje etnahrafičnych miežach. Faktyčna ž, słuččaki padtrymlivajuć urad BNR na čale z Antonam Łuckievičam.
Razam z farmavańniem orhanaŭ kiravańnia pačynajecca kamplektacyja milicejskich i vajskovych adzinak, jakija, pa zadumie arhanizataraŭ, pavinnyja stać pravobrazam budučaha biełaruskaha vojska i orhanaŭ pravaparadku. Sama pa sabie miaciežnaja Słuččyna — heta takaja sabie nie pryznanaja Słuckaja respublika z całkam realnymi atrybutami ŭłady.
Za try dni mabilizacyi na zaklik Rady Słuččyny adhukajecca kala 10 tysiač čałaviek, jakimi kamplektujecca Słuckaja bryhada. Uznačalvaje jaje Anton Sokał-Kutyłoŭski. U svaju čarhu bryhada składałasia z dvuch pałkoŭ – 1-y Słucki połk na čale z Achremam Haŭryłovičam i 2-i Hrozaŭski połk na čale z kapitanam Łukoj Siemieniukom, a taksama kavaleryjskim adździełam. Jak lubaja vajskovaja adzinka, Słuckaja bryhada mieła ŭłasnuju vyviedku i kontrvyviedku, jakaja viała niaspynnuju baraćbu z vonkavymi i ŭnutranymi vorahami novapaŭstałaj respubliki. Uzbrajeńnie i ekipiroŭka stralcoŭ, jak možna zdahadacca, byli daloka nie najlepšymi.
Aficyjnaj dataj Słuckaha paŭstańnia pryniata ličyć 27 listapada, kali pačalisia pieršyja bai paŭstancaŭ z nastupajučaj Čyrvonaj armijaj. Ciaham miesiaca drenna apranutyja, pazbaŭlenyja narmalnaj zbroi, charčavańnia, miedykamientaŭ dy inšych rečaŭ pieršaj nieabchodnaści, paŭstancy strymlivali siły balšavikoŭ, što kolkasna i jakasna ich pieraŭzychodili. Miascovaje nasielnictva jak mahło padtrymlivała svaich.
Ale los paŭstańnia byŭ vyrašany. Šancaŭ na pieramohu ŭ 10 tysiač biełaruskich hierojaŭ nie było i być nie mahło, bo takija nievialikija vajskovyja adzinki nie mahli doŭhi čas supraciŭlacca čyrvonym połčyščam. Užo 28 śniežnia Słuckaja bryhada, vykanaŭšy zahad kiraŭnictva, pierajšła raku Łań na polski bok, dzie była razzbrojenaja i internavanaja ŭ śpiecyjalny łahier. Niekatoryja z paŭstancaŭ paśla buduć niehałosna vydadzienyja savieckamu boku.
Ale na hetym byłyja ŭdzielniki Słuckaha paŭstańnia nie spyniacca. Na terytoryi Polščy niekatoryja ź ich buduć praciahvać svaju dziejnaść, zmahajučysia za pravy biełaruskaha nasielnictva. Niechta ŭ składzie lehalnaj Hramady, niechta ŭ składzie radykalnaj KPZB. Niechta praciahnie padpolnuju dziejnaść na terytoryi Savieckaj Biełarusi.
Słuckaje paŭstańnie — sproba biełarusaŭ uziać sabie toje, što naležyć im pa pravie. Heta nie prosty kontrrevalucyjny miaciež pjanych matrosaŭ. Heta zajaŭka na ŭłasnuju dziaržaŭnaść. Adnojčy mnie daviałosia parazmaŭlać z babulaj, jakaja naradziłasia na Uździenščynie ŭ pačatku XX stahodździa. Zrazumieła, što jana mahła šmat čaho raspavieści. Pamiatała jana i pra padziei vosieni-zimy 1920 hoda. Dalokaja ad adukacyi i pravilnych vyznačeńniaŭ, babulka nazyvała paŭstancaŭ, jakija «zasieli ŭ Słucku», nie inačaj jak «našymi»: heta hałoŭny termin u dadzienaj temie. Heta była našaja, biełaruskaja, Słuckaja respublika.
