Publičnuju lekcyju, pryśviečanuju500-hodździu z dnia naradžeńnia słavutaha dziaržaŭnaha i vajennaha dziejača Vialikaha Kniastva Litoŭskaha Mikałaja Radziviła Rudoha, arhanizavali 8 śniežnia ŭ mahiloŭskaj ratušy Muziej historyi Mahilova i miascovaje adździaleńnie RHA «Tavarystva biełaruskaj movy imia Franciška Skaryny».
Ź lekcyjaj vystupiŭ minski historyk Aleh Dziarnovič. Jon raskazaŭ, što rod Radziviłaŭ, i ŭ pryvatnaści Mikałaj Radzivił Rudy, usimi siłami imknulisia zachavać niezaležnaść i suvierenitet VKŁ. Hetamu spryjała i pieramoha ŭ bitvie kala raki Uła niepadalok ad Čašnikaŭ u 1564 hodzie padčas Livonskaj vajny. Tady vojski VKŁ pad kiraŭnictvam Mikałaja Radziviła Rudoha kolkaściu 4–6 tysiač čałaviek dali boj pieradavym čaściam ruskich vojskaŭ na čale z kniaziem Šujskim, jakija naličvali prykładna 25 tysiač voinaŭ, i ŭščent raźbili zachopnikaŭ. Pavodle śćviardžeńnia Dziarnoviča, pośpiech u bitvie dla vialikalitoŭskaha pałkavodca šmat u čym pradvyznačyła vydatna pastaŭlenaja raźviedka.
Jak śćviardžaje historyk, mienavita hetaja pieramoha spryjała tamu, što Lublinskaja ŭnija pamiž VKŁ i Karonaj Polskaj była zaklučana na piać hadoŭ paźniej, u 1569 hodzie, i VKŁ praciahnuła svajo isnavańnie jak niezaležnaja dziaržava.
«Jaho spravu pradoŭžyŭ Leŭ Sapieha — u tym ža Statucie byŭ jurydyčna zamacavany suvierenitet Vialikaha Kniastva. Dyj uvieś płan Lublinskaj unii nie byŭ realizavany dziakujučy ŭ tym liku Mikałaju Radziviłu Rudomu. I ŭžo heta varta taho, kab my pamiatali hetaha dziejača», — zajaviŭ Aleh Dziarnovič.
Siońnia, adznačyŭ historyk, rod Radziviłaŭ robicca ŭ Biełarusi svajho rodu kultavym. «Heta źviazana i z restaŭracyjaj Niaśvižskaha zamka, heta padtrymlivajecca na aficyjnym uzroŭni. I zaraz, dumaju, kožny školnik viedaje, što byŭ taki ŭpłyvovy rod Radziviłaŭ», — skazaŭ Dziarnovič.
Zrešty, dadaŭ jon, pakul nie prykmietna dziejańniaŭ, skiravanych na ŭšanavańnie asobnych piersanalij hetaha rodu. «Choć, biezumoŭna, Mikałaj Radzivił Rudy varty hetaha», — padkreśliŭ lektar.
Dziarnovič začytaŭ uryŭki z paemy Macieja Stryjkoŭskaha «Bitva pad Ułaj», a taksama prademanstravaŭ na słajdach staronki knihi, što znachodzicca ŭ Puškinskim Domie ŭ Sankt-Pieciarburhu.
