Драўляная мэбля, зробленая ў Беларусі. Фота: Ales Petrowitsch/DW
«Знак FSC адчыняў дзверы ў Еўрасаюз»
Forest Stewardship Council (FSC) прэтэндуе на званне лідара ў галіне сертыфікацыі лясной гаспадаркі, вынікае з інфармацыі на сайце арганізацыі. Знак якасці FSC стаў увасабленнем «этычнага» спажывання, сертыфікаты выдаюцца па некалькіх крытэрыях, сярод якіх — адсутнасць парушэнняў правоў чалавека пры вытворчасці. Наяўнасць сертыфіката павышае канкурэнтаздольнасць прадукцыі.
Між тым праваабаронцы, палітыкі і былыя палітвязні, якія звярнуліся ў FSC з патрабаваннем правядзення незалежнага расследавання, адзначаюць, што на працягу многіх гадоў знак FSC наносіўся на вырабы з драўніны, што вырабляюцца з выкарыстаннем прымусовай працы, у тым ліку палітвязняў, у выпраўленчых калоніях (ВК) Беларусі.
Восем беларускіх ВК праходзілі працэдуру атрымання сертыфікатаў. «Знак FSC адчыняў дзверы для гандлю з ЕС», — пазначана ў звароце да FSC.
У ім таксама гаворыцца, што, «паводле даных Eurostat, са студзеня па лістапад 2023 года ў Еўрасаюз было экспартавана беларускай драўлянай мэблі на суму больш за 103 млн еўра», большая частка якой была сертыфікаваная для рынку ЕС як этычная яшчэ да сыходу FSC з Беларусі.
«Арганізацыя пакінула Беларусь у сакавіку 2022 года, але па іншых прычынах. Яна не прызнала і не ліквідавала свае ранейшыя правалы ў РБ», — гаворыцца ў звароце да FSC і далей падкрэсліваецца, што найбуйнейшымі пакупнікамі беларускай мэблі ў Еўрасаюзе былі Польшча, Германія, Нідэрланды, а таксама краіны Балтыі і Румынія.
Пра тое, што FSC больш за дзевяць гадоў абяляла турэмную працу ў Беларусі, сцвярджаецца і ў расследаванні брытанскай некамерцыйнай арганізацыі Earthsight, апублікаваным у лістападзе 2022 года. Паводле звестак расследавання, сертыфікаты выдавалі Беларусі і пасля жніўня 2020 года, нягледзячы на масавыя рэпрэсіі, рост колькасці палітвязняў, задакументаваныя катаванні.
FSC: зняволеных не прымушалі працаваць
Між тым у FSC не маюць намеру праводзіць расследаванне з нагоды выдачы сертыфікатаў для беларускіх калоній. Адказваючы на запыт DW, у арганізацыі пацвердзілі, што адзін з прынцыпаў сертыфікацыі — стварэнне належных умоў працы. У FSC таксама падкрэслілі, што «глыбока занепакоеныя парушэннямі правоў чалавека ў Беларусі ў выніку гвалту і рэпрэсій з 2020 года».
Аднак усе рызыкі FSC ацаніла толькі ў сакавіку 2022 года. Тады спецыялісты арганізацыі выявілі шэраг праблем. Па-першае, сітуацыя ў Украіне прывяла да немагчымасці правядзення аўдыту, таму было вырашана ануляваць усе выдадзеныя сертыфікаты. Па-другое, паколькі ўсе лясы належаць дзяржаве, атрыманыя ад продажу драўніны даходы могуць быць выкарыстаныя ўрадам Лукашэнкі, які падтрымлівае Расію ў вайне супраць Украіны, а гэта стварае пагрозу рэгіянальнай бяспецы. Па-трэцяе, былі ўстаноўленыя некантраляваныя рызыкі, звязаныя з захаваннем у Беларусі патрабаванняў Міжнароднай арганізацыі працы.
У FSC удакладняюць, што ў 2021 годзе былі ануляваныя сертыфікаты, выдадзеныя папраўчым калоніям у Беларусі — з-за боязі з нагоды парушэння правоў чалавека і рызык для бяспекі спецыялістаў, якія выязджалі на праверкі. Пры гэтым у арганізацыі падкрэсліваюць, што «штогадовыя праверкі ў ВК не выявілі ніякіх правапарушэнняў».
«Прымусовая праца не з'яўляецца ўласцівай усім калоніям праблемай, таму яны могуць падаць заяўку на сертыфікацыю FSC, — адзначаюць у арганізацыі. — У адпаведнасці з нацыянальным заканадаўствам і агульнай практыкай у Беларусі да 2020-2021 года праца зняволеных аплачвалася, хоць і па нізкай стаўцы, зняволеных не прымушалі працаваць. Гэта праверана аўдытамі FSC».
«Гэтая сістэма прымусовай працы нагадвае ГУЛАГ»
Юрыст праваабарончага цэнтра «Вясна» Павел Сапелка адзначае, што прадстаўнікі FSC не звярталіся да беларускіх праваабаронцаў, каб даведацца, як ідуць справы з правамі чалавека ў ВК. Інакш яны б даведаліся, што прымусовая праца ў папраўчых установах Беларусі заўсёды была ўзаконенай — у Крымінальна-выканаўчым кодэксе адкрыта прапісана, што кожны асуджаны да пазбаўлення волі абавязаны працаваць (артыкул 98), выключэнне толькі для інвалідаў і пенсіянераў.
«За адмову зняволенага спачатку адпраўляюць у штрафны ізалятар, потым могуць судзіць за злоснае непадпарадкаванне патрабаванням адміністрацыі калоніі, а гэта да двух гадоў пазбаўлення волі да асноўнага тэрміну, — кажа Сапелка. — Больш за тое, пакараць могуць нават за невыкананне плана на вытворчасці».
Словы праваабаронцы пацвярджае былы зняволены, які адбываў пакаранне ў ВК Брэсцкай вобласці:
«Калі прыязджаеш у калонію, цябе не пытаюцца, хочаш ты працаваць ці не, — гэта твой абавязак. Адміністрацыя вырашае, куды цябе адправіць і колькі плаціць».
Са слоў суразмоўцы, з заробку вылічваюць грошы за пражыванне і харчаванне ў калоніі, непагашаная запазычанасць паводле пазову — шмат у каго на рукі выходзіць 10-15 рублёў на месяц (гэта менш за 5 еўра). Спецвопратку, напрыклад, пальчаткі для працы на дрэваапрацоўцы, зняволеныя просяць купляць сваякоў — калонія іх не выдае.
Такія ўмовы, па словах Паўла Сапелкі, можна лічыць не толькі прымусовай, але і рабскай працай. І ў такой сітуацыі знаходзяцца ўсе зняволеныя, у тым ліку палітычныя.
«Дзяржава дае льготы для кампаній, якія жадаюць супрацоўнічаць з турмамі, дазваляючы ім набываць тавары, вырабленыя ў ВК, без выканання стандартных працэдур закупак, — гаворыць кіраўнік Нацыянальнага антыкрызіснага ўпраўлення Павел Латушка, які падпісаў зварот да FSC. — Гэтая сістэма прымусовай працы нагадвае ГУЛАГ».
Член Еўрапейскага парламента і сустаршыня Еўрапейскай партыі зялёных Томас Вайц таксама далучыўся да звароту да FSC.
«У ЕС неабходна стварыць моцную і герметычную сістэму санкцый, якія будуць тычыцца драўніны і ўсіх лесаматэрыялаў з Беларусі, — мяркуе палітык. — Любая дзейнасць у лясным сектары падсілкоўвае гвалт супраць апазіцыі, правоў чалавека і дэмакратыі».
Чытайце таксама:
Падсанкцыйную драўніну з Беларусі вязуць у Еўрасаюз нібыта як казахстанскую — расследаванне
Расследаванне выявіла, што для IKEA выраблялі тавары беларускія зняволеныя і нават палітвязні
