U 1949 va ŭschodniaj častcy Mienskaha zamčyšča, pamiž siońniašnim vychadam ź mietro «Niamiha» i Śvisłačču, byŭ adšukany kamienny padmurak staražytnaj carkvy. Hety chram pačali budavać u najstaražytniejšy pieryjad isnavańnia Mienskaha zamčyšča. Najvierahodniej — u CHII st.
Hety chram nie mieŭ anałahaŭ siarod kultavych pabudoŭ Staražytnaj Rusi. Jon byŭ uźviedzieny z butavaha kamieniu, deficytnaha dla našaha hieałahičnaha rehijona (asnoŭnym materyjałam dla budaŭnictva chramaŭ na Rusi tady była plinfa, tonkaja abpalenaja cehła). Usiaredzinie ścieny chrama byli azdoblenyja vapniakovymi plitkami (vapniak — jašče bolš deficytny materyjał u našym rehijonie, dla dojlidstva Staražytnaj Rusi nie charakterna było abkładać im ścieny chramaŭ). Nietypovymi byli i čatyry kałony, jakija padtrymlivali stol chrama, i sama kvadratnaja ŭ płanie jaho budova.
Historyk Eduard Zaharulski, jaki daśledavaŭ padmurak chrama, staviŭ pytańnie: čamu Miensk, palityčna źviazany z Połackim kniastvam, nie vykarystoŭvaŭ dośviedu połackaha manumientalnaha dojlidstva pry pabudovie svajoj zamkavaj carkvy?
Carkva maje bolš ahulnaha nie z Połackaj Safijaj, a, jak adznačała brytanskaja aŭtarka recenzii na knihu Zaharulskaha Viera Ryč, z kafiedralnym saboram na Biersei, adnym z Arkniejskich astravoŭ. Minski chram upisvajecca ŭ ramanskuju architekturnuju kancepcyju, i jaho budaŭniki mahli pachodzić z zachodniesłavianskich ziamiel, najpierš z Polščy.
Varta pahadzicca z daśledčykami, jakija kažuć, što historyja staražytnaruskaha dojlidstva nie moža być adarvanaja ad historyi palityčnych adnosin kniastvaŭ Rusi z susiednimi krainami.
Palityčnyja prajekty
U pieršaj pałovie CHII st. vakoł Połackaj ziamli i jaje ŭžo napaŭniezaležnych udziełaŭ skłałasia ŭnikalnaja situacyja palityčnych prajektaŭ i matrymanijalnych sajuzaŭ. Vaładar, syn mienskaha kniazia Hleba i ŭnuk Usiasłava Połackaha, kala 1135/1136 h. ažaniŭsia z Ryksaj, dačkoj polskaha kniazia Balasłava III Kryvavusnaha. Hety šlub macavaŭ palityčny sajuz Balasłava z kniaziami Połackaj ziamli suprać dackaha karala Eryka II i jaho chaŭruśnikaŭ — kniazioŭ kijeŭskich i naŭharodskich, naščadkaŭ Uładzimira Manamacha. Jany taksama zmacavali chaŭrus dynastyčnym šlubam: Eryk II byŭ žanaty z MalmfrydajMścisłavaŭnaj, dačkoj kijeŭskaha kniazia Mścisłava Uładzimiraviča. (Na Zachadzie jaho nazyvali druhim imiem — Harald, u honar dzieda, karala Anhlii.) Vialikaj karyści ad hetaha sajuzu ni Połaččyna ŭ svaich supiarečnaściach z Kijevam, ni Polšča ŭ supiarečnaściach z Danijaj nie atrymali. Śmierci Eryka II i Balasłava III pryviali da raspadu kaalicyi, a potym i samoha šlubu. U kancy 1140ch Ryksa raźviałasia z Vaładarom i vyjšła zamuž za šviedskaha karala. Zrešty, i Vaładar Hlebavič nie byŭ pieršym: da jaho Ryksa była zamužam za Mahnusam Mocnym, synam dackaha karala Nilsa. Karotki palityčny i siamiejny sajuz Ryksy i Vaładara daŭ plon — kala 1140 h. u ich naradziłasia dačka Sofja.
U 1151 Vaładar Hlebavič staŭ mienskim kniaziem — jaho brat Raścisłaŭ Hlebavič ź mienskaha pasadu pieramiaściŭsia na połacki, vyzvaliŭšy tym samym dla Vaładara ŭdzieł. I ŭžo jak mienski kniaź, Vaładar Hlebavič vydaŭ zamuž za dackaha karala Valdemara I svaju dačku Sofju. Šlub adbyŭsia 23 kastryčnika 1157. Niama ničoha dziŭnaha ŭ tym, što ruskija letapisy Sofju nie zhadvajuć: jany vielmi niapoŭnyja. Zatoje kniažnu i karalevu Sofju dobra viedajuć dackija krynicy, pra jaje piša Sakson Hramatyk, ukazvajučy, što baćka Sophiam byŭ rusinam («patre Ruteno»). Sučaśniki, znakamity chranist i karaleva Sofja, biezumoŭna, byli znajomyja, Sakson Hramatyk słužyŭ pry dvary dackaha karala, jak i jaho baćka, i dzied.
Pry takich aktyŭnych dynastyčnych suviaziach z Zachadam nie vyhladaje dziŭnym i budaŭnictva, jakraz za časami Vaładara Hlebaviča, ramanskaha chrama ŭ Miensku.
Karaleva Sofja
Sofja Vaładaraŭna mieła status karalevy-kansorta — heta značyć, jak žonka manarcha, jana nie mieła paŭnamoctvaŭ na kiravańnie dziaržavaj.
Z Valdemaram I jany mieli vaśmiarych dziaciej — dvuch synoŭ i šeść dačok. Abodva syny stali dackimi karalami: Knudam VI i Valdemaram II. Dačka Inhieborha vyjšła zamuž za francuzskaha karala, a dačka Ryksa — za šviedskaha. Sama Sofja paśla śmierci karala Valdemara ŭ 1182 uziała novy šlub z łandhrafam Ciurynhii Ludvikam III Pabožnym. Jon byŭ aktyŭnym udzielnikam kryžackaha ruchu, asabista vypraviŭsia ŭ Treci kryžovy pachod, udzielničaŭ u abłozie Akry. Na zvarotnym šlachu Ludvik zachvareŭ i pamior na Kipry. Ale, jak vyhladaje, z Sofjaj jon raźvioŭsia jašče raniej. Hety šlub byŭ biaździetnym.
Sofja viarnułasia ŭ Daniju, dzie dažyła ŭdavoju pry synach. U statusie karalevymaci Sofja zaŭvažna ŭpłyvała na dacki dvor. Paśla śmierci, 5 maja 1198, jaje pachavali pobač z Valdemaram I u karaleŭskaj usypalnicy ŭ sabory Sv. Bieniedykta Nursijskaha ŭ Rynhstedzie (Ziełandyja).
Krynicy śviedčać, što karaleva Sofja i paśla šlubu nie hublała suviazi z baćkam. Manach Uiljam Kienterbieryjski ŭ kancy CHII st. pisaŭ pra toje, jak niechta Klimient, viartajučysia «z Rusii», vioz dary Safii, karalevie danaŭ, jakija byli pasłanyja jaje baćkam, karalom. Ale Klimien byŭ schopleny ŭ Vinlandyi — tak nazyvałasia zasielenaje słavianamivieniedami Pamorje. Daviedaŭšysia pra heta, Sofja źviarnułasia da muža, karala Valdemara. I toj, paśla narady z Łundskim arcybiskupam, vypraviŭ suprać rabaŭnikoŭ «razam sa znatnymi ludźmi karaleŭstva» ich syna Knuda, jaki jakraz čakaŭ paśviačeńnia ŭ rycary. Tak Knud zdabyvaŭ rycarskuju hodnaść, baroniačy honar svajho dzieda Vaładara Hlebaviča. Hety padziei adbyvalisia kala 1176—1178. Sakson Hramatyk taksama apisvaje epizod z napadam słavianskich pirataŭ na pasolstva karala Valdemara, jakoje viartałasia z darunkami ad cieściakarala. U tyja hady Vaładar Hlebavič dasiahnuŭ najbolšaj mahutnaści. Jon vioŭ zmahańnie za daminavańnie Mienska ŭ Połackaj ziamli, a ŭ 1167 navat byŭ połackim kniaziem — haspadarom vializnaj dziaržavy. Nie dziva, što dany nazyvali jaho karalom.
Tak suviazi pamiž Danijaj i Połackaj ziamloj u kancy CHII st. nie spynialisia. Połack pavialičvaŭ u Paŭnočnaj Jeŭropie svoj «vobrazny kapitał».
***
Dackija navukoŭcy, daśledujučy karaleŭskija sarkafahi sabora ŭ Rynhstedzie, dastali čerap karalevy Safii jak adzin z najlepš zachavanych. Kopija hetaj dackaj relikvii ekspanujecca ŭ Nacyjanalnym muziei ŭ Kapienhahienie. Sam ža čerap vystaŭleny ŭ sabory Rynhstedzie, u krypcie jakoj zachoŭvajucca pareštki dackich karaloŭ da siaredziny XIV st. Znachodka pareštkaŭ Safii Vaładaraŭny stvaraje mahčymaść dla DNKekśpiertyzy karalevy i, praź jaje, rodu Rahvałodavičaŭ. My nie viedajem inšych peŭnych pareštkaŭ (aproč moščaŭ śviatoj Jeŭfrasińni) pradstaŭnikoŭ połackaj dynastyi — kniaski niekropal nie zachavaŭsia. Heta daje navukoŭcam mahčymaść atrymać častkovy DNKpartret Rahvałodavičaŭ i być bolš padrychtavanymi ŭ vypadku novych znachodak.
