Novy hadavik
Biełaruski archieahrafičny štohodnik. Vypusk 1. Red. kał.: R.Płatonaŭ (hał.red.) dy inš. Miensk: Biełaruski navukova-daśledčy instytut dakumentaznaŭstva i archiŭnaj spravy, 2000. – 266 s. Nakład 100 as.
Za apošnija hady Archieahrafičnaja kamisija vydała bolš knižak, čym akademičny Instytut historyi. Adnak pra jaje amal nichto nia viedaje, bo nakład jaje vydańniaŭ zvyčajna nie pieravyšaje 100 asobnikaŭ.
Adzin z apošnich prajektaŭ kamisii — “Biełaruski archieahrafičny štohodnik”. Zaduma stvaryć takoje vydańnie — dobraja, choć i šablonnaja. U Rasiei vydajecca “Archieohrafičieskij ježiehodnik”, uva Ŭkrainie — “Ukraińskij archieohrafičnij ŝoričnik”... Z hetaha vidać, što zvažajem na “bratoŭ”. Kab padtrymać braterstva, u redakcyju našaha hadavika byli navat zaprošanyja adzin rasiejec i adzin ukrainiec. A voś paŭnočnyja j zachodnija susiedzi apynulisia “za bortam”, pra ich uva ŭstupie da biełaruskaha vydańnia ani słova, darma što archieahrafija tam na značna vyšejšym uzroŭni. Praihnaravany varšaŭski “Archeion”. Moža, jon nia ŭzor dla biełarusaŭ?
Zadumu vydavać archieahrafičny hadavik nie nazavieš novaj, jaje vynošvała nie adno pakaleńnie historykaŭ. Takoha vydańnia čakali ŭsie, ad medyjavistaŭ da futurolahaŭ, ale dobraja pa sutnaści ideja była abiascenienaja formaj realizacyi — z-za mizernaha nakładu štohodnik mała chto pabačyć.
Ciapier pra źmiest. Zdajecca, redakcyjnaja kalehija zaduža “surjozna” padyšła da zamovy patrebnych im materyjałaŭ — u lepšych savieckich tradycyjach. Zaŭvažajecca imknieńnie zrabić hadavik vystavaj narodnych dasiahnieńniaŭ u halinie archivaznaŭstva i archieahrafii.
Ale stan nie zusim bieznadziejny. Kali buduć praciahnutyja linii, raspačatyja artykułami pra biełarusizacyju (R. Płatonaŭ), palityčnyja represii (U. Adamuška), savieckuju cenzuru (U. Rakaševič), to popyt na nastupny vypusk značna ŭzraście.
Praktyka pakazała, što abaviazkovymi dla archieahrafičnych štohodnikaŭ musiać ličycca raździeły “Dakumenty” i “Recenzii”. Inšymi słovami — uzory taho, jak treba drukavać histaryčnyja krynicy i jak heta nia varta rabić. Prykładami ŭzornaha abychodžańnia z histaryčnymi dakumentami źjaŭlajucca publikacyi M. Śpirydonava pra akt padziełu Brahinskaha majontku ŭ 1574 h., pracu A. Hrušy pra dakument Metryki VKŁ za 1542 h., publikacyju V. Sielamienieva pra dakumenty, što tyčacca historyka M. Doŭnara-Zapolskaha. Heta sapraŭdy daskanałyja ci blizkija da takoha ŭzroŭniu pracy.
Aprača ich, nadrukavanyja pratakoły dopytu paŭstancaŭ, datavanyja 1794 h. (publikacyja Ja. Aniščanki). Historyku nie chapiła času, kab davieści ŭnikalnyja dakumenty da naležnaha archieahrafičnaha ŭzroŭniu (čaho varty adzin “Karal Prazor” zamiest “Prozara”). I, narešcie, padborka R. Płatonava pra źvierstvy polskich akupantaŭ u 1919—1920 hadach. Praca admietnaja antypolskaj stylistykaj, a ŭ jakaści aryhinalnych dakumentaŭ u joj pieradrukavanyja materyjały z savieckaj ahitacyjnaj knihi “Biełoruśsija v boŕbie protiv polskich zachvatčikov v 1919—1920 hh.”. Nu, taja była apublikavanaja ŭ 1940 h. dziela abhruntavańnia “vyzvolnaha pachodu” 1939 h. u Zachodniuju Biełaruś, a što ciapier spatrebiłasia abhruntavać?
Raździeł “Biblijahrafija. Recenzii. Infarmacyja”, peŭna, było vyrašana pakul nie abciažarvać admoŭnymi vodhukami. Atrymałasia śviatočnaja vitryna z dasiahnieńniami: zborniki “Viartańnie”, “Skarynič”, brašury “Prablema kłasifikacyi...”, “Rekamiendacyi pa arhanizacyi...”, jašče “Piervaja Vsiebiełorusskaja...”, kniha spadčyny M. Ułaščyka... Tyja niekalki knih, jakija ŭvohule nia varta było drukavać, tut nie nazvanyja zusim (ahitki kštałtu “Unija ŭ dakumentach” “Nazaŭsiody razam: da 60-hodździa ŭźjadnańnia Zachodniaj Biełarusi z BSSR”).
Pabačym, jakim budzie praciah.
Valery Paźniakoŭ
