Raby niedavieru
Uvieś tydzień Miensk ustryvožana huŭ. Čutki raźlatalisia, jak viecier. Stryvožanyja baćki abzvońvali dziaciej, nakazvajučy, kab tyja nie vypuskali ŭnukaŭ hulać na dvor. Pilnyja damy z rajonnych adździełaŭ adukacyi abzvońvali z tymi ž metami dziciačyja sadki. Byccam by Čarnobyl znoŭ vybuchnuŭ. Byccam by ŭsie dyplamaty vyjechali ź Miensku. Byccam by Łukašenka pierajechaŭ z Drazdoŭ u bunkier.
Usio pačałosia z taho, što supracoŭniki izrailskaha pasolstva pamierali radyjacyju ŭ siabie ŭ pamieškańniach, i akazałasia, što jana pavyšanaja proci narmalnaj u 6—7 razoŭ. Dyplamaty sabrali valizki i rušyli ŭ poŭnym skła-dzie dadomu ŭ Jerusalim praviaracca. Našy ludzi na žydoŭ tradycyjna zvažajuć i da žydoŭ prysłuchoŭvajucca, tamu hety adjezd, jasnaja reč, zaŭvažyli. Ujaŭlaju sabie, jak pakajoŭka niejkaha ataše telefanuje svaim pryjacielkam, kab paviedamić im najniepryjemnuju źviestku... Za ličanyja dni navina ablacieła paŭkrainy. Darma Ministerstva pa nadzvyčajnych sytuacyjach zaviarała: radyjacyju stacyjanarna mierajuć va ŭsioj krainie i za apošni čas vahańni ŭ miežach 10–25% ad zvyčajnaha ŭzroŭniu zafiksavanyja tolki ŭ biez taho mocna zabrudžanych rajonach — u Vietcy, Naroŭli, Brahinie, što źviazanaje z varyjacyjami soniečnaj aktyŭnaści, a taksama ź piasčanymi burami i pažarami na tarfianiščach u vyniku dvuchmiesiačnaj sušy. Darma navukoŭcy-fizyki z Akademii Navuk paćviardžali źviestki ministeryi. Nichto im nia vieryŭ, panika apanavała pałovu mienčukoŭ. Ujaŭnaja radyjacyja zaściła ŭsie padziei tydnia, akazałasia važniejšaja i za vybuch «Farda-Skorpia» na praspekcie Mašerava z najmanymi zabojcami ŭ im, i za kaniec pracesu Čyhira — vianiec dramy samapadmanutaj biełaruskaj namenklatury, važniejšaja za vizyt ukrainskaha premjera-refarmatara Juščanki, za 95-hodździe narodnaj aktrysy Stefanii Staniuty, za praciah šantažu «Hazpromu», jaki choča pryvatyzavać naš dziaržaŭny skarb, hazapravody «Biełtranshazu».
Pry hetym u navinach našych ŚMI, aproč, chiba što, «Radyjo Svaboda», jana zaniała daloka nie adekvatnaje miesca. Sapraŭdnaja nieefektyŭnaść našaj infarmacyjnaj systemy: usie novy raz upeŭnilisia, što radyjo FM i rasiejskamoŭnyja hazety kali što j mohuć, dyk tolki kapijavać maskoŭskija aryhinały. Kali ž Maskva pra niešta maŭčyć, maŭčać i jany.
Pryčyny padvyšanaha fonu ŭ ambasadzie — kali jon sapraŭdy byŭ — najchutčej mohuć tłumačycca ŭłaścivaściami betonu, ź jakoha budynak zmuravany, abo niečym padobnym. Ale hetkija navukovyja pryčyny ludziej jakraz najmienš cikaviać. Navukovym tłumačeńniam jany najmienš vierać. Jak i pakazańniam dazymetraŭ. Nadta časta ŭ svaim žyćci ludzi bačyli, jak prybory pakazvali toje, što zahadvała partyja. Voś kab hazety napisali, što heta Ameryka skinuła na Biełaruś z kosmasu niabačnuju dla čałaviečaha voka ŭranavuju bombu, abo što vybuchnuła jadziernaja bojehałoŭka, jakuju rasiejcy ciškom raźmiaščali pad Puchavičami, abo što sijanisty rychtujuć pomstu ŭsienarodnamu fašystu za słavianskaje jadnańnie, ludzi pavieryli b, i abmiarkoŭvali b, i klali b, i płakali, i abdymalisia, i pili b ad radyjacyi harełku i čyrvonaje vino.
Navat zamiežniki robiacca zakładnikami niedavieru, raźlitaha ŭ biełaruskim pavietry. I voś užo amerykanskaja ambasada zamaŭlaje ŭ Vašynhtonie dazymetrystaŭ.
Ludzi chočuć tajamnicy? Chočuć padmanu?
Aproč nieefektyŭnaści biełaruskich ŚMI, žachaje ciemrašalstva našaha ludu. Ja byŭ śviedkam ładnaj dyskusii pra radyjacyju pamiž kalehami — prafesarami, dacentami i prosta staršymi vykładčykami ŭniversytetu. «Usio adno nam praŭdy nichto nia skaža», — choram kazali tyja, što ŭžo hałasavali za Łukašenku na troch vybarach i dvuch referendumach i prahałasujuć za jaho jašče trojčy. — «Dy my ŭsie tutaka abračonnyja». — «Ale, — padtakvali inšyja, — voś naša rektarka vierniecca z Kijeva, jana ŭsio raskaža, što tam čuvać». — «Voj, a ja ŭčora chadziła na Kamaroŭku, i tam ža mnie nichto ničoha nie skazaŭ!»
Śviet ciapierašni składany, zanadta składany dla ludziej, vyhadavanych biełaruskaj systemaj adukacyi. Ludziam chaciełasia b, kab śviet byŭ praściejšy. Kab prostyja ludzi im prosta kiravali, prostyja zadańni im davali, kab prosta žyłosia, kab usie chvaroby možna było vylečyć hierbałajfam abo pićciom ułasnaj mačy, kab adnakava kaštavaŭ uva ŭsich kramach chleb, adnakava vučyli ŭva ŭsich škołach i adnakava lačyli ŭsie daktary. Kab nia tre było rabić u žyćci nijakaha vybaru. Kali śviet nie spraščajecca, jaho mitalahizujuć i nasialajuć chimernymi ŭjaŭleńniami. Zamiest taho, kab spaznavać śviet ź jahonymi niaprostymi zakonami i schiemami funkcyjavańnia, ludzi abaraniajucca sucelnym niedavieram da jaho — da palitykaŭ, jakich nie vidać, da ekanamistaŭ, jakich nie zrazumieć, da žurnalistaŭ, jakija niezdarma hetak dobra žyvuć. Iduć pa žyćci z adčuvańniem viečnaj padmanutaści. I traplajuć z-za hetaha svajho niedavieru ŭ viečnyja pastki, bo vierać tolki ŭ toje, što paćviardžajecca adzinym znajomym im myśleńniem pa analohii. A viadoma, što nijaki čarnobyl dvojčy nie paŭtarajecca.
Prajaŭlajecca ŭ hetym słabaść aśvietnickich tradycyjaŭ u Biełarusi, adbivajecca dziesiacihadovy idealahičny vakuum, dajecca ŭ znaki schalastyčnaść narmatyŭnaha kursu filazofii i hramadzkich navuk, spracoŭvajuć daŭnija kahebisckija technalohii manipulacyi hramadzkaj śviadomaściu z dapamohaj usialakich Kašpiroŭskich i Kudraŭcavych, dadaje žaru adviečny rasiejski intelihiencki nihilizm, uźviedzieny ŭ ranh pazycyi našaj niedziaržaŭnaj presaj, jaki rykašetam bje pa samoj presie: «My nia vierym ni ŭładzie, ni apazycyi», — pišuć hazety, — «a my nia vierym ni dziaržaŭnym, ni niezaležnym», — machajuć rukami prafesary. Ale najpierš kožnaja takaja raptoŭnaja i kamičnaja histeryja vyjaŭlaje, nakolki nie dajuć rady svaim funkcyjam tyja hramadzkija instytucyi, jakija pa vyznačeńni majuć vychoŭvać u ludziach schilnaść da racyjanalizmu i pazytyvizmu — abaviazkovaje vojska, siaredniaja škoła, medyčnaja systema.
Niama davieru da navuki, da dziaržavy i medyjaŭ. Niama nadziei na budučyniu. Adno pačvary skarystoŭvajuć z snu rozumaŭ i kryzysu davieraŭ. A ludzi zastajucca ŭ pałonie svaich abłudaŭ.
Andrej Dyńko
