Znakam tym
Zamiežny kaleha-žurnalist paprasiŭ koratka apisać historyju Biełarusi za apošnija piać hadoŭ. Kali tre było pieračytać kamputarny tekst, napisany pa-anhielsku, stała čyrvona ŭvačču ad padkreślenaha jak pamyłkovaje słova Lukashenka. Paśla stała mutarna ŭ hałavie, bo paśla kožnaha tematyčnaha abzacu ŭ kalehi ŭźnikała pytańniaŭ dvaccać. Dalej – bolej. A skončyła ja svaju aśvietnickuju dziejnaść dla kalehi – žurnalista, kali jon, haściujučy ŭ mianie doma ŭ žniŭni, hladzieŭ Biełaruskaje telebačańnie, jakoje pakazvała «Dažynki». Ja, jak mahła, pierakładała kalehu na cyvilizavanuju movu niecyvilizavany kancert. A paśla pierakładzienaj prypieŭki, jakuju viesieła vykanaŭ falklorny ansambal, kaleha prosta skazaŭ: «Ja nia vieru. Nia moža takoha być». A z televizara raŭło:
My śpiavali, tancavali, dobra viesialilisia,
Vybirali prezydenta i nie pamylilisia...
Užo čatyry hady nazad niedzie viesnavoju paroj možna było pačuć – «Heta ŭsio. Bolšaha marazmu być nia moža. Kaniec chutki.» Paśla słova «marazm» stanovicca skaročanym kamentarom u abmierkavańni biełaruskaj sytuacyi. Supraćstajali marazmu chto jak moh – haładavali ŭ budynku parlamentu, stanavilisia dabraachvotnym štatnymi pikietčikami ci publicystami, vyviešvali ściahi, malavali vyjavy PPRB, viali manitorynhi parušeńniaŭ pravoŭ čałavieka i zakonaŭ u RB, sprabavali viarnuć krainu ŭ kanstytucyjnaje pole. Zdavałasia, apošni spadzieŭ byŭ pachavany ŭ listapadzie 96-ha. I voś, 1999-ty. Na masavych akcyjach ja sustrakaju ludziej, jakija z paru hadoŭ abmiarkoŭvali brydotu realijaŭ vyklučna na ŭłasnych kuchniach, u piarervach pamiž tvorčaj dziejnaściaj, vykarystoŭvajučy ŭsio bolš radykalnyja acenki i epitety ŭ dačynieńni da patencyi biełaruskaj apazycyi. Ciapier usie my-jany jak adzin uviazalisia ŭ Vybary-99. Śviadoma i rašuča. Niedzie adčuvajučy hłybinnyja viry adbyvanych padziejaŭ, adnak razumiejučy vyznačalnaść peryjadu. My pavieryli Viktaru Hančaru, my pavieryli ŭ mahčymaści apazycyi abjadnacca, my pavieryli, što razam – pieramožam. My ŭparta demanstrujem, što pavieryli.
25-ha śniežnia 1998 hodu ja pierabyvała ŭ Varšavie. Polskija medyi ŭ kaladnyja dni nieachvotna havorać pra palityku. Usio śviatočnyja paviedamleńni. Raptam na RTL7 navina – biełarusy j rasiejcy damovilisia ab abjadnańni. Šokavy stan pierarvali telefanavańni polskich znajomych žurnalistaŭ: ci varta śpiašacca akredytavacca ŭ Biełarusi, kab aśviatlać masavy supraciŭ? Dzivosy. Palaki dumali, što pavinna była vyjści pałova Biełarusi na vulicy... Najciažej było tłumačyć, čamu tolki tysiača. Ciapier – tysiačy biaruć udzieł u arhanizacyi vybaraŭ prezydenta Respubliki Biełaruś u 1999 hodzie. I heta najlepšaje tłumačeńnie pazycyi demakratyčnaj častki nasielnictva: vypadkovych ludziej u hetaj kampanii mała. I ryzyka – śviadomaja. Strach ciapieršnich uładaŭ realizoŭvajecca ŭ metadach brutalnych represijaŭ. Aryštoŭvajuć pačkami. Najbolš mocnych – čytaj – niebiaśpiečnych - sadžajuć. Samych niazłomnych – starajucca złamać. Mechanizm zaviedzieny. Dziarždepartament Złučanych Štataŭ Ameryki pratestuje suprać aryštu siabraŭ Centravybarkamu. Dziarždepartament patrabuje vyzvalić Viktara Hančara. Uradženiec krainy, dzie vypuski navinaŭ pačynajucca z kulturnickich paviedamleńniaŭ, kab nie nervavać narod, – narvežac, staršynia ABSE, nia moža zmaŭčać – faktyčna artykuluje ŭ zvarocie da «Pravaschadzicielstva Alaksandra Łukašenki» – «svabodu Hančaru»: daliboh, hrupa ŭ Miensku z naziralna-kansultacyjnym statusam nia maje prava kamentaravać adbyvanaje ŭ Biełarusi, adnak spraŭna pieradaje kroniku padziejaŭ u «centar». Nie vytrymlivaje adna z samych cyvilizavanych partyjaŭ Ukrainy – Narodna-demakratyčnaja. Za podpisam staršyni A.Matvijenki raspaŭsiudžvajecca zvarot, u jakim ukrainskim uładam nahadvajecca, što na dakumentach podpisy Łukašenki lehitymnyja da 20 lipienia 1999 hodu, a biełaruskim apazycyjaneram prapanoŭvajecca maralnaja padtrymka i realnaja - u jakaści naziralnikaŭ za chodam prezydenckich vybaraŭ 16-ha traŭnia 1999 hodu. Čechi, zrealizavaŭšy adnu z zadačaŭ-maksymum – ustupleńnie ŭ NATO, mohuć ciapier narešcie pahladzieć uhłybki na Ŭschod. U Prazie adkryvajecca pradstaŭnictva Chartyi-97, Kaardynacyjnaja rada demakratyčnych siłaŭ Biełarusi sustrakajecca na vysokim roŭni ŭ Prazie i atrymoŭvaje harantyi padtrymki dziejańniaŭ u ramkach Kanstytucyi 1994 hodu. Na žal, hatovaść mižnarodnaj hramadzkaści verbalna reahavać na dzikunskija prajaŭleńni ŭładaniespatolnaści biełaruskaha režymu, nie adbivajecca na losach ludziej. Tych, chto pavioŭ za saboj tysiačy navažanych. Viktar Hančar, jaki staŭ prykładam mužnaj paśladoŭnaści ŭ metadach palityčnaj baraćby, źniasileny haładoŭkaj, orhanami vykinuty z mašyny u adnym pinžaku daloka ad miesca pražyvańnia. Ciapier Hančar pad pahrozaj kryminalnaha artykułu za nibyta prysvajeńnie ŭładnych paŭnamoctvaŭ. Michaił Čyhir, jaki staŭ prykładam ćviarozych i cyvilizavanych metadaŭ palityčnaha zmahańnia, – pad pahrozaj być abvinavačanym u nieviartańni kredytaŭ na vialikuju sumu hrošaj. Zianon Paźniak, jaki staŭ prykładam upartaści ŭ apelacyi da nacyjanalnaj śviedamaści biełarusoŭ i vykryćci čarhovych prajektaŭ rasiejskich specsłužbaŭ, – pad pahrozaj nierazumieńnia balšynioj samych radykalnych biełaruskich demakrataŭ: mnohija ź ich zrabili staŭku na vykryvanaha Paźniakom Čyhira. Z roznych pryčynaŭ. Kab ich viedać dakładna, treba varycca ŭ biełaruskim katle.
Ułady malujuć zborny vobraz voraha narodu – nacyjanalna śviedamy, mužny, dastojny, zamožny. Tolki samymi mocnymi apazycyjanerami PPRB apiekujecca asabista. I apazycyjaneram nia soramna prychodzić uviečary dadomu. Jany – hieroi. Čaho nia skažaš pra kamandu PPRB, na jakuju, jak klasny kiraŭnik, PPRB lubić pakryčeć, dazvolić metafaru: «Vy, Piotr Pietrovič, pierad MVF za 90 milonov dołłarov po-płastunski v hriazi kuvyrkajetieś ...» ci prosta publična vyhnać z pasiedžańnia, jak staršyniu Mahileŭskaha abłvykankamu Kuličkova . Dy šče pratranślavać pa rodnym BT. Kab usia «respublika» mocnuju ruku adčuvała. Jak, cikava, čalcy «kamandy» PPRB mohuć prychodzić dadomu, da svaich žonak ci žančynaŭ paśla naradaŭ, na jakich jany siadziać niby ź niepadrychtavanym chatnim zadańniem škalary? Što hetyja džentelmeny havorać svajoj pałovie? Niaŭžo: «Nu, ty bačyła?»... Akazałasia, što dla ŭsich bakoŭ dahetul aktualnyja kamsamolskija pryncypy Zoi Kasmadziamjanskaj: «Usich nie pieraviešajecie!»
Volha Karatkievič
