Prazaičnaja statuja
Siarhiej Astraŭcoŭ
Pra Lenina pa-biełarusku ja ničoha nie čytaŭ, ni vieršykaŭ, ničahości bolš fundamentalnaha. Usia leninijana ŭ našaj litaratury dla mianie abmiažoŭvajecca čatyrma klasyčnymi słovami: «Lenin dumaje pra Biełaruś». A što jon dumaje, ja nie cikaviŭsia. Dziakujučy, mabyć, hetkaj biełaj plamie, u mianie z časam pajaviłasia patreba samomu ŭziacca za hetuju, ciapier krychu j paŭzabytuju temu, praciahnuć tradycyju. U peŭnaj stupieni, naturalna. Leninskaja statuja ŭ maich apaviadańniach traplajecca vielmi časta, ale fundamentalna leninskaj asobaj ja nie zajmajusia. Niecikava. Dyj da mianie ŭsio było zroblena.
Nia ŭsie pisali pra Lenina i partyju. My viedajem, chto nie pisaŭ. Sapraŭdny hart. Ale ž — załacinka ŭ biełaruskim piasku. Čamu pisali inšyja, prasłaŭlali? Mahčyma, niechta pisaŭ, bo nia moh pazbycca adčuvańnia taho, što ŭsio heta budzie viečna. KPSS, SSSR dy ŭsio astatniaje. Niekatoryja, napeŭna, vyklikali ŭ sabie pry hetym ščyraje pačućcio, kab napisać jakasna. Niekatoryja rabili zvyčajnuju chałturu, bo inšaha nia ŭmieli, a na jaje byŭ popyt.
Ja razumieju, što sama tema hučyć jak by histaryčna: Lenin u biełaruskaj savieckaj litaratury. Što heta, maŭlaŭ, takoje? U jaki kut heta kinuć ci na jakuju palicu pakłaści? Ale, zdajecca, jašče zarana stavić kropku.
Psychalahična — dla mianie — usio, što za Voršaj, dalej za jakuju ja nia jeździŭ, — čužaja kraina ź jejnymi leninami dy ŭsim inšym. Ale ŭhodki leninskaj revalucyi — dziaržaŭnaje śviata ŭ Respublicy Biełaruś. Ahramadny Lenin staić u maim horadzie na placy, i heta amal adziny realny pomnik. Paśla pieršaha śniehu ja idu da jaho, baču ŭsiaho ŭ śniežkach i heta, možna skazać, uzdymaje moj tvorčy nastroj. Lenin pa-raniejšamu zastajecca ŭ našym žyćci. Možna hetaha nie zaŭvažać, a možna i reahavać, krychu inakš, viadoma, čym kaliści.
Jon atrybut našaha času razam ź zialonymi dalarami, nieachajna sinimi amonaŭcami i vertykalaj.
U mianie jość nizka, jakaja tak i nazyvajecca: «Apaviadańni vuličnaha biustu». Tam jość i Stalin, i Dziaržynski, ale najbolš Lenina. I navat poŭny zbor jahonych tvoraŭ, schavany turemnym nampalitam u niezharalnuju šafu ad viaźniaŭ, kab nia ŭčytvalisia ŭ sapraŭdny źmiest. Jość tam i pra toje, jak nočču adnaho Lenina —tandetnaha — zamianili na bolš sučasnaha, adpraviŭšy staroha ŭ daloki rajcentar. Usio heta adbyvałasia na maich vačach. A toje, što haradzienskija pensijanery źbirali podpisy, kab Lenina nie vynosili z maŭzaleju?! Usio heta dla mianie vydatny litaraturny materyjał.
Niadaŭna ja trapiŭ u Śvisłač. Tam plac pierarablajuć, i tamu Lenina časova pieranieśli ŭ inšaje miesca, pastament novy zrabili. I atrymałasia, što ciapier staić Kalinoŭski, nasuprać sałdat saviecki, za im Lenina pastavili, a zzadu — pomnik apošniamu dyktataru paŭstańnia 63-ha hodu —Ramualdu Traŭhutu. Cikava! Pryčym śvisłacki Lenin nastolki chałturna zrobleny, što jaho navat u savieckaj encyklapedyi nie źmiaścili. Dziki, skažony tvar. Pastava, u našym razumieńni, absalutna nia leninskaja, byccam na ambrazuru kidajecca abo kliča «Ruś k taparu». Ja z zadavalnieńniem jaho sfatahrafavaŭ. Vielmi cikavy Lenin.
U nas na žurfaku kaliści kiravaŭ piśmieńnik dziciačy adzin. Adnojčy ŭ haradzienskaj kniharni ja ŭbačyŭ čatyry ci piać roznych, pryčym śviežych, jahonych knižak pra Lenina, i pa-biełarusku, i pa-rasiejsku. Heta ŭžo Biełaruś zrabiłasia niezaležnaj... Pračytaŭ dniami natatki adnaho narodnaha, jak jon z honaram daryŭ italjanskim rabočym znački ź leninskim partretam. Uspomniłasia: «Ale ž heta naša rodzina, synok». Niejkaja moładź apošniaha 7-ha listapada spaliła pierad statujaj, zroblenaj Azhuram, nidzie nie zarehistravany ściah ź siarpom i mołatam i pastaviła da leninskich noh plakat: «Lepiej by ty sam žyŭ, čym tvajo vučeńnie». Značycca i moładź pra jaho pamiataje.
Voś i davodzicca pisać, adlustroŭvać naš cikavy čas. Naturalna, pišu ja nie pra žyvoha Lenina, jak rabili da mianie, a tolki pra statui jahonyja. Ale jany taksama niešta tam sabie dumajuć, ruchajucca navat, kali jość patreba, stvarajuć anturaž.
