Ažyły dom
Alaksiej Kaŭka śpiašaŭsia na III Mižnarodnyja Kupałaŭskija čytańni «Janka Kupała — publicyst», što mielisia adbycca 20 i 21 kastryčnika ŭ muzei paeta. Prachodziačy praz Kupałaŭski park, navukoviec byŭ źbiantežany pytańniem niejkaj žančyny, jaŭna nie miascovaj: «A komu etot pamiatnik?». «Kupału», — adkazaŭ maskoŭski hość. Na nieŭciamny pohlad kabiety dadaŭ dla peŭnaści: «Niekohda zdieś žili biełorusy, a eto ich pisatiel». «A čto, raźvie oni užie tut nie živut?» — zacikaviłasia turystka. «Tiepieŕ ich počti niet. Zdieś živiet etno-linhvističieskaja svołoč so svoim osčastlivitielem». «A-a-a!..» — praciahnuła cikaŭnaja.
Ja taksama apynuŭsia na toj kanferencyi. Druhi raz u žyćci naviedaŭšy muzej narodnaha paeta. Pieršy raz patrapiŭ siudy hadoŭ dziesiać tamu. Była ŭ mianie tady takaja škalarskaja zvyčka —naviedvać u nieznajomych haradach usie muzei. Z taje pary, tut, zdajecca, ničoha nie źmianiłasia. Usio toj ža paŭzmrok i ŭsio taja ž atmasfera ŭračysta-aficyjnaj žałoby. Ciomnyja interjery, bronzavyja vyjavy taho, jaki biezumoŭna zasłužyŭ takuju žałobu. Tolki ciapier ja daviedaŭsia, što hety memaryjał pabudavany jakraz na tym samym miescy, dzie haspadar užo niaisnaha domu žyŭ, jak jon sam pisaŭ, «pad achovaju zakonaŭ dyktatury praletaryjatu». Naturalna, tut nia ciahnie havaryć uhołas. Tamu hučnyja vitańni dy ščyryja ŭśmieški niemaładych i nia vielmi niemaładych ludziej nieskazana ažyvili atmasferu hetaha doma, «u jakim nas iznoŭ sabraŭ naš klasyk». A sabraŭ, treba adznačyć, kampaniju pavažnuju. Dziasiatki try navukoŭcaŭ, šmat jakich ja zavočna viedaŭ.
Raspačaŭ spatkańnie Nił Hilevič. Pryhožy stary, da jakoha ja ničoha, akramia pavahi, nikoli nie adčuvaŭ. Niazłomnaja pryncypovaść u spałučeńni z abajalnaściu — rysa dosyć redkaja. Praklaŭšy siońniašnich abrusicielaŭ, jon pierajšoŭ da publicysta Kupały. Da taho, chto raśpisaŭ byŭ u «našaniŭskim peryjadzie» ŭvieś biełaruski šlach, a paśla zhadziŭsia havaryć nie svaimi (?) słovami. Tamu, na dumku Niła Symonaviča, nia varta adnosić teksty 30-ch, padpisanyja Kupałam, da jahonaje spadčyny. Paśla pajšli dakłady za dakładami, ź jakich ja daviedaŭsia pra Kupałaŭ sentyment da Serbii, jakaja ŭ I-ju suśvietnuju addała kožnaha treciaha. Pra toje, što najbolš blizkaju nam litaraturaju klasyk ličyŭ ukrainskuju. Najbolšaje ažyŭleńnie vyklikała tema jahonaha staŭleńnia da Chrysta, jak da roŭnaha ŭ šerahu inšych, u tym liku j pahanskich, bahoŭ. N.Hilevič zaŭziata ŭchvalaŭ klasyka za «jazyčnictva», astatnija nie śpiašalisia adkryta padtrymać Kupału ŭ hetkim uniklivym staŭleńni da siońniašniaha boha. Na niejkaje imhnieńnie ja «adklučyŭsia» ad navukovych debataŭ, zasiarodziŭšysia na hałoŭnym hieroi hetaha dnia. Dakładniej, na jahonaj bronzavaj pastavie, pad jakoj spračalisia šanoŭnyja daśledčyki. Jak darečy byŭ tut hety pomnik u naturalnuju vieličyniu z adsutnym pozirkam pavierch hałovaŭ. Bieź jaho nie stavała b elementu mistyčnaści, bieź jakoha luby muzej miortvy. Hledziačy na realistyčnaha, «poŭnaha dum ab narodzie» Kupału, mnie zdałosia pustym zaniatkam šukać jamu siońnia apraŭdańni ci padšukvać apraŭdvańni, u jakich jon nia maje patreby. Jon ačyściŭsia ŭžo adnoj svajoju śmierciu. Mnie čamuści nia chočacca vieryć u zabojstva.
Miž tym, słova ŭziaŭ čałaviek z tvaram pałkoŭnika NATO Vitaŭt Kipiel, jaki j padsumavaŭ vyniki pieršaha dnia pa-vajskovamu koratka j zrazumieła. Hałoŭnaja, na jahonuju dumku, prablema siońnia: adłučanaść vučnioŭskaje moładzi ad žyvoj i pa siońnia publicystyki Kupały, publicystyki biełaruskaha źmiestu (a inšuju, ci paźniejšuju, za akijanam nikoli nie ŭsprymali j nie vyvučali). Da čaho dahavarylisia ŭ toj dzień kupałaznaŭcy, ja nie daviedaŭsia. Inšyja spravy prymusili mianie pakinuć muzej. Ale ŭ maim natatniku zavioŭsia telefon pa ŭsim maskoŭskaha intelihienta Alaksieja Kaŭki. Čym nia plonny vynik?
Kali ja sychodziŭ, to natrapiŭ na cikavuju karcinku. Jak hrupu dziaciej na čale z nastaŭnikam nie puścili ŭ muzej, dzie adbyvałasia mierapryjemstva. Zusim nie rasčaravanyja takim vynikam ekskursii dzieci z hikam paraźbiehlisia pa parku Kupały. Cikava, ci zadumajucca jany kali-niebudź, kamu j za što staić taki vialiki pomnik? Ci ŭźniknie ŭ ich kali-niebudź žadańnie pačytać nievieršavanyja radki paeta, jakich niama ŭ padručnikach?..
Źmicier Bartosik
