…ź ciažkaściu moža adkazać, adkul jon rodam
Alaksandr Łukašuk: Možna skazać, što ja z Bresta: radzilny dom znachodziŭsia mienavita tam. Mama raskazvała, što ŭ lutym 1955 było nadzvyčaj śniežna, vialikija sumioty, Brest byŭ zamiecieny, i tata navat nie moh padyści da akon radzilni… A baćki pracavali nastaŭnikami ŭ pasiołku Telmy pad Brestam.
NB: Dyk radzimaj Vy ličycie?..
AŁ: Bieraściejščynu. Kamianieckija pahorki i žabinkaŭskija pali. Ja biełarus-palašuk.
Takoje dvajnoje akreśleńnie — biełarus-palašuk, biełarus-ukrainiec, biełarus-palak, biełarus-rasiejec, biełarus-habrej — u hetym niama supiarečnaści. U hetym naša biełaruskaja siła, naš farmat.
Natałka Babina: Jak Vy stali pracavać na «Svabodzie»?
AŁ: Paśla Minskaha instytuta zamiežnych movaŭ ja pracavaŭ pierakładčykam, ekskursavodam, redaktaram, ale maryŭ pracavać žurnalistam. Znajomaja skazała, što ŭ «Źviazdu» patrebny žurnalist... Tam ja pracavaŭ 8 hadoŭ, i syšoŭ adtul u 1990-m. 1985—1988 ja liču hadami roskvitu «Źviazdy». Artykuły pra stalinskija złačynstvy, kruhły stoł z achviarami HUŁAHa, jakija ja tady pravioŭ, nadzvyčaj paspryjali i nakładam haziety, i jaje aŭtarytetu. Ale potym pačali tak dušyć usio žyvoje, było nievynosna mieć adkaznaść za toje, što źjaŭlałasia na staronkach, i ja syšoŭ. I jakraz u hety čas u Biełaruś upieršyniu pryjechaŭ dyrektar Biełaruskaj słužby radyjo «Svaboda» Viačka Stankievič. Akazałasia, što ŭ Amierycy mianie viedali pa maich publikacyjach u haziecie «Svaboda», pa Martyrałohu Biełarusi. Plus ja viedaŭ anhlijskuju, siarod žurnalistaŭ 20 hod tamu heta była vialikaja redkaść...
NB: Heta i ciapier redkaść... Dzie vy žyviacie zaraz?
AŁ: 26 hadzinaŭ u sutki ŭ Biełarusi, astatnija ŭ Čechii, Niamieččynie i Amierycy.
…Ličyć, što mahło być horš
NB: I jakaja jana — Biełaruś, u jakoj 26 hadzin u sutkach?
AŁ:
U mianie niekalki Biełarusiaŭ, jak va ŭsich nas. Adna blizkaja i darahaja — u joj žyvuć svajaki, siabry. U joj darahija mahiły, i mnostva ludziej, ź jakimi ja jašče paznajomlusia. Druhaja Biełaruś — aficyjnaja: ahidnaja reziervacyja, dzie hramadzianie biaspraŭnyja. Dzie marnujucca najvialikšyja kaštoŭnaści suśvietu — čas, kultura i svaboda.Nievypadkova pa abjektyŭnych pakaźnikach, takich jak svaboda ekanomiki, svaboda presy, svaboda raspačać biznes — pa ŭsich pakaźnikach, dzie jość słova «svaboda», — Biełaruś znachodzicca ŭ kampanii z Paŭnočnaj Karejaj, Zimbabve, Kubaj [zhodna z rejtynham Doing Business Suśvietnaha banka Biełaruś zajmaje 69-je miesca pa lohkaści viadzieńnia biznesu pobač z Čechijaj, Kuviejtam, Kirhizijaj i Turcyjaj i 9-je miesca pa svabodzie raspačać biznes, pobač z Ruandaj i Armienijaj. U rejtynhu svabody ŚMI Reporters Without Borders Biełaruś zajmaje 168-je miesca. — Red.]. Kaniečnie, tut niama «haračych» kanfliktaŭ, niama humanitarnych.
Jak skazaŭ by fiłosaf Akudovič, tut niama antałahičnaj katastrofy, tolki ekzistencyjnaja.
NB: I što nas čakaje ŭ budučyni?
AŁ: Prahnozami lepš nie zajmacca. Moža być pa-roznamu. Ale ahulny trend — budzie biezumoŭna lepš.
Biełaruskaja niezaležnaść — maładaja, my na pačatku vielmi kaštoŭnaha, z punkta hledžańnia čałaviečych kaštoŭnaściaŭ, pracesu.
NB: Ale čamu Łukašenka i ŭsio, što jon uvasablaje, trymajucca tak doŭha?
AŁ: Łukašenka padobny pa tempieramiencie da Valensy, Jelcyna, Kraŭčuka, ale ich źmiali paśla pieršaha terminu (druhija vybary Jelcyna byli vielmi svojeasablivyja). Heta stała mahčymym tamu, što jany trymalisia praviłaŭ demakratyi. Łukašenka ž prosta prybraŭ kankurentaŭ i miechanizmy kantrolu. Heta jak by chakieist prymusiŭ hulcoŭ-sapiernikaŭ źniać kańki i zabraŭ u ich kluški. Hvałtoŭnaja źmiena kanstytucyi była pieravarotam — u palicejskaj dziaržavie demakratyčnyja mechanizmy nie pracujuć.
Trymajucca takija režymy zvyčajna stolki, kolki pracujuć słužby achovy.
NB: Ci možacie Vy jak dyrektar radyjo «Svaboda» skazać, prykłaŭšy ruku da serca: ja rablu ŭsio dla taho, kab pieramieny da lepšaha adbyvalisia jak maha chutčej?
AŁ: Kali b ja tak skazaŭ, heta byŭ by hrech hanarlivaści. Ale skazać: ja imknusia rabić usio dla taho, kab budučynia była takoj, jak mnie chočacca, — ja mahu.
…Nie havoryć ab prablemach svaich žurnalistaŭ
NB: A jak składajucca adnosiny radyjo «Svaboda» z uładami Biełarusi?
AŁ: U nas niama adnosinaŭ, aproč akredytacyi. Niemahčyma atrymać kamientary ad čynoŭnikaŭ, jany nie iduć na kantakt. Finansavyja pravierki, štrafy, nadhlad rečaŭ na miažy — my majem nabor tych ža «zadavalnieńniaŭ», što i inšyja niezaležnyja žurnalisty: źbićcio na akcyjach, raźbitaja aparatura, źniavoleńni. Ale žurnalist, jaho dziejnaść nie jość pradmietam navinaŭ.
Heta praviła amierykanskaj žurnalistyki: kali niešta adbyvajecca z žurnalistam, my zvyčajna pra heta nie paviedamlajem.Jak lekar nie havoryć pra svaje chvaroby. Heta častka prafiesii.
NB: Spadar Bandarenka ŭpeŭnieny, što 80% niezaležnych žurnalistaŭ zavierbavanyja KDB.
AŁ: Vasil Bykaŭ kazaŭ mnie pra zvady ŭnutry apazicyi — pa-pieršaje, heta narmalna, demakratam niaprosta damovicca. A pa-druhoje, čamu heta tak baluča ŭ Biełarusi — vielmi daŭno nie było pieramohaŭ... Ale adčaj — nie najlepšy daradca.
Jašče za Andropavym dysidenckija asiarodki KDB razburaŭ tym, što pradstaŭlaŭ tych ci inšych ludziej jak svaich ahientaŭ.Apraŭdacca było amal niemahčyma, padazreńni pieramahali. Prablema ahientury isnuje, ale ekstrapalacyi ŭ hetaj spravie na ruku tolki śpiecsłužbam, jakija takim čynam sprabujuć razburyć davier, adzinstva dziejańniaŭ, skampramietavać i pasvaryć ludziej.
NB: Ci padavałasia Vam kali-niebudź, što zavierbavanyja jość i ŭ Vašym kalektyvie? Vas samoha sprabavali schilić da supracy z KDB?
AŁ: U kalektyvie — nie. Nakont mianie samoha — tak, jašče za savieckim časam. Niervova było, ale adbiŭsia. Staŭ nievyjaznym na vosiem hadoŭ, ale zatoje nabyŭ novuju prafiesiju.
…Amal nie pamylajecca
NB: Raskažycie pra svaju samuju vialikuju pamyłku.
AŁ: Pamyłki byvajuć. Ja skažu, pra što bolš za ŭsio škaduju — pra kaleh, jakich stracili. Voś užo 5 hadoŭ, jak u Prazie zahinuŭ Uładzia Katkoŭski, zvyštalenavity veb-majstar, adzin z zasnavalnikaŭ biełaruskaj Vikipiedyi, jaki źbiełaruščyŭ Google. Ja bačyŭsia ź im u toj dzień i voś dumaju: a kali b ja jaho zatrymaŭ, pahavaryŭ daŭžej, jon nie apynuŭsia b na tym skryžavańni, kali tam adbyłasia avaryja....
NB: Jakoje svajo prafiesijnaje dasiahnieńnie ličycie samym važnym?
AŁ: U 2005 ja byŭ dyrektaram radyjo «Svabodny Afhanistan» i ŭstalavaŭ razam z supracoŭnikami suśvietny rekord zamiežnaha viaščańnia — bolš za 75% nasielnictva krainy stali našymi słuchačami. Biez dadatkovaha biudžetu, novych pieradatčykaŭ, pavieličeńnia štatu — prosta źmianiŭšy prahramu i arhanizacyju pracy. Ja im u efiry, pryznajusia ciapier, pałanez Ahinskaha hraŭ...
NB: A ŭ Biełarusi?
AŁ: Heta «Biblijateka Svabody». Sioleta ŭ červieni było 10 hadoŭ, jak vyjšła pieršaja kniha — «Vierš na Svabodu». Jubilej adznačyli vydańniem pad paradkavym numaram 35 — «Słoŭnik Svabody», kalekcyja ese pra samyja cikavyja słovy XX stahodździa. Nakłady adrazu raźlatajucca, ale na sajcie «Svabody» jany dastupnyja ŭ farmacie PDF.
A ź pieradačaŭ...
Ja voś nikoli nie dumaŭ, što budu vučyć biełaruskaj movie prezidenta ZŠA, a pryjšłosia.Heta ŭnikalny ŭ historyi «Svabody» efir u navahodniuju noč 2011 hoda — «Hałasy salidarnaści». Bolš za 700 čałaviek byli tady za kratami, i my źviarnulisia da suśvietnych lidaraŭ z prapanovaj pračytać u efiry ich imiony. I ludzi, niezaležna ad pasady i krainy, adrazu razumieli i pahadžalisia — Alena Boner i Kandaliza Rajs, Siarhiej Jurski i Barys Struhacki, Kareł Švarcenbierh i Ivonka Surviła. Adkryvaŭ čytańnie były prezident ZŠA Džordž Buš, zaviaršaŭ były prezident Čechii Vacłaŭ Havał. My atrymali haračyja vodhuki našych słuchačoŭ i čytačoŭ — i palitviaźniaŭ, kali jany potym vyjšli na volu.
NB: Jak spraŭlajeciesia sa svaimi supiertalenavitymi supracoŭnikami?
AŁ: Treba vybirać ludziej, jakija b mahli pracavać razam, efiektyŭna. Kalektyŭ pavinien mianiacca, pavinna być ratacyja — dla hetaha isnuje kantraktnaja sistema. A žurnalisty pavinny daviarać kiraŭniku i razumieć, što, kali spatrebicca, jon budzie iści da kanca.
Na «Svabodzie» pracujuć vielmi talenavityja ludzi. Čaho nie skažaš pra dziaržaŭnuju presu.Voś užo dzie marazm! Ja štoraz, kali byvaju tut, kuplaju paŭkili dziaržaŭnych haziet. Dyk u ich paŭtary naviny na 8 staronkach! Tamu dziaržaŭnych haziet sapraŭdy zamnoha, ministr infarmacyi maje racyju. A voś Biełaruś, uvasoblenaja ŭ niezaležnych miedyjach i ŭ niezaležnych asiarodkach, vyjšła, jak kaža Akudovič, na kamunikatyŭna-adkrytuju prastoru. A ŭ joj ministra infarmacyi niama!
…Lubić knihi
NB: Vy atrymali sioleta «Hlinianaha Vialesa» za svaju knihu pra Li Charvi Osvalda. Jak by acanili sučasnuju biełaruskuju litaraturu?
AŁ: Dla pamieraŭ našaj krainy, nasielnictva jakoj składaje kala 9,5 młn,
my parytetna vyhladajem ź jeŭrapiejskimi litaraturami, asabliva ŭ paezii. A z ulikam moŭnaj katastrofy — my, jak Kienija, jakaja daje najlepšych marafoncaŭ u śviecie.Mianie prafiesijna cikavić dakumientalnaja litaratura. Tut paśla Anatola Kazłoviča, Jaŭhiena Budzinasa i niekatorych inšych koń nie valaŭsia.
Aŭtar hetaha žanru ŭ Amierycy hłyboka daśleduje prablemu, u knizie jahonaj jość psichałahičny analiz, sacyjałohija, tema aktualnaja. Aŭtar bolš ničym nie zajmajecca hod, a to i bolš. Naprykład, jon moža ŭładkavacca achoŭnikam u turmu, skončyŭšy adpaviednyja kursy, a potym napisać pra heta knihu. Isnujuć toŭstyja časopisy, vydaviectvy, telebačańnie, narešcie kiniematohraf, jakija ŭkładajuć hrošy. Heta ŭsio apłačvajecca. Biełaruś prosta čakaje piśmieńnikaŭ hetaha žanru, hetym instrumientaryjem jaje siońnia najlepš było b apisać i zrazumieć. U hetym rečyščy buduć i novyja knihi «Biblijateki Svabody»: «Historyja adnaho cudu» — pra «Majstroŭniu», buduć knihi pra vybuch u mietro i pra Alesia Bialackaha.
