10 sakavika spoŭniłasia b 65 hod historyku j hramadzkamu dziejaču Michasiu Tkačovu. Pra nastaŭnika piša jahony vučań Hienadź Siemiančuk.
31 kastryčnika spoŭnicca 15 hadoŭ z dnia śmierci hetaj unikalnaj asoby. Pa siońnia dla šmat kaho jon zastajecca maralnym aŭtarytetam.
Prafesar Michaś Tkačoŭ naradziŭsia ŭ staražytnym Mścisłavie ŭ siamji nastaŭnikaŭ. Baćka Aleś zahinuŭ u 1942 h. pad Leninhradam, nie daviedaŭšysia ab naradžeńni syna. Hadavała jaho maci Daminika.
Bahataja historyja rodnaha horadu, Zamkavaja hara, cerkvy j klaštary paŭpłyvali na stanaŭleńnie asoby budučaha navukoŭca. Ź inšaha boku, ciažkaje, napaŭhałodnaje žyćcio ŭ Savieckim Sajuzie, niaspraviadlivaści i ździeki ź ludziej z boku savieckich funkcyjaneraŭ spryčynilisia da rańniaha hramadzianskaha staleńnia.
U 1959 hodzie Michaś Tkačoŭ pastupaje na histaryčny fakultet BDU. Jon kančatkova «zachvareŭ» siaredniaviečnaj historyjaj. Ale vučoba pačałasia nie adrazu. Dziejničaŭ typovy dla balšavikoŭ zahad: kali nia maješ dvuch hadoŭ pracoŭnaha stažu, pieršy kurs vučyšsia zavočna. Budučyja intelihienty pavinny byli prajści praletarska‑sialanskuju zahartoŭku. Tkačovu niekalkich miesiacaŭ pracoŭnaha stažu brakavała. Viartajecca ŭ Mścisłaŭ i napracoŭvaje nieabchodnaje palavodam u kałhasie imia Varašyłava.
Michaś Tkačoŭ i vučni: aŭtar (Hienadź Siemiančuk) staić źleva, siadzić Lavon Kaladzinski. Lipień 1984 h. Viciebsk.
Adaptacyja da tahačasnaha Miensku taksama prachodziła baluča. Pravincyjny chłopiec z ramantyčnaj dušoju jechaŭ u biełaruskuju stalicu jak u duchoŭny centar, a jaho sustreŭ čužy rasiejskamoŭny horad. Nie adrazu jon znajšoŭ tam patryjatyčnaje asiarodździe. Małady Tkačoŭ znajomicca z Stanisłavam Šuškievičam, biełaruskim paetam, jaki niadaŭna viarnuŭsia z HUŁAHU, ź Jazepam Sušynskim, paplečnikam Janki Kupały jašče pa supołcy «Zahlanie sonca i ŭ naša akonca». U studenckija hady los źviazvaje jaho ź Mikałajem Ułaščykam. Jany siabravali (vopyt i maładość) da apošnich dzion Ułaščyka. Svaju pieradapošniuju knihu «Zamki i ludzi» Tkačoŭ pryśviačaje hetamu vydatnamu navukoŭcu. Byli sustrečy i inšaha charaktaru. Łaŭrencij Abecedarski karmiŭ zdolnaha studenta abiacankami aśpirantury. A kali dajšło da spravy — admoviŭ.
Paśla zakančeńnia ŭ 1964 hodzie ŭniversytetu Tkačova raźmierkavali na pracu nastaŭnikam u Žodzinie. Praz 4 hady, u 1968 hodzie, jon pastupaje ŭ aśpiranturu pry Instytucie historyi, pa specyjalnaści archiealohija, a nie historyja. Losam było nakanavana, kab jon staŭ nie kabinetnym navukoŭcam, a archieolaham.
Tkačoŭ adnym ź pieršych, nia tolki ŭ Biełarusi, pačaŭ pracavać na miažy historyi i archiealohii, vyvučajučy abarončaje dojlidztva Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
Michaś Tkačoŭ i aŭtar (Hienadź Siemiančuk). Lipień 1989 h. Brasłaŭ. Raskopki «Zamkavaj hary».
Prafesar pravodziŭ raskopki ŭ Horadni i Navahradku, Lidzie i Krevie, Miry i Hieranionach, Miadziele i Maładečnie, Dryśviatach i Ikaźni, Brasłavie. U druhoj pałovie 70‑ch jahonaja ŭvaha była skiravana na Ŭschodniuju Biełaruś: jon kapaŭ u Viciebsku, Mahilovie, Mścisłavie, Kryčavie, Homieli, Čačersku, Prapojsku. U vyniku M.Tkačoŭ pierakanaŭča pakazaŭ vysoki ŭzrovień abarončaj systemy haradoŭ i miastečak Padniaproŭja i Padźvińnia. Heta była reakcyja na składanyja adnosiny ŭ XVI—XVIII st. z susiedniaj Maskoŭskaj dziaržavaj. Značnyja razbureńni pomnikaŭ vajskovaha dojlidztva prymušali M.Tkačova šyroka vykarystoŭvać u svaich navukovych pracach archiealahičnyja materyjały. Jon, jak nichto inšy, zmoh u svaich pracach harmanična spałučyć archiealahičnyja źviestki z paviedamleńniami histaryčnych krynic.
Historyk, archieolah, krynicaznaŭca, hieraldyst — voś niapoŭny śpis jahonych talentaŭ. Hałoŭnaja ŭvaha Tkačova była skiravanaja na daśledavańnie vajskovaj historyi.
Prafesar Tkačoŭ prasačyŭ hienezis i evalucyju raźvićcia zamkaŭ i abarončych systemaŭ, a taksama arhanizacyju abarony biełaruskich haradoŭ.
Paśla draŭlanych abarončych kanstrukcyj prychodziać z druhoj pałovy CHIII st. muravanyja viežy‑danžony (Kamianiec, Horadnia, Bieraście, Navahradak, Turaŭ) i z XIV st. — ahulnadziaržaŭnyja zamki‑kasteli (Lida, Kreva, Miedniki) i šmatviežavyja zamki (Horadnia, Navahradak).
Z kanca XV i da XVII st. intensiŭna budujucca pryvatnyja zamki (Mir, Hieraniony, Ikaźń, Miadzieł, Lubča i inš.), robicca bolš daskanałaj fartyfikacyjnaja systema haradoŭ (Słucak, Połacak, Viciebsk), źjaŭlajucca inkastalavanyja śviatyni, mini‑zamki (Synkavičy, Muravanka, Supraśla).
Ź siaredziny XVI st. na terytoryi Zachodniaj Biełarusi budujucca zamki eŭrapiejskaha typu z systemaj bastyjonaŭ (Niaśviž, Zasłaŭje, Bychaŭ i inš.).
 |
| Michaś Tkačoŭ i vučni: aŭtar (Hienadź Siemiančuk) i Andrej Miacielski sprava. Lipień 1984 h. Viciebsk. |
Tkačoŭ dakazaŭ, što vajskova‑manumentalnaje dojlidztva Biełarusi ŭ siaredniavieččy zaŭsiody adpaviadała patrabavańniam času. U vajskova‑inžynernym mastactvie XIV—XVIII st. jon vyłučyŭ dźvie hałoŭnyja rysy: 1) tryvałaja suviaź ź miascovymi tradycyjami vajskovaha budaŭnictva i narodnaj draŭlanaj architekturaj; 2) kantakty i vykarystoŭvańnie najnoŭšych dasiahnieńniaŭ u halinie fartyfikacyi Polščy, prybałtyjskich krain, Čechii, Niamieččyny, Niderlandaŭ i Italii.
Prafesar nie paśpieŭ vyhadavać svaich aśpirantaŭ, farmalna stvaryć svajoj škoły. Adnak u jaho byli vučni, nieabyjakavyja da siaredniaviečnaj historyi — Aleh Trusaŭ, Lavon Kaladzinski, Taciana Bubieńka, Aleś Kraŭcevič, Ihar Čarniaŭski, Hienadź Sahanovič, Andrej Miacielski, aŭtar hetych radkoŭ.
Z 1978 hodu los na doŭhija 12 hod źviazaŭ Michasia Tkačova z Horadniaj. Jon z asablivaj lubaściu staviŭsia da horadu nad Niomanam i šmat zrabiŭ dla zachavańnia jaho histaryčnaj pamiaci. Kali siońnia zapytać studentaŭ‑historykaŭ 1978—1989 hadoŭ, jakija ŭ ich uražańni ad vučoby ŭ Haradzienskim universytecie, bolšaść uspomnić tkačoŭskija lekcyi pa historyi, archiealohii i kultury.
Plonnuju navukovuju i pedahahičnuju pracu M.Tkačoŭ spałučaŭ z aktyŭnaj hramadzkaj i palityčnaj dziejnaściu. U kancy 80‑ch hadoŭ XX st. jon byŭ lideram haradzienskaha historyka‑kulturnaha i palityčnaha klubu «Pachodnia». Klub zrabiŭsia centram demakratyčnaha ruchu horadu, heta była ŭnikalnaja škoła patryjatyzmu. Jak tady pierapałochalisia achoŭniki savieckaj idei! Było arhanizavanaje ckavańnie «Pachodni», zapałochvańnie studentaŭ dekanami i rektarami. U 1989 h. prafesaru Tkačovu pryjšłosia pakinuć miły jahonamu sercu horad Horadniu i pierajechać u Miensk.
 |
| Michaś Tkačoŭ — Miensk. 1990—1992 h. |
Pracujučy ŭ redakcyi vydaviectva «Biełaruskaja Encyklapedyja» (spačatku kiraŭnikom histaryčnaj redakcyi, a paźniej hałoŭnym redaktaram), Tkačoŭ byŭ inicyjataram stvareńnia fundamentalnych encyklapedyj archiealohii i numizmatyki Biełarusi, a taksama šaścitamovaha vydańnia «Encyklapedyja historyi Biełarusi».
U hety čas Michaś Tkačoŭ abirajecca namieśnikam staršyni Sojmu Narodnaha Frontu. Jon byŭ adnym ź inicyjataraŭ sacyjał‑demakratyčnaha ruchu Biełarusi. U sakaviku 1991 hodu Tkačoŭ byŭ abrany pieršym staršyniom Centralnaj Rady Biełaruskaj Sacyjał‑Demakratyčnaj Hramady.
Michaś Tkačoŭ — heta nia prosta vialikaje imia viadomaha navukoŭca i palityčnaha dziejača. Dla bolšaści ludziej jon byŭ u pieršuju čarhu dobrym, uvažlivym čałaviekam. I pałymianym patryjotam. U adnym z svaich apošnich interviju ŭ 1992 h. na pytańnie «Što Vy ličycie siońnia hałoŭnym u žyćci Biełarusi?» Michaś Tkačoŭ adkazaŭ: «Liču najvažniejšym i nieabchodnym kožnaj partyi, kožnamu čałavieku stać «dziaržaŭnikami»: usimi siłami i supolnymi namahańniami macavać suverenitet i niezaležnaść Baćkaŭščyny, stvarać cyvilizavanaje, salidarnaje, demakratyčnaje hramadztva».
Michaś Tkačoŭ. Mitynh u Miensku. Pačatak 90‑ch hadoŭ XX st.
Niemahčyma ŭjavić, kab Tkačoŭ‑palityk zaćviardzieŭ jak palityk, nakštałt lideraŭ sučasnaj apazycyi. Składvajecca ŭražańnie, što, čym bolš jany prajhrajuć, tym macniej trymajucca za svaje miescy i ahresiŭniej baroniacca. M.Tkačoŭ napeŭna znajšoŭ by sabie miesca ŭ kamandzie Alaksandra Milinkieviča, ź jakim jaho źviazvali ščyryja siabroŭskija adnosiny. Ichni sajuz u Horadni kanca 70—80‑ch byŭ prykładam harmaničnaha spałučeńnia ŭschodniebiełaruskaj intelihientnaści z zachodniebiełaruskaj. Pry žyćci Tkačova navat u čornym śnie nie ŭjaŭlaŭsia padzieł Hramady na dźvie častki — biełaruskamoŭnuju (pad kiraŭnictvam Šuškieviča) i rasiejskamoŭnuju (pad načałam Kazulina).
Siońnia biełaruskaja archiealahičnaja navuka pieraŭtvaryłasia ŭ sucelnuju kamercyju. Nieabchodnaść samastojna zarablać hrošy na svajo raźvićcio pryviała da biezduchoŭnaj kankurencyi dziela ŭłasnaha ŭzbahačeńnia albo vyratavańnia finansavaha stanovišča Instytutu historyi Akademii navuk. Zadačy achovy pomnikaŭ, vyvučeńnia małaviadomych staronak minułaha, vyrašeńnia važnych humanitarnych prablemaŭ zabylisia. Pamiać pra ekspedycyi Štychava, Łysienki, Źviaruhi, Michasia Čarniaŭskaha i Tkačova zastałasia tolki na starych fatazdymkach. Byŭ čas, byŭ viek, była epocha…
Michaś Tkačoŭ sa Stanisłavam Šuškievičam. Pačatak 90‑ch hadoŭ XX st.
Aktyŭnyja ŭ kancy 80‑ch Aleh Trusaŭ, Ihar Čarniaŭski, Aleś Kraŭcevič, Aleh Dziarnovič, Valancin Sobal z roznych pryčynaŭ adyšli ad daśledavańniaŭ siaredniaviečnych fartyfikacyj. Siońnia tolki inicyjatyŭnyja studenty namahajucca ratavać zamki ŭ Lubčy i Krevie, pałacy ŭ Ružanach i Kosavie.
U adukacyi adsutnaść maralnych i navukovych aŭtarytetaŭ kštałtu praf.Tkačova mocna źmienšyła ŭpłyvy histaryčnych fakultetaŭ na kulturnaje i sacyjalnaje žyćcio našaha hramadztva. Navat specyjalistu siońnia ciažka nazvać proźviščy i navukovyja škoły viadučych specyjalistaŭ u systemie ŭniversyteckaj adukacyi…
Tvory Tkačova zastajucca aktualnymi, bo adzinymi ŭ peŭnych navukovych prablemach. Žyćciovy šlach Tkačova čakaje svajho bijohrafa.
Prafesar Tkačoŭ
napisaŭ dźvie sotni navukovych prac, ź ich 10 knih. Poŭnaja biblijahrafija praf.M.Tkačova źmieščanaja ŭ zborniku «Castrum, urbis et bellum» (Miensk, 2002). U 1972 jon abaraniŭ kandydackuju na temu «Vajskovaje dojlidztva Biełarusi XIII—XVIII st. (na pomnikach paŭnočna‑zachodniaj i paŭdniova‑zachodniaj Biełarusi)». Praz 15 hod, u 1987, Michaś Tkačoŭ paśpiachova abaraniŭ doktarskuju dysertacyju «Arhanizacyja abarony haradoŭ Biełarusi XIV—XVIII ctst.». Na padstavie hetych dysertacyj stvaralisia papularnyja knihi. Heta «Zamki Biełarusi» (1‑ie vyd. 1977 na biełaruskaj movie, 2‑ie vyd. 1987 i 3‑ie vyd. 2002 — pa‑rasiejsku); «Abarončyja zbudavańni zachodnich ziamiel Biełarusi XIII—XVIII st.» (1978); «Zamki i ludzi» (1991). Koła navukoŭcaŭ, ź jakimi padtrymlivaŭ suviaź, šyrokaje: u Maskvie — Ł.Alaksiejeŭ i V.Siadoŭ, u Sankt‑Pieciarburhu — V.Hryckievič, P.Rapaport, A.Kirpičnikaŭ, F.Hurevič, V.Bułkin; u Kijevie — A.Mocia, V.Zocanka, u Ryzie — A.Caŭnie, u Toruni — S.Aleksandrovič.
