Jakija byli matyvy Harbačova, kali jon pačaŭ pierabudovu, i na čym jon spatyknuŭsia? Adkaz na hetyja pytańni niamiecki štotydniovik Der Spiegel prapanuje šukać u «dahetul nieviadomych dakumientach» z asabistaha archiva «pieršaha i apošniaha prezidenta SSSR».
Pakidajučy Kreml, «prezident biez krainy» zabraŭ aficyjnyja papiery za pieryjad svajho znachodžańnia va ŭładzie. Ciapier «kala 10 tys. dakumientaŭ» zachoŭvajucca ŭ maskoŭskim budynku
Archiŭ uklučaje papiery daradcaŭ Harbačova pa zamiežnapalityčnych spravach — Vadzima Zahładzina i Anatola Čarniajeva, u tym liku pratakoły pieramovaŭ z zamiežnymi lidarami i dyskusij u Palitbiuro, rukapisnyja rekamiendacyi Harbačovu, zapisy telefonnych razmovaŭ. Hetyja dakumienty «ilustrujuć finał kamunistyčnaha ekśpierymientu», u ich aśviatlajucca ŭsie biez vyklučeńnia temy, ź jakimi davodziłasia mieć spravu «samaabvieščanamu abnaŭlalniku Sajuza».
Harbačovu rajać, jak lepš skončyć vajnu ŭ Afhanistanie, rekamiendujuć nie davać aŭdyjencyi hałavie Arhanizacyi vyzvaleńnia Paleściny Jasieru Arafatu, a niamieckaha lotčyka Macijasa Rusta, jaki ździejśniŭ pasadku na Krasnaj płoščy, naadvarot, pryniać u Kramli («Jość sumnievy ŭ jaho psichičnym stanie», — tłumačać daradcy). Ad «danosčykaŭ u SIEPH» hienieralny sakratar daviedvajecca, jak drenna iduć spravy ŭ HDR, jamu paviedamlajuć, što piša pra Raisu Harbačovu Paris Match i jak śpiavačka Ała Puhačova ŭ niamieckaj haziecie adhuknułasia pra pierabudovu. Pra toje, što
Asobnyja dakumienty Harbačoŭ vykarystaŭ u svaich knihach, čym «mocna dadzieŭ ciapierašniamu kramloŭskamu kiraŭnictvu», ale «bolšaść papier da hetaha času zastajucca pad spudam», i ŭ asnoŭnym tamu, što «nie ŭkładvajucca ŭ toj vobraz, jaki stvaryŭ sabie sam Harbačoŭ: vobrazu metanakiravanaha, pieradavoha refarmatara, jaki krok za krokam mianiaje na ŭłasny hust svaju vielizarnuju krainu».
Z atrymanych Der Spiegel dakumientaŭ «vynikaje toje, što vielmi nie chacieŭ by davodzić da ahulnaha viedama Harbačoŭ: što jon padparadkavaŭsia płyni padziej u pamirajučaj savieckaj dziaržavie i ŭ chaosie tych dzion časta stračvaŭ aryjentacyju.A akramia taho, što jon pavodziŭ siabie dvudušna i — nasupierak ułasnym śćvierdžańniam, čas ad času abjadnoŭvaŭsia z prychilnikami žorstkaha kursu ŭ partyi i armii. Kramloŭski načalnik, takim čynam, zrabiŭ toje, što robiać mnohija dziaržaŭnyja mužy paśla sychodu ŭ adstaŭku: paśla jon mocna padcharašyŭ partret śmiełaha refarmatara».
«Na Zachadzie Harbačova ŭschvalajuć za toje, što jon nie staŭ hvałtoŭnymi mietadami piarečyć krušeńniu Savieckaha Sajuza. U rečaisnaści ž da hetaha času niezrazumieła, ci nie davaŭ šef Kramla sankcyj na vajennyja dziejańni suprać hruzinaŭ, azierbajdžancaŭ i litoŭcaŭ, paŭstancaŭ u 1989–1991 hadach suprać centralnaj ułady Maskvy… Paśla jon nikoha nie pryciahnuŭ da adkaznaści; jašče i siońnia jon kaža, što heta „vialikaja zahadka“, chto addaŭ zahad vykarystać siłu».
Spiegel pryvodzić cytatu z pratakoła sustrečy Harbačova sa staršynioj SDPH
Na pasiedžańni Palitbiuro 4 kastryčnika 1989 Harbačovu dakłali, što na płoščy Ciańańmeń u Piekinie zahinuła 3 tys. čałaviek. Pavodle dadzienych Spiegel, jon adreahavaŭ tak: «Treba być realistami, im treba było abaraniacca, i my budziem rabić toje ž samaje. 3000… nu i?» Padčas publikacyi hetaha pratakołu dadzieny pasaž taksama byŭ vykraśleny, havorycca ŭ artykule.
U studzieni 1991 hoda «pad naciskam śpiecsłužbaŭ i vojska» Harbačoŭ pahadziŭsia i na «vielmi bieznadziejnuju avanturu» ŭ Litvie. Za dva dni da šturmu telecentra ŭ Vilni, padčas jakoha zahinuła 14 čałaviek, Harbačoŭ zapeŭnivaŭ prezidenta ZŠA Džordža
Čarniajeŭ z hetaj nahody napisaŭ šefu list nastupnaha źmiestu: «Michaił Siarhiejevič! Vašaja razmova ŭ Viarchoŭnym Saviecie (z nahody padziej u Vilni) aznačała kaniec. Heta byŭ nie vystup značnaha dziaržaŭnaha dziejača. Heta była błytanaja, z zapinkami, havorka… Vy, vidavočna, nie viedajecie, što pra vas dumajuć u narodzie — na vulicach, u kramach, u tralejbusach. Tam tolki i kažuć, što pra „Harbačova i jaho chieŭru“. Vy kazali, što žadajecie źmianić śviet, i svaimi ŭłasnymi rukami hetuju pracu hubicie» .
Značny śled u papierach Harbačova pakinuŭ
Pa jaho nazirańniach, sam Harbačoŭ usprymaŭ hetuju situacyju jak «prynižalnuju». Da vieraśnia 1991 hoda ekanamičnaje stanovišča krainy stała takim adčajnym, što Harbačovu ŭ razmovie ź ministram zamiežnych spravaŭ Hiermanii