Katałoh byŭ składzieny navukovymi supracoŭnikami muzieja historyi i kultury Navapołacka. Jany zafiksavali acalełyja tvory, zhrupavaŭšy ich pavodle tematyki: z vyjavami ludziej, ptušak, žyvioł, raślin, znakaŭ zadyjaku, z abstraktnymi vyjavami, a taksama vyjavami na temy skareńnia kosmasu i sportu. Dla zručnaści mazaiki taksama byli naniesieny na kartu horada.
Muziejščyki adznačajuć, što Navapołack siońnia źjaŭlajecca žamčužynaj mastactva mazaiki ŭ Biełarusi. I sapraŭdy, u novapabudavanym horadzie imi ŭpryhožvalisia nie tolki značnyja hramadskija abjekty, ale i ŭvachodnyja hrupy zvyčajnych padjezdaŭ — mienavita takija mazaiki składajuć bolšaść u katałohu.
Maks Šlajmovič, jaki zajmaŭ pasadu hałoŭnaha architektara Navapołacka ŭ 1970-ja hady, uspaminaŭ, što adnoj z hałoŭnych zadač, jakaja stajała pierad budaŭnikami novaha horada, było nadańnie šerym novabudoŭlam indyvidualnaści:
«Paraiŭšysia z usimi zacikaŭlenymi, my i vyrašyli addać hetuju pracu na vodkup mastakam. Kab i horad staŭ bolš jarkim, i tvorčyja ludzi hrošaj zarabili. Spačatku ja sačyŭ za hetym pracesam, adsočvaŭ, dzie jakaja mazaika źjaviłasia. Ale potym hetyja chłopcy tak razahnalisia, što adsačyć było niemahčyma».
Pavodle biełaruskaha zakanadaŭstva lubaja mazaika tolki pa fakcie svajho isnavańnia ličycca tvoram manumientalna-dekaratyŭnaha mastactva i lubyja dziejańni ź joj mahčymyja tolki paśla šmatlikich uzhadnieńniaŭ ź miascovymi orhanami i Ministerstvam kultury. Na praktycy ž hetaje zakanadaŭstva nikoli nie vykonvajecca.
Jak adznačajuć śpiecyjalisty ŭ śfiery achovy spadčyny, iznoŭ havaryć pra savieckija mazaiki jak kaštoŭnyja tvory mastactva ŭ Biełarusi stali litaralna ŭ apošnija hady. Da hetaha mazaiki ŭsprymalisia vyklučna jak simvały «saŭka» sumnieŭnaj jakaści. Ale niečakana vialikaja cikavaść zamiežnikaŭ da «saŭmodu» (savieckaha madernizmu) źmianiła ahulnaje niehatyŭnaje staŭleńnie da ich na zacikaŭlenaść.
Zatynkoŭka mazaiki na tarcy himnazii ŭ Minsku, jakaja vyklikała ažyŭlenuju dyskusiju pra kaštoŭnaść savieckaj manumientalnaj spadčyny. Fota: Onliner
U červieni 2022 hoda nadzvyčaj vostruju reakcyju hramadskaści vyklikała rekanstrukcyja himnazii № 15 pa vulicy Maksima Bahdanoviča ŭ Minsku, dzie byli zatynkavanaja mazaika 1973 hoda, jakaja, vidać, adlustroŭvała palot kasmanaŭta. Čynoŭnikam i kiraŭnictvu himnazii, jakija nie ŭjaŭlali, što heta moža mieć kaštoŭnaść, daviałosia niaŭciamna apraŭdvacca.
Źniščeńnie mazaiki «Pryhažość uratuje śviet» u Biarozie. Fota: telehram-kanał «Spadčyna»
Jašče bolš trahičny vypadak adbyŭsia z mazaikami «Pryhažość uratuje śviet», stvoranymi ŭ 1989-1990 hadach mastakom Ryhoram Kirdziejem na tarcach budynka ŭ Biarozie: ich prosta źbili. Tut taksama miascovym uładam daviałosia niajomka apraŭdvacca i cisnuć na baćkoŭskija pačućci, maŭlaŭ, praz drenny stan mazaiki mahli abrynucca dzietkam na hałovy.
Narešcie, dniami stała viadoma, što ŭ Babrujsku pry znosie karpusoŭ «marzonaŭskaj» balnicy nie płanujuć, niahledziačy na zvaroty hramadzian i zakanadaŭstva, zachoŭvać pieršuju ŭ horadzie mazaiku, vykananuju miascovym mastakom Siamionam Abramavym. Aktyvisty padrychtavali pietycyju, u jakoj patrabujuć ad Ministerstva kultury prymusić babrujskich zabudoŭščykaŭ prytrymlivacca zakona.
Pieršaja mazaika ŭ Babrujsku, jakuju miascovyja ŭłady admaŭlajucca zachoŭvać niahledziačy na patrabavańni zakanadaŭstva. Fota: telehram-kanał «Spadčyna»
Na fonie hetych sumnych kulturnych strat navapołacki prykład važny, bo vyvodzić uraźlivyja mazaiki sa zvykłaj «niabačnaści», pieratvarajučy ich u pradmiet navukovaj cikavaści. Jon taksama daje zručny dostup da haradskoj spadčyny ŭsim zacikaŭlenym, jakija nie zaŭsiody majuć mahčymaść naviedać sam Navapołack, i zachoŭvaje vyhlad tvoraŭ mastactvaŭ, jakija ŭ luby momant mohuć być źniščany niaŭdałym ramontam.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Čytajcie taksama:
U Minsku razhadali tajamnicu znakamitaj mazaiki. Vy nikoli nie zdahadajeciesia, adkul iduć ślady
U Minsku na sadku zatynkavali mazaiku, da jakoj usie pryvykli
Pieršuju babrujskuju mazaiku mohuć zachavać. Ale heta nie dakładna
