Dzianis Švyrkin. Fota: sacyjalnyja sietki
Studentam-pieršakurśnikam pryjšoŭ u hramadskuju dziejnaść
«Ja Dzianisa viedaju, atrymlivajecca, 25 hadoŭ, — pryhadvaje Alaksandr Milinkievič, jaki z 1996 hoda byŭ kiraŭnikom hrodzienskaha centra hramadzianskich inicyjatyŭ «Ratuša».
— Z kalehami-adnadumcami my ŭtvaryli Biełaruskuju asacyjacyju resursnych centraŭ, jakija padtrymlivali hramadskija inicyjatyvy pa ŭsioj Biełarusi. «Ratuša» była centram demakratyčnaha žyćcia horada i ŭ značnaj stupieni vobłaści. Padčas pajezdak pa krainie ŭ vialikich i małych haradach, navat vioskach, my šukali aktyŭnych nieabyjakavych ludziej, dapamahali im raźvivacca, siabravać pamiž saboj, abmieńvacca vopytam, vučycca, jak dapamahać biełarusam vyrašać svaje prablemy. Što nazyvajecca, spryjali paŭstavańniu hramadskaha aktyvizmu rehijanalnaha i łakalnaha, stvarali sietki supracy i salidarnaści».
Nieŭzabavie paśla taho, jak u druhoj pałovie 90-ch Dzianis Švyrkin pryjšoŭ u «Ratušu», jany razam ź Fieliksam Havinym i Natallaj Malinoŭskaj stvaryli ŭ Harodni maładziovuju Škołu pravoŭ čałavieka.
Jany prajšli stažyroŭki i sieminary ŭ viadomaj na ŭsiu Jeŭropu polskaj Chielsinskaj fundacyi pravoŭ čałavieka, jakoj u toj čas kiravaŭ lehiendarny Marek Navicki, adzin z zasnavalnikaŭ pravaabarončaha ruchu na postsavieckaj prastory. Pavodle spadara Milinkieviča, škoła, u jakoj dziejničaŭ Dzianis razam sa svaimi adnadumcami, była adnoj z najlepšych u Biełarusi na toj čas. Jaje stvaralniki ładzili biaspłatnyja jurydyčnyja kansultacyi u Pravavoj klinicy «Ratušy» i navučali haradziencaŭ baranić svaje pravy.
Cikaŭnaść chłopca da pravoŭ čałavieka była nievypadkovaj — jon jakraz vučyŭsia na jurysta ŭ haradzienskim Biełaruskim instytucie pravaznaŭstva.
Jašče adna sprava, jakaja zachapiła jaho ŭ «Ratušy», — heta vydavieckaja dziejnaść, kaža spadar Milinkievič:
«U nas pracavaŭ surjozny vydaviecki centr na bazie ryzohrafaŭ, jakija byli značna bolš jakasnyja za viadomyja z časoŭ savieckaha samvydatu ratatary. My drukavali na ich biuleteni i hazietki, jakija vychodzili praktyčna va ŭsich rajonach vobłaści, mastackija tvory miascovych aŭtaraŭ, krajaznaŭčuju litaraturu. I ŭlotki taksama drukavali — i dla vybaraŭ, i dla rekłamy hramadskaha žyćcia i kulturnickich padziejaŭ. Ciažka ŭjavić takoje siońnia, ale tak było. Režym jašče nie nabraŭ moc, choć čas ad času ŭ nas i prachodzili pieratrusy. Ale ludzi aktyŭna cikavilisia palitykaj, udzielničali ŭ hramadskim i kulturnickim žyćci».
Padčas pracy ŭ «Ratušy» pierajšoŭ na biełaruskuju movu
Pamiž hramadskim aktyvizmam i pavažnym staŭleńniem da rodnaj movy jość samaja niepasrednaja suviaź, razvažaje Milinkievič:
«Čałaviek praz movu pačynaŭ adčuvać siabie hodnaj asobaj, jak roŭny z roŭnymi. Adnačasova heta byŭ čas adkryćcia praŭdzivaj biełaruskaj historyi, jakuju ŭ nas prosta skrała impieryja. I tut raptam ty adkryvaješ, što jana ŭ nas nadzvyčaj pryhožaja, hieraičnaja i trahičnaja, a kolki hierojaŭ u joj! Kali ludzi pačynali heta razumieć, u ich prosta kryły vyrastali! I Dzianis u hetym žyŭ.
Moładź anijak nie chacieła ŭ savieckija kazarmy ź ich rusifikacyjaj i muštroj. Ščyry, nieahresiŭny nacyjanalny duch — najlepšaja zbroja suprać impieryi, hetaha absalutnaha zła. I biełaruskaja mova była ŭ Harodni taho času jak štandar, jak simvał novaha žyćcia. I Dzianis padchapiŭ hety štandar i hodna jaho nios».
Jaho zaŭsiody cikaviła ŭsio, što było źviazana z historyjaj rodnaha horada, jakuju jon adkryŭ dla siabie razam ź biełaruščynaj. «Jon byŭ zakachany ŭ Harodniu», — kaža Alaksandr Milinkievič.
Lubimy horad Dzianis Švyrkin zhadvaje i ŭ svaim dopisie ŭ fejsbuku, jaki jon zrabiŭ, užo pierajechaŭšy va Urocłaŭ: «Byvaj, lubaja maja Harodnia, da pabačeńnia, miłaja maja Radzima. Ja vieru, što my jašče ŭbačymsia. A pakul ciažka. Vielmi-vielmi ciažka».
Hety dopis ad 23 vieraśnia staŭ apošnim: unočy na 24 vieraśnia 42-hadovy biełarus raptoŭna pamior. Pavodle siabroŭ, nie vytrymała serca.
Rašučym i samaaddanym — takim vychoŭvali baćki Dzianisa, jakija paśpieli hłynuć pavietra pieramienaŭ, svabody słova, pavieryli ŭ svaje mahčymaści i pieradali nastupnamu pakaleńniu prahu da voli, ličyć Alaksandr Milinkievič.
Skončyŭšy instytut, Dzianis Švyrkin kala dziesiaci hadoŭ adpracavaŭ u MTS, daros tam da pasady kiraŭnika dylerskich sietak pa Haradzienščynie. Potym pierajšoŭ u firmu «Servis M Łahistyk», jakaja zajmajecca hruzapieravozkami pa Jeŭropie i Biełarusi. Spačatku zajmaŭ pasadu načalnika adździeła prodažaŭ, a paźniej — adździeła pa pracy z klijentami. Niejki čas byŭ indyvidualnym pradprymalnikam, potym pierajšoŭ na pracu ŭ Wildberries. Ale ŭ 2020-m jon byŭ hatovy ryzykavać i karjeraj, i dabrabytam.
«Dzianisu tady było 39 hadoŭ, pierad vybarami jon byŭ u štabie Babaryki, — zhadvaje Alaksandr Milinkievič. — Jon raiŭsia sa mnoj, ci brać na siabie takuju adkaznaść. «Ja vielmi chaču źmianić Biełaruś da lepšaha», — tak jon tłumačyŭ svoj vybar. Jon usio heta ŭśviedamlaŭ — što, mahčyma, budzie vymušany syści ź biznesu, što heta budzie ŭdar pa siamji i ŭsio takoje, ale kazaŭ: «Ja chaču vykanać svaju misiju».
Voś taki byŭ duch čałavieka, jaki vieryŭ u nieabchodnaść demakratyčnych pieramienaŭ. Heta ludzi «pieršaj niezaležnaści, ja ich nazyvaju pradstaŭnikami «paślapierabudovačnaha» času. Jany zvyčajna, kali prychodzili ŭ hramadskuju dziejnaść, to ŭ joj i zastavalisia.
Kali ŭ 2020 hodzie ŭ Harodni adbyvalisia pratesty suprać vynikaŭ prezidenckich vybaraŭ, Dzianis byŭ adnym z hałoŭnych kaardynataraŭ. U Harodni pratesty byli vielmi masavyja — na akcyi vychodzili pa 40 tysiač čałaviek. Kali ličyć praparcyjanalna da kolkaści nasielnictva, to jany byli taho maštabu, što i mienskija.
U žniŭni 2020-ha mienavita Švyrkina abrali «kiraŭnikom kaardynacyjnaj rady hramadskaści Harodni». Heta jon u Harodni ahučyŭ patrabavańni naroda padčas najbolš masavaha pratestu ŭ historyi Biełarusi, 16 žniŭnia 2020 hoda, sa sceny mitynhu na centralnaj płoščy horada.
Praŭładnaja prapahanda sprabavała dyskredytavać Dzianisa Švyrkina jašče ŭ tyja pratesnyja dni: jaho nazyvali niaŭdałym pradprymalnikam, kpili z taho, što jon skončyŭ nie samuju prestyžnuju VNU, pisali, što jon «maryć bačyć siabie ŭ valjažnym fateli jak minimum u haradskoj administracyi». Ale jahony aŭtarytet u demakratyčnym asiarodku pa-raniejšamu zastavaŭsia vysokim.
«Jon razumieŭ, što ŭłady jamu buduć pomścić»
Sioleta 30 žniŭnia Dzianisa Švyrkina niečakana zatrymali prosta na pracy — u punkcie vydačy zamovaŭ Wildberries na kirmašy «Karona». Videarolik pra toje, jak amapaŭcy ŭ broniekamizelkach zatrymlivajuć mužčynu, skidajuć jaho z kresła na padłohu, a potym u kajdankach viaduć na dopyt, apublikavaŭ 3 vieraśnia miascovy telehram-kanał, blizki da siłavikoŭ. Milicyjanty zapisali sa Švyrkinym videa pad prymusam, dzie jon kaža, što źjaŭlajecca čalcom arhkamiteta pa stvareńni partyi «Razam», jakuju arhanizoŭvali adnadumcy Viktara Babaryki. I što jon zatrymany za «raspaŭsiud ekstremizmu».
Videarolik z kadrami zatrymańnia vypuścili ŭžo paśla taho, jak sudździa Kastryčnickaha rajsuda Maksim Hałubovič aštrafavaŭ aktyvista na 25 bazavych vieličyń (925 rubloŭ). Jon pryznaŭ Dzianisa Švyrkina parušalnikam zakanadaŭstva za toje, što na svajoj staroncy ŭ fejsbuku jon «zachoŭvaŭ z metaj raspaŭsiudu vizualny materyjał» z troch internet-resursaŭ, jakija «źjaŭlajucca infarmacyjnaj pradukcyjaj, uklučanaj u respublikanski śpis ekstremisckich materyjałaŭ».
Tuju staronku ŭ fejsbuku Dzianis źniščyŭ. A na novaj paśpieŭ zrabić tolki adzin zapis — pra raźvitańnie z Radzimaj. Ale nie prysudžany štraf zmusiŭ aktyvista pakinuć Biełaruś, pierakanany Alaksandr Milinkievič: «Jon razumieŭ, što finansavyja pakarańni — heta tolki pačatak, dalej cisk budzie ŭzmacniacca.
Vymušany adjezd ź lubimaha horada, ad rodnych ludziej i miaścin staŭ stresam. Heta lubomu čałavieku ciažka pieražyć, a tym bolej čałavieku emacyjnamu i hłyboka śviadomamu, jakim byŭ Dzianis. My pastajanna čujem, ź jakoj pahardaj Łukašenka vymaŭlaje słova «śviadomyja». Jak abrazu. Bo śviadomyja ludzi — adkrytyja vorahi dyktatury, jany nikoli nie zachočuć u kazarmu, u novy SSSR. Jany zaŭsiody buduć mknucca da voli.
I jany nie prajhrali paśla padaŭleńnia pratestaŭ. Tak, jany nie damahlisia palityčnych pieramienaŭ, ale jany adčuli siabie sapraŭdnym narodam, prademanstravali niejmaviernuju salidarnaść, jany nie zdradzili svaim pierakanańniam, u ich prosta pakul z dapamohaj teroru zabrali mahčymaści adstojvacć svaju hodnaść. Adsiul rospač i voś takija asabistyja trahiedyi. Tamu Dzianis Švyrkin — taksama trahičnaja achviara ŭ baraćbie za volnuju niezaležnuju Biełaruś».
