Hetym letam navukoŭcy vyjavili, što nasamreč kastel, chutčej za ŭsio, mieŭ nie dźvie viežy, a try. Adnak pra treciuju daŭno zabylisia — stahodździaŭ z šeść tamu. Dy jana nie źnikła biasśledna…
— Litaralna hod tamu my z vami ŭžo padrabiazna razmaŭlali pra archieałahičnyja daśledavańni Kreva. I voś ekstraardynarnaja nahoda dla novaha intervju…
— Heta sapraŭdy fienamienalnaja niespadziavanka, takich vynikaŭ našaj sioletniaj ekśpiedycyi my nie čakali. Usia viadomaja nam ikanahrafija Kreva, uklučajučy dvuchsothadovyja vydańni, adlustroŭvaje paŭnočna-ŭschodni kut jak razburany. To-bok zrujnavali jaho vielmi daŭno, i navat prodki nie viedali, jak jon vyhladaŭ u Siaredniavieččy. Adnak sioletnija daśledavańni — heta važny krok, jaki z časam zapoŭnić biełuju plamu.
— Ale čamu tady vy abrali dla raskopak mienavita hety ŭčastak?
— My pradčuvali, što sioje-toje tam znojdziem. U 2020 hodzie niepadalok na ścianie byli vyjaŭlenyja ślady cahlanaj muroŭki. Heta adrazu naściarožyła: asnoŭny budaŭničy materyjał u zamku — kamień, a cehła vykarystoŭvałasia tolki dla važnych kanstrukcyjnych elemientaŭ. Voś pieršy znak taho, što ŭ zhadanym kucie jość šaniec natrapić na niešta cikavaje.
A ŭžo letaś śpiecyjalisty z hieafaka BDU abśledavali zamkavy dvor z dapamohaj hiearadara. Hetaja pryłada aryjentavanaja na pošuk anamalij u toŭščy ziamli. I chacia, pa słovach admysłoŭcaŭ, takoj anamalijaj možna nazvać usiu terytoryju zamka, spres zavalenuju kamianiami, paŭnočna-ŭschodni kut padaŭsia śpiecyjalistam asablivym. «Tut niešta moža być», — skazali tady jany.
— A ci zdahadvalisia vy, što mienavita?
— Tak, naturalna! Sioleta my stavili metu adšukać ślady muravanki — kamiennaj pabudovy ŭnutry zamka. Mnohija ŭjaŭlajuć, niby zamak-kastel — heta čatyrochkutnik, jaki atačaje pusty dvor, kudy źbiahałasia miascovaje nasielnictva padčas napadu vorahaŭ. Kaniešnie, zamki ŭ ciažkuju časinu prymali lud z vakolic, ale ciapier my z peŭnaściu možam śćviardžać, što dziadzincy nikoli nie pustavali — unutry było niamała pabudoŭ.
Pryznajusia, našy pošuki muravanki mieli nie tolki navukovuju, ale i ŭtylitarnuju metu. Reč u tym, što ŭ muzieja siońnia niama pamiaškańnia dla roznych adździełaŭ i słužbaŭ. Heta, kaniešnie ž, stvaraje niekatoryja prablemy. Nie tak daŭno padobnaja kamianica była adnoŭlenaja ŭ adnatypnym Miednickim zamku. Tam adkryli kasy, prybiralni, lekcyjnuju zału… Usio patrebnaje. Miascovyja ŭłady padtrymali ideju rekanstrujavać budynak i ŭ Krevie, kali dla hetaha znojdziecca histaryčny hrunt.
Tamu, zrabiŭšy naležnyja padliki, my zakłali raźviedvalnuju tranšeju. I što b vy dumali — natrapili akurat na ścianu! Pabačyli hruntoŭny padmurak na vapnavaj roščynie. Stali raźbiracca, nakolki jon šyroki. Zakłali dadatkovy kvadrat — i vyjaviłasia, što šyrynia padmurka vializnaja, kala dvuch mietraŭ.
Akramia taho — my vyjavili nierviurnuju cehłu, ź jakoj stvarali rebry hatyčnych sklapieńniaŭ. Heta vielmi składanaja i redkaja dla taho času technałohija, što ŭźnikła ŭ našych krajach, peŭna, dziakujučy hanziejskim majstram. Tak, u Małoj viežy zamka sklapieńniaŭ nie było, a tut na ich nie paskupilisia. Stała zrazumieła, što my adšukali zusim nie padmurak niejkaj haspadarčaj pabudovy. Adsiul i vysnova — chutčej za ŭsio, heta nieviadomaja raniej vieža, jakaja mieła nie apošniaje dla zamka značeńnie.
Naohuł, sioletniaja znachodka prymušaje pierahledzieć našy ŭjaŭleńni pra zamki kastelnaha typu. Raniej zdavałasia, što heta prymityŭnyja čatyrochkutniki ź dźviuma viežami, ale vyśviatlajecca, što Kreŭskaja fartecyja była bolš ambitnaj i technična daskanałaj, a jaje stvareńnie vymahała niamała resursaŭ i majstroŭ.
— Čamu ž hetaja vieža źnikła, nie zastaŭšysia ŭ pamiaci?
— Vykažu nastupnuju hipotezu: u 1433 hodzie, u razhar hramadzianskaj vajny za tron VKŁ, vojska kniazia Śvidryhajły prarvałasia ŭ zamak mienavita ŭ hetym miescy. Viežu nastolki razburyli, što jana bolš nie adnaŭlałasia. Prajom, viadoma, zakłali, ale viežu i bramu (jakaja, napeŭna, taksama była) užo nie adbudoŭvali.
— Niaŭžo z XV stahodździa pra isnavańnie toj viežy nichto navat nie zdahadvaŭsia?
— Nie zusim tak. Jašče da vajny architektar Abuchovič zrabiŭ hrafičnuju rekanstrukcyju Kreŭskaha zamka, i tam treciaja vieža paznačanaja. Ja ličyŭ heta poŭnaj fantazijaj, chacia, kali ŭdumacca, peŭnuju padstavu jana mahła mieć. U kancy 1920-ch hadoŭ kansiervavali ruiny zamka, prybirali zavały — i, napeŭna, pabačyli tyja reštki muroŭ, jakija da našaha času ŭžo nie dajšli. Ciaham nacysckaj akupacyi abjekt daśledavali litoŭskija architektary (niemcy ŭklučyli Kreva ŭ hienieralnuju akruhu Litva) i taksama adznačyli na płanie punkciram niejkuju pabudovu.
Ale ŭžo ŭ 1970-ja nijakich śladoŭ treciaj viežy nie prahladałasia. Što niadziŭna: zamak niesupynna razburajecca. I tut varta nahadać, što ŭlubionyja «ramantyčnyja ruiny» mnohich — heta vialikaja iluzija. Niemahčyma źbierahčy pomnik spadčyny, prosta ničoha nie robiačy.
Uzvodzicca aračny prajom Małoj bramy Kreŭskaha zamka
Uschodni bok dvara ja ŭpieršyniu ŭbačyŭ užo tady, kali jon byŭ całkam zavaleny budaŭničym druzam. Jaho vierchniuju častku sioleta daviałosia zdymać kaŭšom ekskavatara — zrazumieła, pad pilnym archieałahičnym nahladam. Rydloŭka ŭ takich vypadkach nie dapamoža.
— Jaki los čakaje vašu sioletniuju znachodku?
— Pierš-napierš jana stavić pierad nami novyja zadačy. Treba poŭnaściu ŭskryvać toj kut. Tamu my ŭžo rychtujemsia da raskopak u nastupnym siezonie. Hetuju ideju padtrymlivaje i Biełrestaŭracyja, jakaja viadzie raboty na abjekcie, i miascovyja ŭłady Smarhonščyny, jakim jon naležyć.
Što nakont pierśpiektyvy? Vieści havorku pra rekanstrukcyju viežy naŭrad ci mahčyma: chto viedaje, jak jana vyhladała? Možna chiba vykazać hipotezy — dy źmiaścić ich na admysłovy stend. Razam z muziejefikavanymi padmurkami heta budzie jašče adzin cikavy ekspanat taho muzieja, u jaki ź ciaham času pieratvorycca Kreŭski zamak.
Čytajcie taksama:
Padčas raskopak na miescy staroha Mienska znajšli manietu, jakoj 1250 hadoŭ
Archieałahičny kompleks na Miency abiacajuć zrabić novym brendam Biełarusi
U najbližejšy čas pačnuć składać archieałahičnyja karty ŭsich rajonaŭ Biełarusi — Łakiza
