Fota: staronka Iny Kulej u fejsbuku
— Ci jość dla łahapieda roźnica, na jakoj movie razmaŭlaje dzicia: pa-rusku ci pa-biełarusku? Pamiataju, kali ja z synam pryjšła da łahapieda na płanavuju pravierku pierad škołaj i skazała, što ŭ nas biełaruskamoŭnaja siamja, to łahapied z palikliniki na heta spytała: «Nu, pa-rusku jon, spadziajusia, razumieje». I prapanavała dziciaci paŭtarać za joj ruskija słovy.
— Kaniešnie, łahapiedu važna, razmaŭlaje dzicia pa-rusku ci pa-biełarusku, tamu što łahapiedyčnaja praca — heta nie tolki praca pastanoŭki huka, jak ličyć bolšaść ludziej.
Pa-pieršaje, huki adroźnivajucca vymaŭleńniem u biełaruskaj i ruskaj movach. A pa-druhoje, łahapied pracuje nad usimi momantami movy: nie tolki treba pravilna vymaŭlać huki, ale važna, kab skazy byli paŭnavartasnyja, kab možna było pierakazvać teksty, jakija prapanujuć, kab byŭ vialiki słoŭnikavy zapas. I heta takija rečy, na jakija źviartajecca ŭvaha.
Tamu, kaniešnie, važna, na jakoj movie havoryć dzicia. I łahapied musić viedać hetuju movu. I dzicia, kali havoryć na adnoj z hetych moŭ, musić adpaviadać pryblizna tamu ŭzrostu maŭleńnia, jaki jość.
— To-bok kali prychodzić biełaruskamoŭnaje dzicia da łahapieda (naprykład, pry płanavaj praviercy pierad škołaj) i baćki papiaredžvajuć, što siamja biełaruskamoŭnaja, to łahapied musić praviarać pa-biełarusku? A nie prapanoŭvać dziciaci słovy pa-rusku kazać?
— Biezumoŭna. Tamu što, jašče raz paŭtarajusia, heta nie tolki vymaŭleńnie hukaŭ, jakoje taksama ŭ niekatorych momantach adroźnivajecca. Naprykład, huk [č], jaki ŭ biełaruskaj movie zaŭždy ćviordy. Albo huk [r], jaki ŭ biełaruskaj movie zaŭsiody tolki ćviordy. A ŭ ruskim varyjancie jość [č'] i [r'] miakkija. A pa-druhoje, heta absalutna inšyja nazvy pradmietaŭ, vyjaŭ, jakija dzicia prosta moža nie viedać. Dzicia moža i nie razumieć, što jamu kažuć i z čym źviartajucca.
Praktykavańni himnastyki ŭ błohu Iny Kulej «lagaped_pa_belarusku» ŭ fejsbuku
— U adnym z artykułaŭ sustrełasia mierkavańnie, što ŭ Biełarusi mnohija łahapiedy i defiektołahi admaŭlajuć isnavańnie biełaruskamoŭnych dziaciej. Nakolki vy zhodnyja z takim vykazvańniem?
— Ja b tak nie staviła pytańnie, što admaŭlajuć najaŭnaść takich dziaciej. Tamu što jość škoły, dzie łahapiedy sprabujuć havaryć pa-biełarusku. Naprykład, takaja Žuchavickaja škoła, taksama niekatoryja škoły ŭ Hrodzienskaj vobłaści, dzie łahapiedy razmaŭlajuć pa-biełarusku i napeŭna biełaruskamoŭnyja dzieci vučacca ŭ hetaj škole, kali śpiecyjalist havoryć pa-biełarusku.
Ale bolšaść łahapiedaŭ na samaj spravie ruskamoŭnyja. U Biełarusi praktyčna niama padručnikaŭ, mietadyčnych dapamožnikaŭ, roznych śpiecyjalizavanych vydańniaŭ na biełaruskaj movie. Niejki čas, paśla 1990-ch hadoŭ, vypuskalisia takija padručniki, ale heta vielmi chutka źnikła, jak źnikli i sami biełaruskamoŭnyja kłasy. Tamu majecca vielizarnaja prablema z najaŭnaściu śpiecyjalistaŭ, jakija havorać na biełaruskaj movie. Ich vielmi mała.
— Ci nasamreč usie prahramy navučańnia, zaćvierdžanyja Ministerstvam adukacyi, isnujuć tolki na ruskaj movie, tamu i łahapiedy pracujuć ź dziećmi na ruskaj movie? Ci prablema ŭ tym, što niama popytu na biełaruskuju movu. Ci prablema ŭ tym, što ŭ asnoŭnym škoły, jak i dziciačyja sady, ruskamoŭnyja.
— Ja b skazała, što, napeŭna, ryba hnije z hałavy. Kali b u dziaržavie na naležnym uzroŭni była pavaha i takoje staŭleńnie da biełaruskaj movy, što jana asnoŭnaja, što jana važnaja, to i škoły, i dziciačyja sady, i sami śpiecyjalisty šukali b, jak razmaŭlać pa-biełarusku, vypuskalisia b padručniki, mietadyčki. Usio heta pracavała b.
U čas, kali ja vučyłasia, heta było absalutna ruskamoŭnaje asiarodździe. Usie materyjały, jakija my vyvučali, byli ruskamoŭnyja. Usie našy vykładčyki byli maskoŭskija albo navučalisia ŭ Maskvie.
Na siońnia ja prajšła nie adnu śpiecyjalizavanuju stažyroŭku pačynajučy z 2018-2019 hadoŭ dla taho, kab uznavić svaje viedy i padtrymać ich uzrovień. I znoŭ-taki sutyknułasia z tym, što biełaruskaha niama. Tamu ŭ bolšaści vypadkaŭ łahapiedyja ŭ Biełarusi ruskamoŭnaja.
— Nakolki ciažka padrychtavać zaniatki dla biełaruskamoŭnych dziaciej, jakija majuć łahapiedyčnyja prablemy?
— Nie tolki padrychtavać, ale ja rychtuju štodzionna praktyčna, bo liču, što dzieciam musić być cikava. I taksama darosłym, jakija razmaŭlajuć na biełaruskaj movie. Tamu materyjały naradžajucca albo takim kreatyŭnym šlacham, albo štości pierarablajecca ci pieraasensoŭvajecca nie tolki z ruskaj movy, ale i z anhlijskaj, i ź inšych moŭ, z ukrainskaj, tamu što tam taksama dobryja materyjały. Heta štodzionnaja praca, jakuju treba rabić.
Maju zadumu, kab heta vyrasła ŭ śpiecyjalizavany mietadyčny dapamožnik, mietadyčnuju pracu i, mahčyma, navat taki kurs, jaki mohuć prajści tyja łahapiedy, chto žadaŭ by mieć materyjały, razmaŭlać i vučyć na biełaruskaj movie. Heta niaprosta, ale cikava.
— U likvidavanym Tavarystvie biełaruskaj škoły ŭ svoj čas fiksavali vypadki, kali łahapiedy stavili biełaruskamoŭnym dzieciam dyjahnaz «zatrymka psichičnaha raźvićcia». Ci sustrakalisia vy z takoj źjavaj? Ci ŭsio ž taki ciapier łahapiedy ŭžo z bolšym razumieńniem staviacca da biełaruskamoŭnych dziaciej?
— Ja sutykałasia z takimi momantami, kali sama była ŭ takoj kamisii ŭ dziciačy sad. Kali ŭ miedyčnym centry pracavała, to taksama sutykałasia z takimi vypadkami. Ale ja mieła mahčymaść zapytacca ŭ dziaciej na biełaruskaj movie, unieści karektyvy ŭ mahčymuju pastanoŭku dyjahnazu.
Sutykałasia z tym, što ludzi prychodzili i kazali, što vielmi ciažka dziciaci, što jano nie moža adkazać na pytańnie kamisii, tamu što nie razumieje hetych pytańniaŭ.
Viedaju, što takija momanty byli nie tolki ŭ maleńkich biełarusaŭ, ale i ŭ tych starejšych, jakija pastupali va ŭniviersitety albo ŭ technikumy i nie razumieli, jak možna rastłumačyć fiziku na ruskaj movie. Jany prosta nie razumieli hetych paniaćciaŭ, tamu što jany vučylisia na biełaruskaj movie dzieści ŭ rajonie. Hetaja prablema padaŭleńnia biełaruskaj movy isnavała i isnuje, na žal, i siońnia.
— Chto da vas čaściej źviartajecca: biełaruskamoŭnyja ci ruskamoŭnyja siemji? Ci pabolšała biełaruskamoŭnych dziaciej?
— Na hetaje pytańnie možna adkazać z aptymizmam. Moj adkaz uściešyć biełarusaŭ. Na samaj spravie zvarotaŭ ad biełaruskamoŭnych siemjaŭ stała bolš, značna bolš. Sutykajusia z vypadkami, kali mama i tata nie razmaŭlajuć pa-biełarusku, ale chočuć, kab dzicia havaryła pa-biełarusku i nastojvajuć na hetym. Heta važna, što mama i tata vučacca potym u svajho dziciaci havaryć.
Błoh Iny Kulej u fejsbuku
Kolki źviartajecca? Mahčyma 60 na 40. 60% — biełaruskamoŭnyja, 40% — ruskamoŭnyja. Ja dumaju, što moža navat pabolšać hetaja kolkaść biełaruskamoŭnych, bo ja amal što ekskluziŭny biełaruskamoŭny łahapied, i razmova pra mianie idzie napieradzie mianie. Adny pieradajuć inšym, tym, u kaho dzieci razmaŭlajuć pa-biełarusku, tamu što hetyja siemji časta kantaktujuć adna z adnoj. A ruskamoŭnych łahapiedaŭ davoli šmat, možna źviarnucca da luboha.
— U źmiešanych siemjach (dzie tata i mama razmaŭlajuć na roznych movach), huki jakoj movy musiać być pastaŭlenyja ŭ dziciaci ŭ pieršuju čarhu?
— Važna, na jakoj movie razmaŭlaje dzicia doma. Voś hetaja mova, jakaja pryjarytetnaja, na jakoj movie razmaŭlaje mama (bo jana bolš času pravodzić sa svaim dziciom), hetyja huki treba stavić pieršymi. A kali budzie sfarmavana maŭleńnie albo sfarmavanaja i raźvitaja sama mova całkam, tady možna i źviartacca da inšych varyjantaŭ: varyjantaŭ asiarodździa, varyjantaŭ siabroŭ i h.d.
Ale bajacca bilinhvizmu nie varta, bo maja praktyka pakazvaje, što hetyja dzieci dynamična raźvivajucca, jany aktyŭnyja. Jany troški pavolniej zasvojvajuć maŭleńnie, pačynajuć havaryć paźniej. Ale da čatyroch hadoŭ u ich raskładajecca pa paličkach kožnaja z moŭ, i jany vielmi chutka reahujuć na vykliki, jany mohuć chutka dać adkaz.
Heta vielmi dobra, kali šmatmoŭje ŭ siamji. Viedajecie, jość taki vyraz: «Ty stolki razoŭ čałaviek, kolki moŭ viedaješ». Viedać niekalki moŭ — vielmi dobra. Z adnaho boku, škada, što źjazdžajem z krainy. A ź inšaha boku, treba karystacca momantam, kab vučyć movy i namahacca być nie tolki biełarusam u siamji, ale i razmaŭlać z atačeńniem.
Čytajcie taksama:
Pamyłki na kožnaj staroncy. Jak vyhladaje biełaruskamoŭny padručnik u Biełarusi
