Lipień 2020 hoda, Minsk.
15 krasavika žury samaha viadomaha mižnarodnaha konkursu fotažurnalistyki World Press Photo nazvała pieramožcaŭ, siarod jakich druhi raz u historyi jość imia fotareparterki ź Biełarusi — Nadziei Bužan.
Jaje fota, na jakim Volha Sieviaryniec čakaje vyzvaleńnia muža kala Akreścina, vybrali siarod zdymkaŭ, zroblenych bolš jak 4300 udzielnikami sa 130 krain. U vyniku jano spačatku ŭvajšło ŭ trojku lepšych u katehoryi Spot news (Haračyja naviny), a potym zaniało tam 2-je miesca.
«Chaciełasia b, kab Biełaruś na konkursie była pakazanaja nia zdymkami z pratestaŭ»
«Ja na World Press Photo zdymki adpraviła sioleta pieršy raz, raniej nikoli nie dasyłała, — raskazvaje Nadzieja. — Viedała, što nia mieła jakasnych rečaŭ, jakija mahli b niešta zaniać tam. Aby dasłać — tak niejak nie cikava. Čamu sioleta vyrašyła? Tamu što my ŭsio adno razumiejem, što padziei, jakija adbyvalisia ŭ Biełarusi, pryciahnuli ŭvahu da krainy. Chaciełasia jašče raz nahadać pra toje, što adbyvałasia ŭ nas tut».
Padčas pracy ŭ sudzie
Nadzieja Bužan kaža, što dasyłała na konkurs kala 15 fota. U asnoŭnym heta byli zdymki z pratestaŭ. Fota z roznych maršaŭ. Nadzieja pryznajecca, što nie dasyłała na konkurs zdymki sa źbivańniem pratestoŭcaŭ i inšym hvałtam. Chacieła, kab heta byli bolš emacyjnyja rečy, a nia «žeść», jakoj chapaje na World Press Photo štohod.
«Mnie, kali ščyra, vielmi chaciełasia b, kab Biełaruś na WPP była pakazanaja nie pratestavymi navinavymi fota, — kaža Nadzieja. — Viedaju, što šmat maich kalehaŭ sioleta dasyłali tudy zdymki z razhonaŭ akcyj. Ale ja vieru nia ŭ synhły (adzinočnyja navinavyja zdymki. — RS), a ŭ seryi, u fotahistoryi. Mnie chaciełasia, kab była niejkaja historyja. Ale kali pačała adbirać svaje fota, to zrazumieła, što takoj historyi taksama nia maju. Usio było takoje štodzionnaje, navinavaje. U minułym hodzie na prajekty i historyi prosta nie było času».
Nadzieja raskazvaje, što letam i vosieńniu 2020 hodu pracavała litaralna štodnia. Zdymała i akcyi pratestu, i toje, što adbyvałasia la turmaŭ u pieršyja dni paśla vybaraŭ i paźniej. Adzin zdymak, zrobleny la Akreścina, u vyniku pieramoh na suśvietnym konkursie.
«Ździviłasia, jak šmat zdymkaŭ stanavilisia papularnymi ŭ sacsietkach»
«Mianie tudy adpraviŭ redaktar, — uzhadvaje Nadzieja, jak zrabiła pieramožnaje fota. — Skazaŭ, što nibyta mohuć vypuścić Sieviarynca. Była takaja infarmacyja. Niechta z rodnych pazvaniŭ na Akreścina, tam skazali, što Paŭła vypuściać. Tamu, kali ja pryjechała tudy, tam užo sabrałasia vialikaja kolkaść ludziej. My čakali niekalki hadzin. Byli vypadki, što viaźniaŭ vyvozili i adpuskali ŭ horadzie. Usie spadziavalisia, što ź Sieviaryncam taksama adbyłosia takoje. Ale ŭ vyniku žonka Paŭła Volha vyrašyła jašče raz padyści da dźviarej i spytać. Ja nia čuła, pra što jana havoryć z achovaj, ale zrabiła hety zdymak. Tady akurat joj kažuć, što Paŭła nia vyzvalać».
Nadzieja raskazvaje, što nie znajomaja z Volhaj Sieviaryniec asabista. Tolki niekalki razoŭ sustrakała na roznych mierapryjemstvach i ŭ sudach nad Paŭłam Sieviaryncam. U kancy vosieni Volha napisała fatohrafcy paviedamleńnie z prośbaj dasłać toje samaje fota z Akreścina ŭ dobraj jakaści.
«Fota ŭ toj ža dzień adrazu my apublikavali na sajcie «Našaj Nivy», a potym niechta jaho pierapościŭ sabie ŭ fejsbuk, — raskazvaje Nadzieja. — Ja sama chacieła heta zrabić, ale tam užo i tak było niekalki tysiač łajkaŭ, reposty. Uvohule ad pačatku padziej leta i vosieni minułaha hodu šmat jakija zdymki stanavilisia virusnymi ŭ sacsietkach. Ja była hetamu ździŭlenaja. Raniej adno-dva fota ŭ hod maksymum tak razychodziłasia, a zaraz takoje zdarałasia raz na tydzień. Nia tolki maje fota, zdymki kalehaŭ taksama».
Nadzieja Bužan kaža, što dla jaje adnolkava pryjemna i kali jaje fota publikujuć u ŚMI, i kali ich pościać ludzi na svaich staronkach. Fatohrafka pryznajecca, što nie zaŭsiody razumieje, jak heta pracuje i čamu niejki zdymak stanovicca papularnym i virusnym, a niejki nie.
«Pieršaja kamera była amatarskaja, ale ŭ mianie i ciapier nieprafesijny fotaaparat»
«Ja pačynała zdymać u 2010—11 hadach, — raskazvaje Nadzieja Bužan. — A ŭ 2009-m pastupiła na žurfak. Ja sama ź Miensku. Čamu na žurfak, ja dakładna dahetul nia viedaju. Razumieła, što pisać ja nie chaču i nia budu. Jašče da ŭniversytetu chadziła na kursy, hurtki i bačyła, jak pišuć inšyja maje adnahodki. Jany ŭžo ŭmieli sa słovam pracavać, u ich usio vielmi kruta atrymlivałasia, składałasia. Prosta cełyja teksty. A ja nia ŭmieła tak. Nie było mnie dadziena, uziałasia za fotaaparat».
Nadzieja Bužan uzhadvaje, što pačynała fatahrafavać u časy, kali ŭ Biełarusi tolki-tolki pašyrałasia ličbavaja fatahrafija. Mabilniki jašče nia mieli dobrych kamer, ludzi jeździli ŭ adpačynak ź pieršymi ličbavymi fotaaparatami. A ličbavaja lustranaja kamera ŭvohule była redkaściu i pradmietam maraŭ.
«Takija kamery i ciapier kaštujuć niatanna, a tady heta ŭvohule niešta było kaśmičnaje, — uzhadvaje Nadzieja. — Kali ŭ niekaha ź siabroŭ u baćkoŭ źjaŭlaŭsia taki fotaaparat — heta była padzieja. U majoj siastry stryječnaj byŭ taki. Ciapier usie z telefonami ŭ adpačynak jeździać, a tady fatakamery jašče brali. I padavałasia, što kali ty takoju zrabiŭ fota, to jano adrazu klasnaje i krutoje. Moj pieršy aparat byŭ Canon 450D z «kitovym» abjektyvam (adna ź pieršych masavych lustranych madelaŭ z samaj prostaj optykaj. — RS). Ale ŭ mianie i ciapier nieprafesijny fotaaparat».
Pieršuju kameru Nadziei nabyli baćki. Jana kaža, što joj mocna pašancavała, što ŭ baćkoŭ była takaja mahčymaść. Kamera kaštavała kala 1000 dalaraŭ, heta i ciapier niemałyja hrošy.
«Ja kali da taty pryjšła i skazała, što voś, chaču zajmacca fatahrafijaj, mnie padabajecca heta, to jon adrazu spytaŭ, kolki heta budzie kaštavać, — uzhadvaje Nadzieja. — Ja adkazała. Tata tady pačuchaŭ patylicu taki. Kaža, nu ładna. Ja prosta vielmi pasłuchmianaj dziaŭčynkaj była zaŭsiody, dobra vučyłasia, z dobrymi adznakami. Da taho ž mnie nia treba było najmać kvateru. Tata byŭ milicyjantam, jon pamior u 2012-m. Dapracavaŭ da pensii i syšoŭ u 45 hadoŭ adtul. Jon užo nie pracavaŭ, kali ja pastupała na žurfak. Maci maja šmat dzie pracavała. Ja navat nia viedaju, jak možna nazvać jaje prafesiju. Ciapier mama zahadčyca składa na pryvatnaj firmie».
Pieršy tekstavy i fotarepartaž Nadziei, za jaki jana atrymała hrošy, byŭ nadrukavany ŭ hazecie dla padletkaŭ «Pieriechodnyj vozrast». Jon byŭ pra žyćcio ŭ dziavočaj kalonii. Bužan tady jašče vučyłasia ŭ 11 klasie škoły.
Padčas vučoby va ŭniversytecie Nadzieja prachodziła praktyku na Tut.by, niejki čas navat viała muzyčnuju pieradaču na radyjo «Mir» — dziciačy chit-parad. Na pačatku karjery davodziłasia być universalnym žurnalistam, pisać teksty i rabić fota da ich samoj. Jašče va ŭniversytecie Bužan pačała pracavać u «Źviaździe», zdymała taksama jak fatohraf-fryłanser dla «Trybuny» i Tut.by. Ciapier štatna pracuje dla «Našaj Nivy».
«Ja nie zhodnaja z padychodam, što ŭsio pavinien rabić adzin čałaviek, — kaža Nadzieja. — Fotažurnalistyku ŭžo chavali šeść tysiač razoŭ, a jana dahetul žyvaja. Viadoma, ty pavinien niejkija bazavyja momanty ŭmieć. Bo byvajuć vypadki, kali niekudy moža trapić tolki adzin čałaviek, albo fatohraf, albo pišučy. Kali tema navinavaja, to pieravaha moža davacca žurnalistu, jaki pieradaść navinu i zrobić fota na telefon. Kali važny vizuał najpierš, to treba fatohraf. Ale va ŭniversalnaść ja nia vieru. U takim vypadku žurnalistaŭ užo daŭno mahli zamianić sacsietki. My ž bačym, što hetaha nie adbyvajecca. Prafesijanały ŭsio adno patrebnyja i zapatrabavanyja».
«Sprabavała zdymać viasielli, ale ja nia ŭmieju»
Nadzieja Bužan — druhi fatohraf ź Biełarusi, chto staŭ pieramožcam konkursu World Press Photo. Pieršaj była hod tamu Taciana Tkačova z seryjaj pra žančyn, jakija zrabili abort. Nadzieja kaža, što ŭ prafesii nie adčuvaje seksizmu z boku mužčyn, choć jašče adnosna niadaŭna ich siarod fatohrafaŭ było našmat bolš.
«Mianie nijak nia ranić, kali nazyvajuć fatohrafam, fatohrafkaj ci fotahrafiniaj. Možna nazyvać, jak kamu zručna, — kaža Nadzieja. — Ja liču, što z hetym u mianie akurat usio narmalna. Čamu ciapier tak šmat dziaŭčat siarod fatohrafaŭ, ciažka skazać. Ja nikoli nia dumała nad hetym. Mahčyma, hrošaj prosta mienš stała ŭ prafesii, a ŭ mužčyn takoje zaŭsiody jość, što treba šmat zarablać, kab karmić siamju. Uvohule, nie mahu skazać, što ŭ fotažurnalistycy možna stać miljaneram. Viasielli možna zdymać. Čuła, što tam možna i na kvateru zarabić sabie».
Nadzieja pryznajecca, što mieła niekalki peryjadaŭ, kali skieptyčna staviłasia da svajho vybaru prafesii. Adnojčy heta zdaryłasia, kali ŭ jaje z aŭtamabila skrali zaplečnik z usioj fatatechnikaj koštam kala 8 tysiač dalaraŭ. Złačyncu tak i nie znajšli.
«Ja tady padumała jašče — moža, heta znak?» — kaža jana. U jakaści paciarpiełaj jaje tady apytvali ŭ tym samym RUUSie, kudy ŭ 2020 hodzie pryvozili «dla pravierki dakumentaŭ».
Nadzieja Bužan kaža, što nia stavicca da kamercyjnaj fatahrafii jak da druhasnaj. Talenavita možna zdymać i fotački dla instahrama za vialikija hrošy.
«Ale ja tak prosta nia ŭmieju, — kaža fatohrafka. — Sprabavała zdymać viasielli siabroŭ. Viedaju, jak by ja chacieła źniać. Ale nie atrymlivajecca. Va ŭsich sferach ža treba raźvivacca. Nia budzie tak, što voś pačaŭ, i adrazu — vaŭ! Treba vučycca, niešta novaje daviedvacca. Ale ja padčas viasiellaŭ stamlajusia. Mnie psychalahična składana ceły dzień niešta zdymać — viasielli, kanferencyi. Ceły dzień tancuješ vakoł ludziej, robiš nievierahodnuju kolkaść zdymkaŭ. Potym siadzieć razhrabać heta ŭsio jašče niekalki dzion. Mnie praściej zajmacca žurnalisckimi zdymkami — ci to razhon demanstracyj, ci to žyćcio kambajnera, što realna našmat cikaviej. Ci to modny pakaz. Sprava ŭ tym, što ŭ žurnalistycy kožny dzień štości novaje, novyja emocyi».
«Ciapier stała jašče ciažej, čym uvosień»
Nadzieja raskazvaje, što ŭ noč z 9 na 10 žniŭnia pracavała kala steły. Jana była pobač ź miescam, dzie mužčyna trapiŭ pad koły aŭtazaka, zrabiła niekalki kadraŭ hetaha. Bužan pryznajecca, što ŭzhadvać toj momant joj dahetul niaprosta.
«Ja navat ujavić sabie nie mahła, što moža adbycca toje, što adbyvałasia ŭ Miensku ŭ tyja dni, — kaža Nadzieja. — I kali ŭbačyła, jak čałaviek padaje pad koły aŭtazaka, jak jon jaho pierajaždžaje… Ty nia viedaješ, što ź im tam, ci žyvy jon. Dumaješ, što jaho zabili. I nieviadoma, što zaraz budzie rabić natoŭp, na vačach jakoha čałavieka pierajechaŭ milicejski aŭtamabil. Jak mohuć ludzi adreahavać. Ja vielmi rada, što toj čałaviek nie zahinuŭ. Maje nervy tady ŭpieršyniu pačali zdavać. Paśla chtości raskazaŭ mnie, što padobnaje byvaje z baksiorami. Maładyja jašče nie bajacca atrymać udar. Jany nia viedajuć, što moža być ź imi paśla ŭdaru. A prafesijanały viedajuć, starajucca vyviernucca. Ja ciapier taksama starajusia».
Momant zatrymańnia Nadziei Bužan 11 žniŭnia 2020 hoda. Fłešku z fota ŭ jaje zabrali
Nadzieju letam i vosieńniu zatrymlivali niekalki razoŭ. Adnojčy la «Puškinskaj» siłaviki zabrali ŭ jaje fłešku sa zdymkami. Bužan kaža, što novaja chvala stresu nakryła jaje akurat ciapier.
«Pačynaješ refleksavać, asensoŭvać, što adbyłosia, — kaža Nadzieja. — Tady prosta nie było času ŭsio pieravaryć. Kožny dzień pracavali, niešta adbyvałasia. Taki byŭ bajavy stan — paspaŭ, padniaŭsia, pajšoŭ, papracavaŭ, znoŭ pakłaŭsia. Ciapier bolš volnaha času, možna ŭzhadać i pieravaryć usio. Zvalniacca mnie nia chočacca, ale ja b adpačyła krychu. U mianie ŭžo byŭ adpačynak, ale ja jašče b chacieła krychu. Pajechać ad usich padziej niekudy. Ale ź inšaha boku, kali vočy zapluščyć, to heta ŭsio nie pierastanie adbyvacca. Usio adno viernieśsia, a tut…»
«My ŭsie zaraz u čakańni»
Nadzieja Bužan kaža, što na jaje zdymku z Volhaj Sieviaryniec la dźviarej turmy — symbaličnaja karcina taho, jak usia kraina žyvie ŭ čakańni vyzvaleńnia. Fatohrafka vielmi rada, što žury abrała mienavita hety kadar, a nia zdymki z razhonam i hvałtam.
«Hetaja sytuacyja čakańnia, jana ž nia tolki dla našaj krainy aktualnaja, dla inšych niesvabodnych taksama, — kaža Nadzieja. — My ŭsie zaraz u čakańni. Ja spadziajusia, što zmahu źniać, jak Volha Sieviaryniec narešcie sustrenie Paŭła. Mnie b vielmi chaciełasia zrabić hety kadar. Kali Volha nia budzie suprać, kaniečnie».
Nadzieja Bužan raskazvaje, što ciapier u jaje ŭsie pytajucca, kolki hrošaj jana atrymaje za pieramohu ŭ konkursie. Hetaje pytańnie jaje dzivić. Nadzieja kaža, što zvyčajna pieramoha ŭ WPP była značnaj padziejaj najpierš tamu, što možna było pajechać u Amsterdam na adkryćcio vystavy, pabačyć samych lepšych fotažurnalistaŭ śvietu, paznajomicca z fotaredaktarami. Ciapier heta niemahčyma praz pandemiju. Da taho ž vystava naŭrad ci navat trapić u Biełaruś — z pryčyn, źviazanych nia tolki z pandemijaj.
«Ale ja b chacieła zastavacca pracavać u Biełarusi, — kaža Nadzieja. — Mahčyma, časam štości rabić dla zamiežnych ŚMI taksama, heta ž kruta. Ja chaču bolš zdymać nie naviny, a niejkija bolšyja rečy, bolš hruntoŭnyja, praciahłyja. Ale na heta čamuści zaŭsiody nie chapaje času. Albo prafesijnaści, idei. Chaču rabić štości pra zvyčajnaje žyćcio. Vielmi šmat cikavych historyj jość navokał».
