Fota medziknihami.dennikn.sk.
XXI stahodździe ŭ Kitai pačałosia ź Vialikaha kitajskaha fajervoła — prajekta dla kantrolu i cenzury internetu. Praz 10 hadoŭ sistema pačała pracavać u poŭnuju moc, znakam čaho stała błakavańnie pošukavaj sistemy Google u Kitai z 2010 hoda, piša vykładčyk historyi ŭniviersiteta Sent-Endrus u Šatłandyi Tomaš Kamusela (Tomasz Kamusella).
U tym ža hodzie piśmieńnik Lu Siaabo atrymaŭ Nobieleŭskuju premiju miru za svaju «doŭhuju i niehvałtoŭnuju baraćbu za pravy čałavieka ŭ Kitai», što raźjušyła kitajski ŭrad.
Niby dla raŭnavahi ŭ 2012 hodzie Nobieleŭskuju premiju pa litaratury atrymaŭ łajalny kitajski piśmieńnik Mo Jań.
U 2013 hodzie prezidentam Kitaja stanovicca Si Czińpin, jaki raspačynaje inicyjatyvu «Adzin pojas i adzin šlach». Prajekt, jaki złučaje Afryku, Aziju, Jeŭropu i Łacinskuju Amieryku z Kitajem, byccam by musiŭ paspryjać raźvićciu handlu i ŭmacavańniu miru, ale niekatoryja aścierahajucca, što heta prykmieta budučaha hłabalnaha ekanamičnaha, palityčnaha i vajennaha panavańnia Piekina. U 2018 hodzie Usiekitajski schod narodnych pradstaŭnikoŭ dazvalaje Si Czińpinu zajmać pasadu prezidenta pažyćciova.
Litaratura — vydatny srodak dla cełasnaha razumieńnia i tłumačeńnia składanych sacyjalna-palityčnych źmien. Hrebavańnie intelektuałaŭ i palitykaŭ ekzistencyjnaj niebiaśpiekaj, jakuju ŭjaŭlaje saboj kitajski vysokatechnałahičny tatalitaryzm dla demakratyi i pravoŭ čałavieka ŭ Jeŭropie, aburyła češskuju piśmieńnicu Radku Deniemarkovu. Paśla šmatrazovaha naviedvańnia Kitaja, u 2013 hodzie piśmieńnica raspačała svoj raman pra archipiełah HUŁAH XXI stahodździa z mahutnaj sietkaj pastajannaha elektronnaha nazirańnia i pracoŭnymi łahierami, jakija chavajucca za Vialikaj Ścianoj spažyvalnictva.
Pa słovach Radki Deniemarkovaj, Piekin u svaim imknieńni da «harmaničnaha i stabilnaha hramadstva» spałučyŭ horšaje ad kamunizmu i horšaje ad kapitalizmu. Kiravańnie Si Czińpina — heta abmiežavańnie indyvidualnych svabod u abmien na materyjalny dabrabyt, za jaki ludziam davodzicca płacić łajalnaściu tatalitarnaj sistemie.
Praz žyćcio hierojaŭ ramana Deniemarkova analizuje, jak sučasny kitajski tatalitaryzm padmanvaje davierlivych jeŭrapiejcaŭ, źniščaje čałavieka ŭ čałavieku i imkniecca raspaŭsiudzić svaju sistemu na ŭvieś śviet. Jak ni sumna dla piśmieńnika, dla bolšaści zachodnich emihrantaŭ i palitykaŭ hrašovaja vyhoda, jakuju harantuje supracoŭnictva z Kitajem i jaho ŭradam, źjaŭlajecca dastatkovaj uznaharodaj. Za heta jany hatovyja admovicca ad demakratyi i asabistaj svabody. Raman apisvaje, jak dla Jeŭropy nadychodzić čas raspłaty.
Radka Deniemarkova viadomaja svaim majsterstvam prozy. Da 2004 hoda piśmieńnica pracavała ŭ Instytucie češskaj litaratury, dzie jana pierakładała niamieckija tvory. Radka Deniemarkova stała adzinaj češskaj piśmieńnicaj, jakaja trojčy atrymała vyšejšuju češskuju litaraturnuju ŭznaharodu Magnesia Litera.
Radka Deniemarkova. Fota https://ru.wikipedia.org/
Paśla pieršapačatkovaha začaravańnia sučasnym Kitajem Deniemarkova chutka zaŭvažyła, jak pad prykryćciom aficyjnaj prapahandy pra harmaničnaje hramadstva Kamunistyčnaja partyja prymušaje ludziej sačyć adno za adnym, kab vyjavić «zdradnikaŭ». «Zdradniki» ŭ kitajskim razumieńni — tyja, chto aśmielvajucca dumać inakš. Ich čakaje sud u savieckim styli, kancłahier abo navat śmiarotnaje pakarańnie. Deniemarkova šukała takich dysidentaŭ u Kitai, kab dapamahčy im i daviedacca bolš pra hetuju dziaržavu. U svaim ramanie «Śvincovy hadzińnik» piśmieńnica prytrymlivajecca hetaha maršrutu adkryćciaŭ Kitaja pa-za miežami pryhožaha dla turystaŭ vobrazu krainy.
Piersanažy ramana majuć imiony adpaviedna ź ich sacyjalnym statusam abo prafiesijaj: Piśmieńnica, Prahramist, Siabar, Dypłamat, Pasoł. Dziejańnie pačynajecca ŭ češskim pasolstvie ŭ Piekinie. Tut aficyjna pracuje Maci-Kitajanka, nasamreč jana ahientka kitajskaj śpiecsłužby. Jana prosić Piśmieńnicu pazajmacca ź jaje dačkoj češskaj movaj. Piśmieńnica pahadžajecca, jany pačynajuć čytać razam ź dziaŭčynaj češskija knihi, a dziaŭčyna ŭsio pieradaje svajoj maci. Piśmieńnica bačyć u svajoj vučanicy pradukt tatalitarnaj sistemy z pramytymi mazhami i choča pasprabavać vyvieści jaje z hetaha stanu. Jany pačynajuć abmiarkoŭvać tvory Vacłava Havieła, što daje svaje vyniki. Jana pačynaje razvažać pra svabodu asoby i demakratyju, za što spačatku traplaje ŭ kancłahier, a paśla jaje pryhavorvajuć da śmiarotnaha pakarańnia. Historyja hetaj kitajskaj dziaŭčyny stanovicca centram šmatsiužetnaha ramana.
Kali raman byŭ apublikavany ŭ 2018 hodzie, Deniemarkova nie viedała, što reštki libieralnaj demakratyi buduć źniščanyja ŭ Hankonhu za 2019—2020 hady.
«Śvincovy hadzińnik» — nieabchodnaja pryščepka ad padmanlivaj prynady tatalitaryzmu kitajskaha ŭzoru.
