Fota z archiva Alaksieja Pałujana
— Alaksiej, vinšuju ciabie z premjeraj «Voziera radaści» na radzimie! Heta pieršy biełaruskamoŭny karotkamietražny niezaležny film, jaki sabraŭ badaj samy vialiki minski k-r «Maskva». Čym možna rastłumačyć taki pośpiech?
— Pośpiech luboha dobraha prajektu — kamanda. Mienavita dziakujučy kamandzie, jakaja pracavała nad biełaruskim prakatam «Voziera radaści», usio tak dobra stałasia. Vielmi važna, kab było parazumieńnie, adsutnaść niejkich ehaistyčnych ambicyj i viera ŭ toje, što ty robiš niešta dobraje i cikavaje, razumieńnie vartaści prajekta — tady ŭsio składvajecca jak maje być. Heta pa-pieršaje. A pa-druhoje — niepasredna film, jaki zachacieli ŭbačyć biełarusy. Film atrymaŭ šerah uznaharod na zamiežnych kinafiestyvalach, pra jaho pačali šmat pisać u Biełarusi, tamu i ŭźnik intares. Kaliści mnie niechta ź siabroŭ skazaŭ, što ŭ Biełarusi ciabie pačynajuć zaŭvažać svaje, kali ciabie pryznajuć za miažoj. Ja doŭha nie chacieŭ z hetym pahadžacca, ale zaraz razumieju, što, mabyć, tak i jość.
— «Voziera radaści» źniata pa matyvach adnajmiennaha ramana Viktara Marcinoviča, ale ty nieadnojčy kazaŭ, što heta volnaja adaptacyja epizoda z ramana i ŭ asnovu filma pakładziena asabistaja historyja tvajho baćki, to-bok heta bolš ułasnaja siamiejnaja historyja. Što tata skazaŭ, kali ŭbačyŭ film upieršyniu?
— Tak, heta sapraŭdy vielmi volnaja adaptacyja epizoda z ramana Viktara. Źniać film pa knizie — heta nie rabić ilustracyju da knihi albo jaje kopiju, heta zrabić niešta novaje. Što ja razumieju pad volnaj adaptacyjaj? Pa-sapraŭdnamu ty pakidaješ tolki toje ziernie, što zacikaviła ciabie jak aŭtara, i buduješ svoj novy śviet. Ułasnaje bačańnie — heta i jość aŭtarskaje kino.
Kali tata hladzieŭ film pieršy raz, mianie nie było pobač. Maja dziaŭčyna hladzieła film razam ź im i potym mnie raspaviała, što ŭ jaho try razy byli čyrvonyja vočy, to-bok napoŭnienyja ślaźmi. Potym jon mnie skazaŭ, što film atrymaŭsia cudoŭnym.
— Baćka taksama byŭ na premjery stužki ŭ «Maskvie», bačyŭ hety natoŭp ludziej, što pryjšli pahladzieć tvoj film, jak jon na heta adreahavaŭ?
— Kali ja zaprasiŭ jaho na premjeru filma, jon adrazu admoviŭsia i skazaŭ, što nie pajedzie, bo ja pakliču jaho na scenu, a jon nie lubić nijakaj publičnaj uvahi. Nu voś jon taki… Usio namahajecca ŭciačy ad uvahi, mnie zdajecca, heta charakternaja biełaruskaja rysa — schavacca, nie pryciahvać uvahi, być u cieni, žyć pa-chutarskomu… Chacia ja z takoj pazicyjaj nie zhodny.
— Ty kazaŭ, što hetym filmam sprabavaŭ znajści adkaz na pytańnie, jak baćki mohuć pakidać svaich dziaciej. Znajšoŭ adkaz dla siabie?
— Nie, nie znajšoŭ i dumaju, što adkazu na heta pytańnie niama. Paśla pakazu ŭ «Maskvie» adbyłasia cikavaja situacyja. Da mianie padyšła dziaŭčyna, na vyhlad joj było krychu bolš za 30 hod. I voś padychodzić jana da mianie dy kaža: «Viedajecie, ja addała svajo dzicia ŭ internat. I kali addavała, ja nie razumieła, što heta budzie tak baluča i što ŭsio svajo žyćcio ja budu škadavać». Ja nie znajšoŭsia, što joj adkazać, prosta hladzieŭ na jaje i razumieŭ, nakolki jana ab hetym škaduje.
— Heta zvyčajnaja hladačka, jakaja vypadkova apynułasia na pakazie?
— Tak. I voś ja staju, paziraju na jaje i nie viedaju, što adkazać. Jana ŭśmichajecca, ale adrazu zrazumieła, jaki vialiki bol chavajecca za hetaj uśmieškaj. Nie viedaju, u mianie niama adkazu na pytańnie, čamu jana tak zrabiła. Ja ciapier dumaju, jak by mnie znajści hetuju dziaŭčynu.
— A što b ty chacieŭ u jaje zapytać?
— Ja prosta chacieŭ by ź joj pahutaryć. Razam pamaŭčać… Mahčyma, što z hetaha atrymałasia b cikavaja historyja.
— To-bok u ciabie taki prafiesijny intares uźnikaje…
— Viedaješ, tak zaŭsiody adbyvajecca, režysior nie isnuje bieź intaresu, jon paŭsiul. Režysior pracuje ŭvieś čas — navat kali jedzieš u tralejbusie, nie prosta jedzieš, a naziraješ. Nazirańnie — fundamient luboha filma. I ŭ hetym sensie ty nikoli nie pierastaješ pracavać. Ty znachodziš niejki inšy modus, ale ŭsio adno praciahvaješ pracavać — ty naziraješ za hetym žyćciom.
— «Voziera radaści» ŭ hetym hodzie trapiła ŭ Nacyjanalny konkurs «Listapada», dzie staršynioj žury byŭ Kšyštaf Zanusi. U adnym z intervju jon kazaŭ, što jaho vielmi ŭraziŭ vobraz vioski, jaki paŭtarajecca ź filma ŭ film, vielmi dramatyčny na jaho dumku. U tvaim filmie dziejańnie taksama adbyvajecca ŭ vioscy. Jak ty dumaješ, čamu heta tak aktualizavałasia zaraz u biełaruskim kino i čamu ty abraŭ takoje miesca dziejańnia?
— Pa-pieršaje, tamu što ŭsie my vyjšli ź vioski. U biełaruskim kino, mnie zdajecca, heta nie prosta akaličnaść i miesca dziejańnia, heta ŭnutrany stan, vioska, jak i dziacinstva, u kožnym z nas, u hetym Biełaruś. Heta naša admietnaść i tut niama čaho curacca. Mnie vielmi cikavaja vioska, bo tam ludzi žyvuć biez masak, jany takija, jakija jość. U viaskovych ludziej jość sapraŭdnaja ščyraść, niaštučnaja. I ŭsie hetaj ščyraści šukajuć. Pa mienšaj miery mianie, jak režysiora, mienavita heta cikavić.
— «Voziera radaści» pačynajecca ź pieśni. A tvoj papiaredni film — «Kraj žančyn» — uvohule amal što napałovu napoŭnieny kadrami z tradycyjnymi biełaruskimi śpievami. Heta takaja tvaja asabistaja luboŭ da biełaruskaha falkłoru albo metanakiravanaje žadańnie praź filma zachavać kulturnyja tradycyi Biełarusi, jakija źnikajuć?
— I pieršaje, i druhoje… Mnie zdajecca, što naša identyčnaść vielmi źviazanaja sa śpievami, praz muzyku, praz hetyja tradycyjnyja śpievy, vykazvajucca pačućci. Ja, pa praŭdzie kažučy, nie lublu muzyku ŭ kino, bo ciažka znajści taki film, dzie muzyka nie ilustruje štości, a buduje novy sens. Heta, kaniešnie, tyčycca mantažu, bo što takoje mantaž? Heta 1+1=3 albo =4, albo =5 i h.d., to-bok heta pra zusim novuju dumku, niepadparadkavanuju łohicy.
Pa Ejzienštejnie…
— Tak! Dobry mantaž — heta kali dva kadry ŭ sutyknieńni dajuć nie sumu dvuch sensaŭ, a novy kadr i novy sens. Kali ty vykarystoŭvaješ muzyku ŭ filmie, to jana pavinna budavać novuju, zusim inšuju dumku. To-bok kadr daje adnu dumku, huk u kadry buduje druhuju dumku, a muzyka — treciuju. A voś kali ty pracuješ sa śpievami… Tut užo šmat čaho ŭźnikaje. Pa-pieršaje, chto i jak śpiavaje — u hetym užo asabisty charaktar i moc. Pa-druhoje, što tyčycca mienavita biełaruskich śpievaŭ, dla mianie heta nie prosta muzyka, a charaktar hieroja i jahonaja historyja, jakuju jon raspaviadaje praz svoj śpieŭ. Biełaruskija śpievy — heta nie prosta ekzotyka niejkaja, ale asablivy vid kultury i jon vielmi vizualny, jak by paradaksalna heta ni hučała. Našyja śpievy vielmi vizualnyja, jany pra vobrazy. Biełarusy — vielmi miełanchaličny narod, i našyja śpievy takija ž, u ich šmat paetyčnaj miełancholii. Heta mianie i cikavić.
— U «Voziery radaści» naprykancy filma jość epizod, u jakim Jasia z chłopčykam prynosiać ź biblijateki knižki, rasstaŭlajuć na tenisnym stale i pačynajuć praź ich hulać. A knihi — «Archipiełah HUŁAH», zbornik Bykava i «Atłanty i karyjatydy» Šamiakina. Hety nabor, na maju dumku, vielmi dakładna ilustruje naša niadaŭniaje minułaje: ad stalinskich łahieraŭ, praz suśvietnuju vajnu da budovy novaha śvietu novym čałaviekam. I voś hetyja małyja pakinutyja dzieci, jakija apynulisia ŭ niavyznačanym miescy ŭ niavyznačany čas, prosta pačynajuć svaju ŭłasnuju hulniu praz usio heta, dla ich heta hłabalnaja historyja ź jaje katastrofami i zruchami nie maje značeńnia, ich ułasnaja maleńkaja historyja šmat važniejšaja, bo jana taksama — historyja krainy. Vybar knižak ža nie byŭ vypadkovym? Ci heta ŭsio majo simvaličnaje dabudoŭvańnie?
— Tak, kaniešnie, knihi byli nie vypadkovymi. Vielmi cikava, što ty heta zaŭvažyła, i vielmi ŭściešany, što hetaja detal buduje tak šmat novych dumak. Ale ŭ mianie druhi pasył byŭ: my ŭziali knihi z roznych kultur, što ŭ peŭny čas byli zabaronienyja ŭ siabie na radzimie. Ad ruskaj kultury — Sałžanicyn, ad biełaruskaj — Bykaŭ, tam jašče jość knižka Hiote — ad niemcaŭ i z hruzinskaj kultury — Rustavieli. Sens u tym, što hetyja dzieci nie zvažajuć na ŭsie hetyja zabarony, na duraść sistem u vobrazie darosłych, jany vyšejšyja za heta i razumniejšyja. Ale mnie tak pryjemna, što ty mienavita svoj sens pabudavała.
— Mnie zdajecca, što kino, jak i luboje mastactva, tak pracuje: ty robiš svoj film, vypuskaješ, a dalej jon žyvie ŭžo sam pa sabie i kožny znachodzić u im svaje sensy. Darečy, pra biełaruskaje kinamastactva. Ty na «Listapadzie» pahladzieŭ usie filmy z Nacyjanalnaha konkursu? Uvohule, sočyš za biełaruskim kino? Što z apošniaha ciabie bolš za ŭsio ŭraziła?
— Vielmi pilna saču za biełaruskim kino, vielmi ŭvažliva i aktyŭna, tamu što choć ja i žyvu ŭ Hiermanii, ale mientalna ja ŭvieś čas tut. Niama dnia, kab ja nie byŭ «hałavoj» na radzimie, naviny biełaruskija čytaju kožnyja dźvie hadziny.
Mnie nie vielmi padabajecca, što ŭ sučasnym biełaruskim kino šmat zaciahnutaści. U mianie stolki materyjału było, kali ja zdymaŭ «Voziera radaści», ja b moh zrabić poŭny mietr, ale navošta? U kino vielmi važna trymać intensiŭnaść. U «Aŭsterlicy» Łaźnicy siem mantažnych sklejek, ale ty ŭsio roŭna sočyš, kožny momant jość ździŭleńnie, kožny raz ty niejkaje adkryćcio dla siabie robiš. Kali niama hetaj intensiŭnaści — treba manciravać, kab jana źjaviłasia, bo tak ty nie pavažaješ čas hledača.
Na «Listapadzie» ja amal što ŭvieś Nacyjanalny konkurs pahladzieŭ. Asabliva ŭrazili filmy Andreja Kuciły i Maksima Švieda, vielmi dobraje kino. Bačyŭ «Babulu na marsie» — taksama cikavy film. «Summa» Andrusia Kuciły vielmi cudoŭny film, ale, na maju dumku, jon nie dla maładych. Heta takoje razvažlivaje kino, trochu fiłasofskaje, ekzistencyjalnaje, što nie ŭsie mohuć zrazumiejuć. «Čystaje mastactva» Maksima Švieda — na miažy cenzury, u im adčuvajecca krytyčnaja intanacyja, ale tonka zroblenaja. Uraziła śmiełaść Ułady Siańkovaj u jaje pracy «II», asabliva kali ja daviedaŭsia, u jakich ŭmovach jany zdymali film — heta śmieła. Vielmi rady za maich kalehaŭ i kalažanak.
— Ty žyvieš i pracuješ u Hiermanii, a doma časta byvaješ?
— Ja žyvu na dźvie krainy, to-bok vielmi časta.
— Ty ŭ štodzionnym žyćci razmaŭlaješ pa-biełarusku, filmy zdymaješ pra Biełaruś, i, jak kažaš, vielmi časta byvaješ doma, to-bok nitka suviazi z radzimaj u ciabie davoli mocnaja?
— Sapraŭdy, heta navat nie nitka, a tuhi vializny tros. Ja siabie baču biełaruskim režysioram, jaki zaraz prosta časova žyvie ŭ inšaj krainie, kab skarystacca mahčymaściu atrymać jakasnuju adukacyju, nu i, kaniešnie, z-za mahčymaści ŭ Hiermanii atrymać finansavańnie na svaje filmy, jakija ja zdymaju na radzimie.
— Ty jašče vučyšsia?
— Tak, u lutym skonču Kaselskuju mastackuju akademiju. Ja vučusia ŭžo vośmy hod. U Biełarusi ludzi nie razumiejuć, jak heta vučycca stolki času. A ŭ Hiermanii režysiory vučacca pa dziesiać hadoŭ. U ciabie moža być ŭžo šerah filmaŭ, za hety čas moža źjavicca siamja i dzieci, a faktyčna ty jašče student. Krychu inšaja sistema. Adzin film robicca dva-try hady, tamu, kali padličyć, tak i atrymlivajecca.
— Ty płanuješ viarnucca na radzimu paśla vučoby?
— Ja choć zaraz viarnuŭsia b. Ale ž u Biełarusi niemahčyma znajści finansavańnie na zdymki filmaŭ, a biez hetaha ja nie baču sensu isnavańnia.
— U nas ciažka zdymać kino, ale navat kali ty źniaŭ dobry film, to pakazać jaho nie lahčej. Ja pra toje, što prakatvać biełaruskaje kino ŭ nas ciažka, kinateatry nie vielmi achvotna jaho biaruć, bo jano pradajecca nie tak dobra, jak abstraktny «Džokier». Tamu heta, kaniešnie, vialiki pośpiech, što «Voziera radaści» sabrała «Maskvu», a prakat budzie jašče ŭ čatyroch staličnych kinateatrach, ale samaje admietnaje — pakazy ŭ rehijonach (Baranavičy, Bieraście, Mahiloŭ i Lachavičy), heta ŭvohule nonsens. Jak tak stałasia? Jak vam udałosia damovicca z kinateatrami? Ci pośpiech filma zrabiŭ usiu pracu za vas?
— Ja vielmi ŭściešany, što stolki zacikaŭlenaści ŭ biełaruskaha hledača. Hety fakt kaža pra toje, što patreba ŭ niezaležnym biełaruskim kino jość i jana nie małaja. Toje, što my zrabili cudoŭnuju premjeru filma ŭ kinateatry «Maskva», — adna sprava, ale nam taksama praciahnuli prakat i na druhi tydzień u troch kinateatrach: «Pijanier», Silver Screen «Halilea», Falcon Club Bucik Kino. Voś heta ja liču nievierahodnym. Za try dni (razam z prymjernym pakazam) film pahladzieła ŭžo bolš za 1500 hledačoŭ.
U rehijonach treba damaŭlacca ź miascovaj uładaj. Usio zaležyć ad ludziej, to-bok treba prosta razmaŭlać, šukać kampramisy. U Baranavičach, maim rodnym horadzie, nam prosta pašancavała, bo ŭ miascovym harvykankamie pracuje moj były nastaŭnik. Vielmi pryjemny i intelihientny čałaviek. I jon tak natchniona pryniaŭ ideju pakazać «Voziera radaści» i «Kraj žančyn», a potym my ŭvohule damovilisia zrabić taki šerah pakazaŭ filmaŭ baranavickich režysioraŭ. Tak što my z Andrusiom Kuciłam, spadziajomsia, budziem mieć mahčymaść pakazać svaje filmy ziemlakam. Z astatnimi haradami damaŭlaŭsia Mikoła Łaŭryniuk, jaki kiravaŭ pieramovami z kinateatrami.
— Jak prajšoŭ pakaz u rodnym horadzie?
— Vielmi dobra, ja byŭ pryjemna ździŭleny. My ŭvohule nie čakali takoha pośpiechu: prychodzim u kinateatr (zała na 330 čałaviek, jakaja, zrazumieła, nikoli nie zapaŭniajecca), a tam čarha staić i zał bolej čym na pałovu byŭ zapoŭnieny. I ludzi takija kulturnyja, na rodnaj movie pytańni zadavali, ludzi ź viosak susiednich papryjazdžali. Prosta cud! A adździeł kultury jak padrychtavaŭsia! Stolik pastavili la sceny, ručnikom nakryli, kresła, mikrafony dva pastavili, navat viadučaha zaprasili. Heta tak kranalna! Z adnaho boku, tak pa-dziaržaŭnamu ŭsio, a z druhoha — z sercam zroblena, vielmi ŭdziačny za taki pryjom. Vialiki dziakuj, kaniešnie, miascovym ŚMI — «Intex-press» i «Naš Kraj», dziakujučy artykułam, zroblenym ź ich dapamohaj, ludzi daviedalisia pra pakaz u horadzie.
— U prakacie «Voziera radaści» pakazvajuć sumiesna z tvaim dakumientalnym filmam «Kraj žančyn». Apošni, na maju dumku, — absalutna fieministyčnaje kino. Žančyny, što ŭ im źnialisia, tranślujuć hety fieministyčny dyskurs nie tolki svaimi raskazami pra ŭłasnaje žyćcio i zdolnaściu vieści haspadarku samastojna, ale i nastrojem. Adna z žančyn na tvajo pytańnie adkazvaje, što maryć ab dźviuch rečach u žyćci: kab chapała zdaroŭja i kab ludzi adzin adnaho pavažali. Ty kali zadumvaŭ film, zakładvaŭ hetu ideju ci heta dadatkovyja sensy, jakija ŭźnikli samastojna?
— Tak, ja i kažu ŭvieś čas, što heta film pra našych žančyn — babul, maci, siaścior (u zaležnaści ad kantekstu). Ja nie liču siabie aktyvistam fieminizmu, u mianie prosta jość vialikaja pavaha da žančyn. Mužčyny mohuć biaskonca hulać u svaje vojny i mieracca ŭładaj, ale usio i nadalej budzie trymacca na žančynach. Mužčynu mocnym robić mocnaja žančyna pobač.
— Ty nazvaŭ film «Kraj žančyn», atrymlivajecca, što Biełaruś — kraina žančyn?
— Sto adsotkaŭ. Lepšaje, što robicca ŭ našaj krainie, — robicca žančynami. Mnie ŭvohule vielmi cikava pracavać z žančynami. U «Voziery radaści» hałoŭnaja hierainia taksama ž dziaŭčynka. Zaraz ja pišu scenar novaha filma, tam taksama hałoŭnaja rola žanočaja. Mnie jany cikaviejšyja, nie viedaju čamu. Fransua Trufo taksama zdymaŭ vyklučna pra žančyn. Nie tolki Trufo, darečy, Kłapiš taksama, dy i ŭsia francuzskaja novaja chvala. U joj byli adny mužčyny, a mužčynu ciažka zrazumieć žanočaje, tamu jany ŭsio žyćcio pakłali, kab zrazumieć žančynu, na daśledavańnie hetaha inšaha śvietu. Ci zrazumieli? Napeŭna, nie.
— «Kraj žančyn» dva hady tamu atrymaŭ pryz u Nacyjanalnym konkursie «Listapada» z farmuloŭkaj «Za viernaść maralnym ideałam u kinamastactvie», što dla ciabie hetyja ideały? I što ŭvohule hałoŭnaje ŭ kinamastactvie?
— Nie davać acenak i nie viešać čorna-biełych jarłykoŭ. Važna, kab hladač sam budavaŭ svajo staŭleńnie da situacyi ci da hieroja, dla mianie heta hałoŭnaje.
— Ty zaraz zdymaješ novy dakumientalny film i pracuješ nad scenarom dla debiutnaha mastackaha poŭnamietražnaha filma. I abodva iznoŭ pra Biełaruś. Možaš raskazać, pra što jany buduć?
— Hetyja filmy buduć nie tolki pra Biełaruś, ale, jak i ŭsie maje pracy, pra ŭvieś śviet. Ja liču, što treba šukać historyju, jakaja budzie zrazumiełaj i cikavaj hledaču luboj krainy i luboj kultury. Ja pakul nie mahu dakładna raspavieści pra ideju debiutu, bo ciapier ja znachodžusia ŭ stanie budavańnia idei. Mahu tolki skazać, što mianie zaraz cikavić znakavy histaryčny pieryjad, kali rujnavalisia adny sistemy i ŭźnikali novyja.
Adzinaje, što mahu skazać pra dakumientalny film, jaki ja zdymaju ŭžo hod, — heta budzie trochi «balučaja» tema, u im ja zadaju nie vielmi pryjemnaje pytańnie i da siabie, i da našaha hramadstva. Mnie prosta padajecca, što dla mianie ŭžo pryjšoŭ taki čas, kali ja mahu na hetuju temu havaryć i maju prava zadavać takija pytańni. Film nie pra palityku, ale krytyčnaha charaktaru.
— Kali ŭ Biełarusi čakać tvaje novyja filmy?
— Ciažka skazać. Dla mastackaj stužki ja tolki pačynaju pisać scenar, kali ŭsio budzie dobra — praz hod ci praz dva scenar budzie hatovy, a potym — jak znajdu finansavańnie. Ja budu vielmi ščaślivy, kali praz try hady pačnu zdymać. A dakumientalny film, jaki ja rablu ŭdvaich ź niamieckim apierataram Jese Mazucham (jon, darečy, zdymaŭ dźvie dakumientalnyja stužki Siarhieja Łaźnicy «Aŭsterlic» i «Dzień Pieramohi»), spadziajusia, u nastupnym hodzie budzie zrobleny.
