Ź sialanaŭ
Žaze de Soza Saramahu naradziŭsia ŭ 1922 hodzie ŭ sialanskaj siamji za sto kiłamietraŭ ad Lisabona, u chacie dzieda. Mienavita ad dzieda pa linii maci jon zapomniŭ šmat apaviadańniaŭ i kazak: tak dobra i cikava toj apaviadaŭ.
«Samy mudry čałaviek z usich, jakich ja kali-niebudź sustrakaŭ u žyćci, nie ŭmieŭ ni pisać, ni čytać. Hadzinie a čaćviortaj ranicy jon padymaŭsia sa svajho tapčana i hnaŭ na vypas z paŭtuzina śviniej — ich płodnaść i karmiła jaho z žonkaj».
Pierakładčyk-samavuk
Hrošaj u siamji, kab adpravić Žaze va ŭniviersitet, nie było, i chłopiec pajšoŭ vučycca na aŭtamiechanika. Kruciŭ hajki ŭ mašynach, jak vyvučyŭsia, pracavaŭ čarciožnikam, strachoŭščykam. A pa viečarach u biblijatecy vučyŭ zamiežnyja movy. Pierakładaŭ mastackuju litaraturu. Zatym pajšoŭ u žurnalisty. Žyć vyklučna sa svaich knih pačaŭ ledźvie nie na piensii.
Staŭ viadomym paśla 50
Pieršy raman Saramahu apublikavaŭ u 1947 hodzie — «Hrešnaja ziamla». A nastupny vyjšaŭ tolki ŭ 1977 — «Padručnik pa žyvapisie i kalihrafii». Piśmieńniku było 55. Jašče praź piać hadoŭ jon vydaŭ «Uspamin ab manastyry». Z hetaha ramana pačałosia pryznańnie Saramahu. Federyka Fielini dumaŭ navat ekranizavać knihu. Ale nie paśpieŭ.
Partuhalski Markies
Piśmieńnika lubiać za knihi, jakija złučajuć u sabie elemienty tradycyjnaha jeŭrapiejskaha realizmu i mahičnaha realizmu takich aŭtaraŭ-łacinaamierykancaŭ, jak Habryjel Harsija Markies i Marya Varhas Ljosa, a taksama za spałučeńnie ŭ tvorach bahataha baroka i madernizmu ź jaho paźbiahańniem zvyčajnaj punktuacyi, jak u Chorchie Łuisa Borchiesa ci Chulia Kartasara. Saramahu zarekamiendavaŭ siabie jak tvorčy i iraničny apaviadalnik.
Viačerniaja ptuška
Saramahu addavaŭ pieravahu pracy paśla abiedu: ź piaci da dzieviaci hadzin. I tolki časam jon pisaŭ ranicaj — zvyčajna hety čas zajmała listavańnie, čytańnie i inšyja zaniatki.
«Ja skieptyčny, strymany, ja nie śpiašajusia, ja nie chadžu vakoł, uśmichajučysia, abdymajučy ludziej i sprabujučy pasiabravać. Ja prosta pišu».
Samyja viadomyja ramany Saramahu — «Uspamin ab manastyry» (1982), «Historyja abłohi Lisabona» (1989), «Jevanhielle ad Isusa» (1991), «Ślepata» (1995).
Sustrakaŭ prezident
Kali ŭ 1998 hodzie piśmieńnik atrymaŭ Nobieleŭskuju premiju, u Partuhalii było vialikaje śviata. Pa Saramahu, jaki tady znachodziŭsia na ispanskim vostravie Lansarote, adpravili asobny samalot ź ministram kultury na borcie. A prezident krainy zaprasiŭ jaho na sustreču.
Pamior u emihracyi
Na Lansarote piśmieńnik vyjechaŭ u 1993 hodzie na znak pratestu. «Pryčyna majho pierajezdu na vostraŭ šyroka viadoma. U 1992 hodzie partuhalski ŭrad ździejśniŭ svojeasablivuju cenzuru ramana «Jevanhielle ad Isusa». Pa zahadzie Ministerstva kultury kniha, na toj čas pierakładzienaja na dobry dziasiatak moŭ, była vykraślena sa śpisu tvoraŭ, padadzienych na atrymańnie Jeŭrapiejskaj litaraturnaj premii. Heta było zroblena na padstavie taho, što ŭ joj prysutničajuć napadki «na pryncypy, źviazanyja z relihijnaj spadčynaj chryścijan». Heta, kaniečnie, aburyła mianie».
Na Lansarote Saramahu i pamior u 2010 hodzie. Pachavali jaho ŭ Partuhalii.
Byŭ partyjcam
«Ja nie apraŭdvaju toje, što zrabili kamunistyčnyja režymy. Ale ja maju prava zachavać svaje ideały». Saramahu z 1969 hoda byŭ členam Kamunistyčnaj partyi Partuhalii.
Biełaruski pierakład vychodzić adnačasova z rasijskim
Za pieršy hod u Partuhalii nakład «Piačory» (kniha vyjšła ŭ 2000 hodzie) skłaŭ 90 tysiač asobnikaŭ. U Ispanii — 140 tysiač. Asobnyja nakłady pa-ispansku vychodzili ŭ Mieksicy, Arhiencinie, Čyli. Kniha vyjšła ŭ Vialikabrytanii, ZŠA, Hiermanii…
Biełaruski pierakład «Piačory», jaki zrabiła Halina Mitrachovič, vyjšaŭ adnačasova z rasijskim.
Mora litaratury
«Ja dumaju, što raman — heta nie stolki litaraturny žanr, kolki litaraturnaja prastora, jak mora, jakoje napaŭniaje mnostva rek, raman atrymlivaje strumieni z navuki, fiłasofii, paezii».
***
Raman «Piačora» Žaze Saramahu vyjšaŭ u nobieleŭskaj sieryi Noblesse oblige. Heta sumiesny prajekt dabračynnaha fondu «Viartańnie» i vydaviectva «Januškievič». Raniej u sieryi pabačyli śviet «Hoład» Knuta Hamsuna, «Kachańnie padčas chalery» Habryjela Harsii Markiesa, «Stambuł» Archana Pamuk, «Nie adpuskaj mianie» Kadzua Isihura, «Śmierć u Vieniecyi» Tomasa Mana.
