Dvaccać hadoŭ tamu pry niavyśvietlenych abstavinach źnikli apazycyjny palityk i były vice-prem`ier Viktar Hančar i jahony siabra biznesoviec Anatol Krasoŭski. Viktaru Hančaru sioleta moh by spoŭnicca 61 hod, Anatolu Krasoŭskamu — 67 hadoŭ. Ich baćki pamierli, nie dačakaŭšysia praŭdy pra losy synoŭ. U Viktara i Anatola rastuć unuki, jakija viedajuć dziadoŭ tolki pa fotazdymkach i raspoviedach, piša radyjo «Svaboda».
Jak žyvie siamja Viktara Hančara
Viktar Hančar, archiŭnaje fota.
Zinaida Hančar admaŭlajecca razmaŭlać pra źnikłaha muža. Siabry ich siamji raspaviali Svabodzie, što syn Andrej, jak i baćka, atrymaŭ jurydyčnuju adukacyju. U Viktara Hančara jość 15-hadovy ŭnuk i 5-hadovaja ŭnučka. Siamja syna palityka žyvie razam ź Zinaidaj Hančar u toj ža samaj mienskaj kvatery, u jakuju 16 vieraśnia 1999 hodu jon nie viarnuŭsia.
U 2005 hodzie, na 78-m hodzie žyćcia pamierła maci palityka Valancina Adamaŭna Hančar. Paśla źniknieńnia syna jana nieadnarazova źviartałasia da hramadzkaści, siłavych strukturaŭ, i niepasredna da Alaksandra Łukašenki: «Ja źviartajusia da Vas, spadar Łukašenka. Zhadajcie maju dabryniu, prastatu j haścinnaść u adnosinach da Vas. Dapamažycie viarnuć mnie syna!» — prasiła Valancina Hančar u 1999 hodzie.
U 2000 hodzie ŭ liście da siłavych struktur Biełarusi Valancina Hančar napisała: «Paškadujcie maju siviznu, majo maciarynskaje serca, nia dajcie mnie pamierci, nie pabačyŭšy syna. Nie maŭčycie, adhukniciesia». Adkazu na listy da ŭładaŭ Valancina Hančar nie atrymała.
Iryna Krasoŭskaja: Ja pražyła biez Anatola amal stolki ž, kolki žyła razam ź im
Anatol Krasoŭski. Archiŭny zdymak z sajtu «Wie remember» («My pamiatajem»).
U Anatola Krasoŭskaha jość dźvie ŭnučki — adnoj 16 hadoŭ, heta dačka Ksienii Krasoŭskaj, druhoj 6 miesiacaŭ, heta dačka Valeryi Krasoŭskaj. Iryna Krasoŭskaja vyjšła zamuž i žyvie ŭ ZŠA. Baćka pamior jašče pry Anatolu, maci syšła paźniej, nie dačakaŭšysia, pamior taksama adzin ź jaho bratoŭ. Jeść jašče siastra i starejšy brat, — raspaviadaje Iryna.
Iryna Krasoŭskaja.
— 20 hadoŭ pralacieli chutka. Ja pražyła biez Anatola amal stolki ž, kolki ja žyła razam ź im. Kali pytajucca, jak ja žyvu ciapier, ja adkazvaju: žyvu. Imknusia radavacca, imknusia być ščaślivaj. Žyćcio padzialisia na dźvie častki: da i paśla źniknieńnia. Pieršyja hady byli sucelnym šerym koleram. Ciapier ja baču farby. Pieršyja hady byli z nadziejaj pabačyć jaho znoŭ. Ciapier nadziei daŭno ŭžo niama, chacia ja ŭsio jašče baču jaho ŭ snach. Pieršyja hady byli sucelnaj adkrytaj ranaj, ciapier ja mahu radavacca i śmiajacca, jak usie narmalnyja ludzi, ale bol nikudy nie syšoŭ, prosta jon apuskajecca hłybiej, bol jak častka majho žyćcia.
Ja pryzvyčajvajusia žyć z bolem. Heta hora, jakoje nie pierabaleła, nie zaviaršyłasia i tamu nie adpuskaje. Naša prablema — prablema ŭsich rodnych źnikłych — heta toje, što my sami nie dazvalajem hetamu bolu syści, pakolki zaŭsiody niedzie ŭ hłybini dušy jość maleńki durny pramień nadziei, a raptam….
Iryna, Anatol, Ksienija i Valeryja Krasoŭskija, maci Iryny Nina Siamionaŭna. Fota z nahody 20-hodździa siamiejnaha žyćcia Krasoŭskich. 28.06.1997.
Rozum i fakty kažuć: nie, nia vierniecca, niama ich u žyvych, a adzin usplosk nadziei pierakreślivaje ŭsie razumnyja dovady. Kali b było praviedzienaje naležnaje raśśledavańnie, to my choć by zmahli pachavać našych blizkich. My b chacieli, kab vinavatyja byli pakaranyja i spraviadlivaść pryjšła — heta b nie źmianiła našaje žyćcio istotna, ale dapamahło b adpuścić i naš bol, i našy pakuty, i našu kryŭdu, i našu złość i nianaviść — heta b dapamahło nam być inšymi.
Ale sytuacyja siońnia takaja, jak jana jość. Sapraŭdnaha raśśledavańnia niama i nia moža być pry ciapierašniaj uładzie. U dakładzie PASIE 2004 hodu skazana, što ŭ datyčnaści da hetaha złačynstva padazrajucca vyšejšyja słužbovyja asoby Biełarusi. A chiba ŭłada ŭ Biełarusi pamianiałasia ŭ apošnija 20 hadoŭ?
Tym nia mienš usie hetyja hady my znachodzimsia ŭ biaskoncaj i bieznadziejnaj pierapiscy z orhanami raśśledavańnia. Časam vychodziać vonki całkam nievierahodnyja fakty z materyjałaŭ spravy (nia viedaju, pa niedahladzie śledčych abo namierana). Sprava ciapier prypyniena «u suviazi ź nie vyśviatleńniem asoby, jakaja padlahaje pryciahnieńniu ŭ jakaści abvinavačanaha».
U 2012 hodzie maja dačka i ja vyjhrali spravu suprać Biełarusi z nahody źniknieńnia Anatola Krasoŭskaha ŭ Kamitecie pa pravach čałavieka AAN. KPČ abaviazaŭ Biełaruś zabiaśpiečyć:
- dbajnaje i efektyŭnaje raśśledavańnie; kryminalny pieraśled i pakarańnie vinavatych;
- naležnaje infarmavańnie ab vynikach raśśledavańnia;
- naležnuju kampensacyju.
A taksama apublikavać dadzienaje rašeńnie KPČ i zabiaśpiečyć šyrokaje raspaŭsiudžvańnie jaho na rasiejskaj i biełaruskaj movach u Biełarusi.
Ale Biełaruś praihnaravała hetaje rašeńnie, hetak ža jak i ŭsie inšyja skarhi biełarusaŭ u KPČ, spasyłajučysia na toje, što jany nie pryznajuć kampetencyju Kamitetu, choć jak ličać mižnarodnyja jurysty, Biełaruś pavinna vykonvać rašeńni kamitetu, pakolki jana padpisała Mižnarodny pakt ab hramadzianskich i palityčnych pravach i fakultatyŭny pratakoł da jaho.
Viadoma, heta ŭsio ŭpłyvaje na nastroj, pavodziny, učynki. Sprabuju zahadać sabie nie burčeć, nia skardzicca, nia dumać pra pomstu — tamu što hetyja pačućci rujnujuć. Tearetyčna razumieju heta, ale časam zryvajusia. Za 20 hadoŭ baraćby, pakut, bolu, adčaju — ruki apuskajucca i časam chočacca začynicca ad usich i nie ŭzhadvać toje, što adbyłosia, ale razumieju, što nielha. I znoŭ ustaju, i znoŭ viartajusia da taho, što zdaryłasia 20 hadoŭ tamu. I viedaju, što ja nie adna — maja siamja, maje siabry, maje kalehi, usie, chto z nami byŭ i jość — zaŭsiody pobač.
Paśla źniknieńnia Anatola ja pracavała ŭ adździele kryzisnaj psychalohii Instytutu adukacyi. Heta byŭ dobry dośvied znosin z prafesijanałami i prosta z dobrymi ludźmi. Heta dapamahło mnie vyjści sa stuparu i pasprabavać paviarnuć svajo žyćcio. Ja da hetaha času ź ciepłynioj uspaminaju naš niadoŭhi, ale vydatny čas razam.
A naša maleńkaja zhurtavanaja žanočaja kampanija, jakaja hrukałasia va ŭsie mahčymyja i niemahčymyja dźviery Eŭropy i Ameryki, sprabujučy znajści praŭdu i spraviadlivaść: Śviatłana i Volha Ryhoraŭna Zavadzkija, Taciana Klimava, Ludmiła Filipaŭna Karpienka. Našy pajezdki, vystupy, viačorki, i prosta słovy padtrymki — heta ŭsio dapamahło vyžyć.
Ja pasiabravała z mnohimi žurnalistami, pravaabaroncami, hramadzkimi dziejačami — Chartyja, Svabodny teatar, Zubar, Biełaruski dakumentacyjny centar i mnohija mnohija inšyja, dziakujučy jakim prablema hvałtoŭnych źniknieńniaŭ u Biełarusi stała pradmietam mižnarodnych razhladaŭ. Asablivaja padziaka Hary Piatroviču Pahaniajłu.
Zaraz ja žyvu ŭ ZŠA. Biez maich novych siabroŭ u Amerycy niemahčymyja byli b i štomiesiačnyja pikiety salidarnaści la biełaruskaj ambasady ŭ Vašynhtonie, i słuchańni ŭ Kanhresie, i zajavy Dziarždepartamentu, i Akt ab demakratyi ŭ Biełarusi, i sustrečy z prezydentam Džordžam Bušam.
Maje kalehi ŭ Mižnarodnoj kaalicyi suprać hvałtoŭnych źniknieńniaŭ taksama nie dazvalajuć mnie spakojna siadzieć. Amal 20 hadoŭ tamu my stali sustrakacca sa svajakami źnikłych u inšych krainach. I ŭ 2007 arhanizacyi siemjaŭ źnikłych stvaryli Kaalicyju suprać hvałtoŭnych źniknieńniaŭ. Zaraz u našaj Kaalicyja bolš za 50 arhanizacyi z usiaho śvietu. Naša vielizarnaja pieramoha — u śniežni 2006 hodu paśla doŭhich hadoŭ abmierkavańniaŭ była pryniataja Mižnarodnaj Kanvencyja AAN dla abarony ŭsich asobaŭ ad hvałtoŭnych źniknieńniaŭ. Heta — najbolš symbaličny šlach addać daninu źnikłym i ich siemjam.
Viadoma, za 20 hadoŭ šmat što adbyłosia. Šmat padziej. Šmat ludziej apynułasia pobač. Chtości rabiŭ interviju, chtości rasklejvaŭ plakaty, chtości stajaŭ pobač na akcyjach, a chtości prosta skazaŭ: trymajciesia. Takich ludziej vielmi šmat u maim žyćci. Nia ŭsie imiony ja viedaju. Nia časta pišu, telefanuju abo sustrakajusia z mnohimi siabrami, kalehami i znajomymi. Ale ja ŭsich pamiataju, vielmi im udziačnaja i viedaju, što dziakujučy im my budziem žyć u volnaj Biełarusi. Jak pakazvaje historyja, dyktatary nia viečnyja, i ja viedaju, što ŭ novaj Biełarusi spravy ab źniknieńniach raśśledujuć, i što my ŭsie zmožam prynieści kvietki na mahiły tych, kaho my lubim i pamiatajem — Juryja Zacharanki, Viktara Hančara, Anatola Krasoŭskaha, Dźmitryja Zavadzkaha.
Valeryja Krasoŭskaja: Dumaju nie pra pomstu, a pra spraviadlivaść
Valeryja Krasoŭskaja.
Dačka Anatola Krasoŭskaja Valeryja žyvie ŭ Niderlandach. Jana atrymała dźvie vyšejšyja adukacyi, pracuje dyjetolaham. Maje siamju. Paŭhoda tamu ŭ Valeryi naradziłasia dačka, jakuju nazvali Steła Anatolija. U honar baćki. 16 vieraśnia 1999 hodu Valeryi było 17 hadoŭ. Minuła 20 hadoŭ, ale bol pa-raniejšamu vostry. Kali my razmaŭlajem, Valeryja ledź strymlivaje ślozy.
— Pamiataju vielmi dobra tuju noč i svaje adčuvańni. Bol nikudy nie sychodzić. Na žal, navučajeśsia ź joj žyć. Kali blizkaja tabie asoba, maci, baćka, muž, žonka, dzicia adychodzić u inšy śviet, navat kali ŭ vyniku žudasnaha zdareńnia, ale ty viedaješ, što čałaviek pamior, to bol taksama vielmi vostry, ale praź niekalki hod jon stanovicca mienšym. My dakładna nia viedajem, što zdaryłasia. My viedajem byccam by, ale na 100% nichto nie adkazaŭ, nie pakazaŭ. My nia viedajem, dzie znachodzicca cieła baćki i inšych źnikłych. Niama nijakaj kropki, niama kanca, i tamu bol zastajecca z taboj. Pieršyja hady paśla źniknieńnia baćki ja nia dumała ŭvohule ni pra vučobu, ni pra karjeru. Usio było niavažna. Šmat hadoŭ prajšło ŭ niejkaj pustečy.
Valeryja Krasoŭskaja i jaje dačka Steła Anatolija.
Paŭhoda tamu ŭ mianie naradziłasia dačka. Dumaju, što dla jaho heta było b najvialikšaj nahodaj dla radaści. Mnie vielmi škada, što jon nikoli nie pabačyć svaju ŭnučku. U mianie vielmi dobry muž, siamja. Ja atrymała dźvie vyšejšyja adukacyi ŭ inšaj krainie. Jak by žyćcio ŭładkavanaje dobrym čynam. U mianie jość praca, jakuju ja vielmi lublu. Ja dapamahaju ludziam stanavicca bolš zdaraviejšymi. Heta važna, kab toje, što ty robiš prafesijna, prynosiła i asabistaje zadavalnieńnie, i karyść inšym.
U halandzkim horadzie Ejndchoven, jaki byŭ pabracimam Miensku, stvorany žyvy memaryjał, čatyry drevy, jakija byli pasadžanyja 16 vieraśnia 2008 hodu ŭ pamiać pra źnikłych biełarusaŭ — pra majho baćku, Viktara Hančara. Juryja Zacharanku i Źmitra Zavadzkaha. Kožny hod na hetym miescy adbyvajecca ŭžo tradycyjnaja cyrymonija ich pamiaci. I heta dla mianie toj momant, kali ja razumieju, što pamiać žyvie nia tolki ŭ maim sercy, ale i ŭ sercach i dumkach inšych ludziej, jakija pryjaždžajuć siudy ŭ hety dzień, kab pravieści jaho sa mnoj razam.
Na mižnarodnym uzroŭni ŭ nas užo nie zastałosia mechanizmaŭ cisku. Niekalki hadoŭ tamu Kamitet pa pravach čałavieka AAN vynies pastanovu, u jakoj pryznaŭ Biełaruś vinavataj u hvałtoŭnym źniknieńni majho baćki i paraiŭ pravieści adkrytaje raśśledavańnie. Ale ŭłady Biełarusi zajavili, što nia zhodnaja z rašeńniem. Heta rašeńnie samaha vysokaha ŭzroŭniu, jakoha my mahli dabicca ŭ našaj sytuacyi. Što dalej rabić? Nieviadoma, akramia taho, što čakać, pakul źmienicca ŭłada ŭ Biełarusi.
Pra ŭłasnuju pomstu ja nie dumaju. Ja dumaju pra spraviadlivaść. Dla mianie niezrazumieła, jak uvohule niešta takoje moža adbycca ŭ centry Eŭropy. Ja z hetym žyvu i čakaju spraviadlivaści. A bolš čym spraviadlivaści ja čakaju adkazu na pytańnie, što adbyłosia i dzie moj baćka.
