Ja nie bačyŭ jaho i nie čuŭ pra jaho. I kali b nie jahonaja trahičnaja śmierć, peŭna, nikoli nie daviedaŭsia b, što ŭ Vilejcy byŭ taki nastaŭnik — Arciom Charašej.
Z usich kamientaroŭ, pryśviečanych hetaj padziei, jakija ja pračytaŭ na sajcie «Našaj Nivy», vyłuču adzin: «Vy možacie ŭjavić u ES ci Kanadzie, što nastaŭnik žyvie ŭ internacie, jak biežaniec z vajujučych krain? Zarpłaty nastaŭnika nie chapaje navat na arendu žylla…».
Ciapier zadam pytańnie tym, chto čytaŭ tryłohiju Alaksieja Tałstoha «Błukańnie pa pakutach». Kolki pakojaŭ było ŭ kvatery maładoha picierskaha inžyniera Ivana Ivanaviča Cialehina?
Hetaje pytańnie ja lubiŭ zadavać inžynieram i technikam słavutaha koliś «Intehrała», jakija, niby studenty, tulilisia ŭ nievialikich pakojach pa čatyry i navat piać čałaviek u «abščazie» na vulicy Kazinca.
A jašče ja lubiŭ zadavać takoje pytańnie: što kupiŭ na svoj pieršy zarobak sormaŭski rabočy Pavieł Ułasaŭ z apovieści Maksima Horkaha «Maci»? I ci moža niešta takoje i ŭ takoj kolkaści kupić na svoj zarobak saviecki inžynier, nastaŭnik, lekar?
«Buržuazija pazbaviła śviaščennaha areołu ŭsie rody dziejnaści, jakija da hetaha času ličylisia hanarovymi i na jakija hladzieli z bahaviejlivym trymcieńniem. Lekara, jurysta, śviatara, paeta, čałavieka navuki jana pieratvaryła ŭ svaich płatnych najomnych rabotnikaŭ».
Čytajučy ŭ maładyja hady hetyja słovy, ja mižvoli ekstrapalavaŭ ich na savieckuju rečaisnaść. Marks i Enhiels i padumać nie mahli, što ŭ Rasii, prykryvajučysia ich imionami, da ŭłady pryjduć ludzi, jakija buduć pracavać nie na ŭzvyšeńnie, a na panižeńnie čałavieka, što ŭ buržuaznych Kanadzie i Štatach, u Niamieččynie i Francyi budzie bolš sacyjalizmu, čym u «pieršaj krainie pieramožnaha sacyjalizmu». Lekar i juryst, inžynier i nastaŭnik tam nie tulacca ŭ «abščahach», nie žyvuć u viaskovych chatach, dzie ni vodapravodu, ni haračaj vady, ni kanalizacyi. Tam mihrantaŭ z Azii i Afryki ŭ takich umovach trymać nielha.
A jašče ja lubiŭ cytavać Lenina: «Narodny nastaŭnik pavinien być u nas pastaŭleny na takuju vyšyniu, na jakoj jon nikoli nie stajaŭ i nie moža stajać u buržuaznym hramadstvie… Da takoha stanu spraŭ my pavinny iści sistematyčnaj, niaŭchilnaj, nastojlivaj pracaj i nad jaho duchoŭnym uzdymam, i nad jaho ŭsiebakovaj padrychtoŭkaj da jaho sapraŭdy vysokaha zvańnia i hałoŭnaje, hałoŭnaje i hałoŭnaje — nad uzdymam jaho materyjalnaha stanovišča».
Voś pra hetaje «hałoŭnaje, hałoŭnaje i hałoŭnaje» ŭvieś čas zabyvali i zabyvajuć tyja, chto nazyvali i, peŭna, jak ministr Karpienka, jašče nazyvajuć siabie kamunistami-lenincami.
Nastaŭnik carskaj himnazii moh sabie dazvolić pajezdku ŭ Bierlin ci Paryž. I navat narodny nastaŭnik (nastaŭnik pačatkovaj škoły) Andrej Łabanovič u carski čas žyŭ nieparaŭnalna lepš za mnohich kaleh u suvierennaj i «jeŭrapiejskaj» Biełarusi: u jaho było harantavanaje žyllo pry škole, a starožka babka Marja za im prybirała, jamu hatavała i, peŭna ž, myła kašuli dy spodniki.
Zvyčajna ŭ racyjanalna pabudavanaj sistemie dziejničaje takoje praviła: ja daju tabie ŭsio dla tvajho biaźbiednaha isnavańnia, ale patrabuju ad ciabie pracy. U balšavickaj i postbalšavickaj sistemie «jeŭrapiejskaj» Biełarusi ŭsio naadvarot: ja patrabuju ad ciabie pracy, ale nie harantuju tabie biaźbiednaha isnavańnia. Nie harantavaŭšy tabie biaźbiednaha isnavańnia, ja patrabuju ad ciabie… Lepš nie pieraličvać, što ciapier patrabujuć ad nastaŭnika dy vykładčyka technikuma ci VNU.
Kali kažuć, što ŭ nastaŭnickaj prafiesii nizki prestyž, dyk prablema nie zvodzicca adno da materyjalnaha stanovišča, pra jakoje pisaŭ Lenin. Prablema ŭ tym, što nastaŭnik biezdapamožny pierad sistemaj. Jon nie moža pastavić vučniu acenku, jakaja b adpaviadała sapraŭdnamu ŭzroŭniu jaho viedaŭ, jon nie moža dać jamu zadańnie na leta, pakinuć na druhi hod… Užo i studentaŭ u nas nielha pakidać z «chvastami» dy vyklučać z VNU. Darmo, što jany nie chodziać na lekcyi i praktyčnyja zaniatki, nie čytajuć u nieaŭdytorny čas. Piedahoh biezdapamožny pierad niazdarami, hultajami i nachabami dy pierad ich baćkami. Musiačy vyvodzić patrebnyja načalstvu bały, zabiaśpiečvajučy patrebnyja načalstvu pakazčyki, piedahoh stanovicca chłusam i paśmiešyščam u vačach niazdaraŭ, hultajoŭ i nachabaŭ dy ich baćkoŭ. I ŭ paśmiešyšča, u vartaha žalu čałaviečka jon pieratvarajecca, kali zmušany chadzić pa damach i kvaterach, vysłuchoŭvać łajanku nie zaŭsiody ćviarozych baćkoŭ, składać usiakija papierki.
Ja nie chacieŭ by ŭłazić u palityku, chacieŭ by ŭsio źvieści da sacyjalnych i maralnych prablem. Ale… Dakładna viedaju, što ŭ saviecki čas nastaŭnikaŭ nie lubili za prapahandu ateizmu, asabliva tych dvurušnikaŭ, chto tajemna chryściŭ dziaciej i navat nie abychodziŭsia biez farbavanych jajek na Paschu. Nie lubili za chłuśniu pra «samy pieradavy na śviecie ład», pra «samaje ščaślivaje žyćcio», pra «samuju pieradavuju navuku» i da h. d. Ciapier prapahandavać ateizm ad piedahohaŭ nie patrabujuć, ale mnohija ź ich musiać kryvadušničać, chłusić i apaviadać svaim vučniam pra «biełaruskuju madel», «sacyjalna aryjentavanuju dziaržavu», pra «mudruju palityku»… nie, nie KPSS, a «ŭsienarodnavybranaha». A jašče musiać siadzieć u vybarčych kamisijach i taksama kryvadušničać i chłusić. Ale depalityzacyjaj navučalnych ustanoŭ u nas i nie pachnie. Amal usio jak pry KPSS.
…Škada, što Baćkaŭščynu, uciakajučy ad hetaj «madeli», tysiačami pakidajuć maładyja ludzi.
Škada, što niekatoryja maładyja raźvitvajucca z hetym niaŭtulnym śvietam.
Miakkim pucham Tabie ziamla, Arciomie.
