Fota Siarhieja Hudzilina.
Ujavicie, što vam spatrebiłasia niejkaja reč. Vy možacie jaje kupić, a možacie pazyčyć ci arandavać. Na pieršy pohlad zdajecca, što lepš kupić, čym uvieś čas pazyčać albo arandavać. Ale što rabić, kali rečču, jakaja vam ciapier nieabchodnaja, vy budziecie karystacca nie tak intensiŭna?
Ci jość sens kuplać, naprykład, ułasny dryl, kali vy nie budaŭnik i na praciahu ŭsiaho žyćcia pakarystajeciesia im chvilin 13-15? Albo navošta kuplać darahi aŭtamabil, kali vy karystajeciesia im redka? Ci racyjanalna nabyvać dla vašaj kampanii pamiaškańnie pad ofis, kali kalektyŭ pracuje dystancyjna i źbirajecca razam dla abmierkavańniaŭ tolki raz na miesiac? Napeŭna, nie. U takich vypadkach na dapamohu prychodzić sharing economy, što možna pierakłaści jak «ekanomika sumiesnaha ŭdziełu», albo «ekanomika sumiesnaha spažyvańnia».
Što takoje ekanomika sumiesnaha ŭdziełu?
Heta kancepcyja, jakaja padkreślivaje zdolnaść i pryvileju fizičnych asob arandavać ci pazyčać tavary, a nie kuplać ich. Na prykładzie z drylom heta aznačaje, što zamiest taho, kab kuplać u kvateru ŭłasny dryl, zvyčajnamu čałavieku bolš racyjanalna pazyčyć ci arandavać jaho. Bo kali abstalavańnie dziesiacihodździami lažyć i nie vykarystoŭvajecca, jano nikoli nie akupicca.
Fota Zivica Kerkez, Shutterstock.
Sumiesnaje karystańnie bolš efiektyŭnaje i racyjanalnaje, bo jano nie daje takim rečam, jak dryl, prastojvać. Da taho ž, jano dazvalaje čałavieku, jakomu nieabchodna zrabić dzirku ŭ ścianie, zekanomić šmat hrošaj. A ŭładalnik dryla moža zdavać jaho ŭ arendu i zarablać na hetym. Za košt hetaha i spažyviec, i ŭładalnik aščadžajuć hrošy. U vyniku — kožny moža dazvolić sabie bolš, zrabić svajo žyćcio bolš raznastajnym. Paradaksalna, ale admoviŭšysia ad vałodańnia cełaj kučaj małapatrebnych rečaŭ, my stanovimsia bahaciejšymi, i jakaść našaha žyćcia padvyšajecca!
Anałahična ŭ prykładach z aŭtamabilem i pamiaškańniem. Praściej, ekanamičniej i racyjanalniej zamaŭlać taksi dla svaich niešmatlikich pajezdak, čym kuplać ułasnuju mašynu, jakaja budzie amal uvieś čas stajać u haražy, hnić i hublać svaju vartaść. A zamiest kupli ŭłasnaha pamiaškańnia časam praściej pajści ŭ kavorkinh, jaki zdaje pamiaškańni na karotki čas.
Fota Zapp2Photo, Shutterstock.
Dobra, ale čamu ja raniej pra heta nie čuŭ? Hetaja kancepcyja źjaviłasia niadaŭna?
Sam termin sharing economy źjaviŭsia adnosna niadaŭna, u apošniaje dziesiacihodździe. I sapraŭdy, aktyŭna ekanomika sumiesnaha ŭdziełu/sumiesnaha spažyvańnia pačała raźvivacca taksama niadaŭna, ale ŭ tym ci inšym vyhladzie jana isnavała i raniej. Kłasičny prykład sharing economy — samyja zvyčajnyja biblijateki z knihami. I łohika tut dakładna takaja ž, jak i ŭ prykładzie z drylom, mašynaj ci pamiaškańniem: navošta kuplać knihi, jakija buduć usio žyćcio stajać i zajmać u kvatery miesca, kali možna stvaryć miesca dla sumiesnaha spažyvańnia hetych knih (biblijateku), dziejnaść jakoj budzie apłačvacca z padatkaŭ hramadzian albo abanienckaj płaty čytačoŭ.
Ale ŭ 1990-ja hady źjaviłasia toje, što zrabiła ekanomiku sumiesnaha ŭdziełu mahčymaj u samych roznych śfierach — internet. Mienavita jon dazvoliŭ stvaryć technałahičnyja płatformy, dziakujučy jakim uładalniki i spažyŭcy mohuć niepasredna kamunikavać adzin z adnym z maksimalnaj chutkaściu i efiektyŭnaściu. Dziakujučy dostupu da internetu, abmiennyja apieracyi jašče nikoli raniej nie byli takimi prostymi, jak zaraz.
Sharing economy — heta abmien tolki fizičnymi rečami?
Nie, heta abmien lubymi aktyvami, jany mohuć być i niemateryjalnymi taksama:
- płatformy dla arendy ŭłasnaj nieruchomaści (AirBNB, Couchsurfing),
- płatformy dla arendy aŭtamabilaŭ (BlaBlaCar, Uber, Lyft),
- płatformy dla kredytavańnia, kraŭdfandynhu (Kickstarter, Indiegogo),
- haradskija aŭtamatyzavanyja sistemy dla arendy viełasipiedaŭ (NextBike),
- kavorkinhi,
- placoŭki dla prodažu ŭžytych rečaŭ (eBay, Craigslist),
- internet-resursy dla fryłansieraŭ (TaskRabbit, Care.com and Upwork),
- płatformy dla abmienu viedami, talentami i prafiesijnymi navykami.
Akurat niadaŭna ŭ Biełarusi zapracavała takaja płatforma — Mentor.by. Sajt pazicyjanujecca jak placoŭka, dzie kožny moža jak sam prapanavać padzialicca ŭłasnymi viedami ci ŭmieńniami, tak i adšukać mientara, jaki padzielicca svaimi. Heta taki vialiki adkryty katałoh uzajemavyhadnych prapanoŭ, rynak viedaŭ, jaki staŭ jašče adnoj formaj sharing economy.
Nie dziva, što najbolš aktyŭna napaŭniajucca abviestkami raździeły movy, IT, biznesu i finansaŭ, školnych pradmietaŭ. Ale jość i davoli štučny tavar, jak biełaruskaje krasamoŭstva, etykiet, hulnia madžonh ci chakiej ź miačom. Niekatoryja prosiać za pieradaču viedaŭ hrošy, inšyja hatovyja dzialicca prosta tak, biaspłatna. Płatformu stvaryli biełarusy dla biełarusaŭ — akurat u toj čas, kali paŭsiudna pačaŭsia trend na samaadukacyju. Zajdzicie i pahladzicie, jak heta pracuje.
Chiba heta nie nahadvaje Saviecki Sajuz, dzie ŭsio było nibyta ahulnym?
Viadoma, kali čałaviek z postsavieckaj prastory čytaje pra sharing economy, pieršaja asacyjacyja, jakaja z hetaj kancepcyjaj moža ŭźniknuć, — SSSR. U epochu sacyjalizmu ludzi žyli ŭ kamunalnych kvaterach, pracavali ŭ kalektyŭnych haspadarkach, a taksama dzialilisia rečami. Niahledziačy na źniešniaje padabienstva, ekanomika sumiesnaha ŭdziełu nie maje nijakaha dačynieńnia da sacyjalizmu ci SSSR.
U SSSR ludzi žyli ŭ epochu tatalnaha deficytu samych bazavych tavaraŭ i pasłuh, i tamu jany byli prosta vymušany dzialicca adzin z adnym. Ciapier ža situacyja ŭ śviecie pryncypova inšaja. Tavaraŭ bolš čym dastatkova, i ty možaš biez prablem vałodać samymi roznymi rečami. Sharing economy uźnikła nie dla taho, kab abmiežavać svabodu čałavieka i jaho majomasnyja pravy, i nie jak vyklik na deficyt (bo nijakaha deficytu niama), a dla taho, kab u ciapierašniaj kapitalistyčnaj ekanomicy vykarystoŭvać najaŭnyja resursy bolš efiektyŭna i racyjanalna, kab čałaviek staŭ jašče bolš svabodnym u vybary tavaraŭ i pasłuh.
Fota Miriam Doerr Martin Frommherz, Shutterstock.
I jakija ž plusy ŭ ekanomiki sumiesnaha ŭdziełu?
1. Tannyja tavary i pasłuhi
Ekanomika abmienu hruntujecca na idei, što abmien peŭnymi tavarami, pasłuhami i navykami źjaŭlajecca bolš efiektyŭnym, čym vałodańnie. Heta moža źnizić vydatki na rečy, pasłuhi i čas. Naprykład, kali vam treba ŭsiaho raz na hod skarystać bienzapiłu, to našmat tańniej zapłacić 20 dalaraŭ za arendu, čym patracić 1000 dalaraŭ i bolš na nabyćcio ŭłasnaj. Vykarystoŭvajučy što-niebudź ci kaho-niebudź tolki ŭ vypadku nieabchodnaści, vam nie pryjdziecca mieć spravu z vydatkami na prava ŭłasnaści i zaniataści, takimi jak strachavańnie aŭtamabilaŭ i zdaroŭja, techničnaje absłuhoŭvańnie i padbor piersanału.
2. Dadatkovy dachod
Možna bolš racyjanalna i efiektyŭna vykarystać kaštoŭnaść svajoj ułasnaści, naprykład, transpartnaha srodku, jaki ŭ advarotnym vypadku budzie prastojvać u haražy. Albo talentu, jaki nie budzie prymianiacca na karyść hramadstva. Takim čynam vy možacie zamianić ci pavialičyć dachody, jakija majecie ad tradycyjnaj pracy.
3. Novyja i lepšyja mahčymaści
Ekanomika sumiesnaha vykarystańnia dazvalaje atrymać dostup da rečaŭ, jakimi vałodać prosta niepraktyčna. Naprykład, mnohija ludzi prosta nie mohuć dazvolić sabie aŭtamabil.
4. Vybudoŭvańnie supolnaści
Mnohija płatformy ekanomiki sumiesnaha ŭdziełu majuć ubudavanyja rejtynhi i ahlady, jakija dapamahajuć padtrymlivać sumlennaść uładalnikaŭ i spažyŭcoŭ, a taksama vybudoŭvać supolnaści pa intaresach. Heta dapamahaje ŭmacavać suviazi ŭ hramadstvie, a taksama davier adzin da adnaho. Navat kali vy prosta abmieńvajeciesia viedami na adukacyjnaj płatformie, vy tam možacie sustreć svaich patencyjnych adnadumcaŭ, kaleh ci kadry dla vašaha biznesu.
5. Bolšaja hnutkaść
U paraŭnańni z tradycyjnaj ekanomikaj, ekanomika sumiesnaha ŭdziełu bolš hnutkaja. Heta značyć, naprykład, što kiroŭca Uber moža sam vybirać časy svajoj pracy, uładalnik kvatery moža sam vybirać, kali zdavać jaje praz AirBNB, kavorkinh dazvalaje nie zaležyć vašamu kalektyvu ad adnoj kankretnaj łakacyi, a fryłansieram — samastojna płanavać svoj pracoŭny hrafik. U vyniku hetaha ŭ hramadstvie raźvivajucca navyki samaarhanizacyi.
6. Jakasnyja źmianieńni ŭ tradycyjnych śfierach ekanomiki
Małavierahodna, što sharing economy u chutkim časie budzie całkam vyciaśniać tradycyjnuju ekanomiku. Ale ekanomika sumiesnaha ŭdziełu budzie prymušać isnujučyja tradycyjnyja haliny stanavicca padobnymi na płatformy dla sumiesnaj pracy, jakija mohuć mieć vyhadu dla ŭsich udzielnikaŭ.
Naprykład, u adkaz na kankurencyju takich kampanij, jak Uber i Lyft, taksaparki pačali raspracoŭvać mabilnyja prahramy, jakija dazvalajuć pasažyram bačyć najbližejšych kiroŭcaŭ, aceńvać ich i prahladać ich rejtynh, nie telefanujučy dyśpietčaram. Kłasičnyja pradpryjemstvy vymušanyja adaptavacca da dynamičnych kankurentaŭ — i heta prynosić tolki karyść spažyŭcam.
