Kali b ja moh rastłumačyć svoj eksperyment šarahovamu hramadzianinu, dyk ja b nie zasłužvaj za toj eksperyment Nobeleŭskaj premii.
Ryčard Filips Fejnman, amerykanski fizyk, laŭreat Nobeleŭskaj premii.
Chimija: Nobel dla troch adkryvalnikaŭ zichotkaha białka ŭ meduzach
Zichotki białok, abo zialony fłuaryscentny pratein (GFP) — šlachavodnaja zorka sučasnaj bijachimii. Karystańnie im dazvalaje siońnia sočyć za raznastajnymi pracesami ŭ kletkach, jakija inačaj byli b niabačnyja, takimi jak pastupovaja atrafija nervovych kletak u chvorych na Parkinson, abo raźvićcio rakavych pracesaŭ u mozhu.
Asamu Simamura vyłučyŭ białok z meduzy Aequorea Victoria, jakuju prybivaje prylivam da zachodniaha bieraha Paŭnočnaj Ameryki. Jon vyjaviŭ, što białok zichacić zialonym śviatłom u ŭltrafijaletavym spektry. Martyn Čałfi prademanstravaŭ kaštoŭnaść GFP dla vyśviatleńnia roznych bijalahičnych pracesaŭ. Treci budučy laŭreat, Rodžer Tsin, raskryŭ ahulny mechanizm zichcieńnia.
U ciele kožnaj žyvoj istoty znachodzicca dziesiatki tysiač białkoŭ. Kali niejki ź ich nie pieramiaščajecca jak treba, dyk zazvyčaj heta zaviaršajecca chvarobaj. Heta pryčyna čamu bijachimikam važna sočyć za rucham i aktyŭnaściu białkoŭ u ciele. Pry dapamozie sučasnych technalohijaŭ navukoŭcy zdolnyja dałučać siońnia zichotki GFP da patrebnych, ale niabačnych białkoŭ.
Medycyna i fizijalohija: za vyjaŭleńnie virusa, jaki spryčyniajecca da raka šyjki macicy, a taksama za adkryćcio virusa imunadeficytu (VIČ-infekcyi)
Rak šyjki macicy, jaki spryčyniajecca virusam čałaviečaj papiłomy, znachodziać u 5 adsotkaŭ z usich chvorych na rak. Vakcyny, zasnavanyja na adkryćci niamieckaha navukoŭca Haralda cur Haŭzena, zdolnyja zabiaśpiečyć bolš za 95-adsotkaŭ abarony dla 500 tysiač žančynaŭ, jakija zachvorvajuć na hety vid raka štohod.
Harald cur Haŭzen vystupiŭ nasupierak tamu, što ličylisia ŭ 70-yja hady nieabvieržnaj iścinaj. Tady ŭdzieł virusaŭ u raźvićci hetaha žachlivaha zachvorvańnia ličyłasia aksijomaj. Cur Haŭzen zrabiŭ dapuščeńnie, što ślady virusaŭ možna znajści ŭ DNK puchlinavych kletak, tamu što kali hetyja kletki źmiaščajuć virus, dyk hienomy (sukupnaść usich hienaŭ arhanizmu) virusaŭ pavinnyja intehravacca ŭ ich ułasnyja hienomy. U 1983 hety pošuk byŭ paśpiachova zavieršany.
Fransuaz Bare-Sinusi i Luk Mantańje znajšli virus imunadeficytu (VIČ). Znajšli ź ciažkaściu, bo hety virus nia byŭ padobny da ŭžo vyvučanych ankahiennych virusaŭ. U adroźnieńni ad ich, VIČ nie pryvodziŭ da bieskantrolnaha rostu kletak. Naadvarot, trapiŭšy ŭ kletku, jon jak by čakaŭ svajoj aktyvacyi, a paśla aktyvacyi pačynaŭ źniščać limfacyty, jakija hrajuć značnuju rolu ŭ systemie imunnaj abarony čałavieka. Adkryćcio francuzkich navukoŭcaŭ umahčymiła zrazumieć, jak raźvivajecca chvaroba i jak virus uzajemadziejničaje z kletkaj, u jakuju trapiŭ. Naša, čałaviečaje, pakul što nie ŭziało. Ale siońnia antyvirusnaja terapija, jakaja hruntujecca na adkryćci francuzaŭ, padvysiła praciahłaść žyćcia dla VIČ-infikavanych małoj drabnicaj nie da siaredniaj praciahłaści žyćcia zdarovych ludziej.
Fizyka: Premija navukoŭcam, jakija dakazali adsutnaść symetryi na ŭzroŭni kvarkaŭ
Naš Suśviet isnuje dziakujučy adsutnaści symetryi na ŭzroŭni elementarnych čaścinak — na kožnyja 10 miljardaŭ i adnu čaścinku materyi prypadaje tolki 10 miljardaŭ antymateryi. Materyja i antymateryja zvodziać adna adnu da nula, i taja «žmieńka» materyi, što zastajecca, i źjaŭlajecca našym Suśvietam. Parušeńnie hetaj symetryi pradkazali nobeleŭskija laŭreaty 1967 hodu, a sioletnija paćvierdzili eksperymentalna.
Amerykaniec japonskaha pachodžańnia Joičyru Nambu z Čykahzkaha Ŭniversytetu atrymaŭ premiju «za adkryćcio mechanizma spantannaha parušeńnia symetryi ŭ fizycy elementarnych čaścinak». Jaho kalehi, japoncy Makota Kabajasi i Tasichide Maskava ŭznaharodžanyja «za adkryćcio krynicy parušeńnia symetryi, jakoje dazvoliła pradkazać isnavańnie ŭ pryrodzie prynamsi troch siamiejstvaŭ kvarkaŭ». Pytańnie, jakim čynam heta zdarajecca dakładna, zastajecca nieraźviazanym. Navukoŭcy spadziajucca, što hadronny kalajder u Ženevie pryadkryje niekatoryja tajamnicy fundamentalnych čaścinak.
Litaratura: Nobel — stylistu i padarožniku
Žan-Mary Hiustaŭ lo Klezijo (Jean-Marie Gustave Le Clézio, nar. 13.04.1940, Nica) — francuski ramanist i eseist.
Žan-Mary staŭ viadomy pačynajučy z svaich pieršych ramanaŭ «Pratakoł» (1963), «Trasca» (1965). Małady hieroj ramanu «Pratakoł» švendajecca pa horadzie, vystupaje pierad tłumam, što kaštuje jamu źmiaščeńnia ŭ psichbalnicu. Navatarskaje piśmo Lo Klezijo padkreślivała ahresiŭnaść sučasnaha dehumanizujučaha hramadztva («Hihanty», 1973). Piśmieńnik taksama šmat padarožničaŭ i daśledavaŭ addalenyja i pieršabytnyja supolnaści («Karancin», 1995), niby šukajučy pieršakrynicy čałaviectva. Jon pierakłaŭ na francuskuju movu mitalohiju amerykanskich indziejcaŭ.
Hieroi ramanaŭ Lo Klezijo skrupulozna zajmajucca analizam ułasnych adčuvańniaŭ.
Jany ź ciažkaściu prystasoŭvajucca da ahresiŭnaha, paviarchoŭnaha śvietu našych dzion, sutykajucca sa ścianoju nierazumieńnia i adčužeńnia.
Piśmieńnik balansuje miž realizmam i hlučnym vizijanierstvam.
Lo Klezijo słavicca admysłovym stylem. Jon piša to ŭ stylistycy pratakołu, to insytnaha malunku, z hetaha naradžajecca niešabłonny tekst. Paetyka vykrasajecca z štodzionnaści, vyzvalajecca novaje słova. U vyniku piśmo vyzvalajecca ad uniformy tradycyjnych apaviadalnych pryjomaŭ. U śviam ese «Materyjalny ekstaz» (1967), piśmieńnik krytykuje «durnuju maniernaść», «antykvarnyja admietnaści, na jakija bolš nichto nie kuplajecca». Možna skazać, što sioletni Nobel atrymała bahataja francuskaja litaraturnaja tradycyja, a ź jaje ŭznaharodzili refarmatara, jaki pašyryŭ stylistyčnyja miežy litaratury.
Premija Miru byłomu finskamu prezydentu za tryccacihadovuju dziejnaść pa ŭrehulavańni kanfliktaŭ u roznych krainach śvietu.
Marci Achcisaary miryŭ Namibiju i PAR, Indaneziju i separatyscki ruch Ačech, raźviazvaŭ kanflikty pamiž IRA i Brytanijaj, pracavaŭ u Bośnii j Kosava, byŭ prezydentam Finlandyi.
U 1977—1984 hh. upaŭnavažany AAN pa vyrašeńni kanfliktu ŭ Namibii. Uviesnu 1999 hodu staŭ adnym z pasiarednikaŭ padčas vajny ŭ Juhasłavii, prapanavaŭ tady mirny plan vyrašeńnia kanłfiktu ŭ Kosava, ź jakim pahadziŭsia Białhrad. U 2000 h. zasnavaŭ niaŭradavuju arhanizacyju «Inicyjatyva pa pieraadoleńni kryzysaŭ».U 2000-2001 hadach inspektavaŭ składy ŭzbrajeńnia Irłdiandzkaj respublikanskaj armii. U 2005 hodzie pry pasiarednictvie Achcisaary byŭ padpisany mirny dahavor, jaki pakłaŭ kaniec tryccacihadovaj vajnie pamiž uradam Indanezii i separatysckim rucham u pravincyi Ačech. U 2005 h. pryznačany specyjalnym pasłańnikam hieneralnaha sakratara AAN pa kiravaŭnictvie pracesam vyznačeńnia budučyni Kosava. U 2007 hodzie padrychtavaŭ plan mirnaha urehulavańnia kanfliktu, jaki praz pazycyiju Rasiei i Kitaju byŭ adkinuty AAN.
Ekanomika: Amerykanskamu ekanamistu za «jaho analiz struktury handlu i hieahrafičnaha raźmierkavańnia ekanamičnaj aktyŭnaści»,
Madel, jakuju raspracavaŭ Poł Kruhman, nazyvajecca «Jadro–peryferyja». Jana davodzić, što zaležnaść pamiž ekanomijaj ad maštabu vytvorčaści (economies of scale) i transpartnymi vydatkami mohuć pryvieści da kancentracyi abo, naadvarot, da raźmierkavańnia nasielnictva. Pry peŭnych umovach.
Pracy Kruhmana dazvolili rastłumačyć nastupstvy hlabalizacyi i raźvićcia mižnarodnaha handlu, a taksama pryčyny imklivaj urbanizacyi nasielnictva planety.
Siurpryzam zrabiłasia toje, što premiju hetamu nieprymiranamu krytyku Buša ŭručyli mienavita ciapier, napiaredadni vybaraŭ u ZŠA.
