Na dumku Zianona Paźniaka, adznačyć 20‑ia ŭhodki BNF siońnia možna tolki padpolna.
Nia tak navat, jak heta było mahčyma dvaccać hadoŭ nazad, kali stvaraŭsia narodny ruch, kali BNF źbiraŭ poŭnyja zały i płoščy prychilnikaŭ pieramien. Ciapier situacyja inšaja. Ale i Front inšy. Hledziačy z roznych bakoŭ, mižvoli šukaješ pryčyny taho, što adbyłosia, u dziejnaści i charaktary jak ułady, tak i apazicyi.
«My žyviem pad ziamloju», — śpiavaŭ NRM ŭ časy, kali BNF byŭ na ŭzdymie. Siońnia vyhladaje, što «pad ziamloju», u padpolli, my apynulisia ciapier, a nie tady.
Kab zrazumieć hetuju mietamarfozu, treba źviarnucca da pačatku dziejnaści Frontu, da jaho stvareńnia — što heta było takoje?
Samaja vialikaja pamyłka — byccam u savieckim zapaviedniku BSSR raptam, ni z puščy ni z pola, źniadkul źjaviŭsia hety šmattysiačny narodny ruch.Viadoma, ludziam chočacca vieryć, što cudy zdarajucca. Ale ŭ hetym vypadku nijakaha cudu nie było, jak i zapaviednikam‑Vandejaj była nie Biełaruś, a tolki samaja viaršynia śluńkoŭska‑sakałoŭskaha CK.
Što da narodu, dyk jon byŭ hatovy da pieramien nijak nie mienš za luby inšy z padsavieckich narodaŭ.
Mienavita narod staŭ tym asiarodździem, u jakim ideja narodnaha ruchu vyśpiavała na praciahu dziasiatkaŭ hadoŭ — spačatku ŭ padpolnych umovach, potym publična — u tak zvanym «niefarmalnym» maładziovym ruchu.
I sam fienomien BNF na złomie 1980‑90‑ch hadoŭ byŭ pradvyznačany fienomienam maładziovaha ruchu tych časoŭ.«Jadnajciesia ŭ supołki i siabryny!» — papularny tady klič. Jadnalisia niefarmalna. Dla taho, kab razam adznačyć Kupalle ci Kalady pavodle staradaŭniaha abradu, razvučvali pieśni. Kab adčynić na rajonie biełaruski kłas, chadzili pa kvaterach, źbirali podpisy. Razam vyvučali historyju svajoj vulicy, vioski, miastečka, dbajučy pra krajaznaŭčuju kalekcyju ci muziej.
Maładziovy ruch u 1980‑ia hady achapiŭ tysiačy ludziej pa ŭsioj Biełarusi. Jon šukaŭ svaich formaŭ abjadnańnia — stvaryŭ kanfiederacyju, pravodziŭ Valnyja sojmy, a taksama hramadzianskija akcyi: suprać razbureńnia pomnikaŭ architektury, abvałavańnia Prypiaci, zatapleńnia na Dźvinie… I kali 19 kastryčnika 1988 hodu byŭ stvorany arhkamitet BNF, pa ŭsioj krainie supołki i siabryny pačali abviaščać siabie «hrupami padtrymki Frontu». Heta byŭ całkam łahičny krok, bo narodny ruch vyśpieliŭsia, jon užo mieŭ svaju masu i ideju. A BNF (tady franty i ruchi stvaralisia ŭva ŭsich savieckich respublikach) nadaŭ usiamu hetamu adzinuju vyraznuju formu.
Čamu hetaha niama siońnia? Bo niama taho mnostva ručainaŭ — niepalityčnych (krajaznaŭčych, litaraturnych, falkłornych) — jakija b pry źlićci ŭtvarali vialikuju raku, što zdolnaja nieści na sabie vyrašeńnie hramadskich i palityčnych prablem, jak heta było 20 hadoŭ nazad? Nasamreč jość u Biełarusi tyja «ručainy» — supołki, kłuby, tavarystvy, prosta žyvyja dušoj ludzi. Matyvy ich abjadnańnia nie źmianilisia, bo nie źmianiłasia rečaisnaść, jakaja koliś vyklikała ich da žyćcia. Ale tyja, chto z hałavoj u palitycy, siońnia ich nie zaŭvažajuć, nie biaruć u raźlik, nie bačać u ich svajho vytoku i dumajuć, što novaja vialikaja raka praljecca adniekul ź nieba.
Aleś Kiebik, hazeta «Svaboda»
