Najlepšy piedahoh śvietu, ekśpiert finskaj sistemy adukacyi Kary Łaŭchivuory byŭ zaprošany ŭ Minsk kampanijaj «A-100 Deviełapmient» u jakaści niezaležnaha kansultanta: u rajonie Novaja Baravaja voś-voś pačniecca budaŭnictva novaj škoły, i rekamiendacyi z boku pradstaŭnika adnoj z samych prahresiŭnych sistem adukacyi ŭ hetym sensie sapraŭdy biascennyja. Pieršyja vodhuki fina bolš čym stanoŭčyja.
Taksama kampanija arhanizavała maštabnuju sustreču huru navučańnia ź nieabyjakavymi da losu biełaruskaj adukacyi ludźmi.
Majstar-kłas, na jaki patrapiła bolš za 1200 biełaruskich piedahohaŭ z usich kutkoŭ krainy, praciahvaŭsia kala dźviuch hadzin. Drukujem vykazvańni finskaha ekśpierta, jakija, miarkujučy pa burnaj reakcyi zały, źjaŭlajucca aktualnymi i dla Biełarusi.
1. Hałoŭnyja sakrety finskaj adukacyi: karotki školny dzień, šmat hulniaŭ, mała chatnich zadańniaŭ, doŭhija vakacyi. I heta — nie žart!
2. Adno z asnoŭnych dasiahnieńniaŭ školnaj reformy ŭ Finlandyi — kaniec školnym inśpiektaram. Inśpiekcyja — heta teatr. Usie apranajuć kaściumy, uśmichajucca inśpiektaru. Dziaciej zapałochvajuć: kali zrobiš niešta nie tak padčas pravierki, potym atrymaješ! A kali pravierka skančajecca, usio vydychajuć: narešcie vierniecca narmalnaje žyćcio!
3. U Finlandyi całkam biaspłatnaja adukacyja. Na ŭsiu krainu isnuje tolki adna pryvatnaja škoła. Usie astatnija — dziaržaŭnyja, i ŭsie jany adnolkavyja. Dla vučniaŭ usio biaspłatna, uklučajučy charčavańnie. Ale my nie tracim hrošy na toje, što nie treba.
4. Poŭny davier nastaŭnikam. U Finlandyi naohuł usio pabudavana na daviery. Urad daviaraje municypalitetam, municypalitety dyrektaram škoł, dyrektary — nastaŭnikam, nastaŭniki — vučniam. A baćki całkam daviarajuć škole.
5. Prafiesija nastaŭnika prestyžnaja. Nastaŭniki vielmi dobra zarablajuć i źjaŭlajucca pavažanymi ludźmi. Ale i ŭzrovień u ich pavinien być adpaviedny. Kožny nastaŭnik pavinien prajści navučańnie ŭ mahistratury.
6. U Finlandyi niama testaŭ i ekzamienaŭ. Dakładniej, jość, ale tolki adzin — pry zakančeńni siaredniaj škoły. Bo nastaŭnik lepš viedaje, na što zdolny kožny jaho vučań! Što ž tyčycca škoł i nastaŭnikaŭ — u nas niama nieabchodnaści dakazvać, što naša škoła lepšaja, čym susiedniaja. Tolki zredku pa ŭsioj Finlandyi pravodzicca vybaračnaje daśledavańnie, kab pierakanacca, što ŭsie škoły znachodziacca na adnym uzroŭni.
7. My nie paraŭnoŭvajem vučniaŭ adzin z adnym. Heta rabić kateharyčna nielha, bo ŭsie dzieci roznyja! Vučań pavinien aceńvać svajo raźvićcio, a nie aryjentavacca na navyki inšych. Treba pakazvać dziciaci, jakoha prahresu dasiahnuła jano.
8. Adznaki ŭ finskaj škole jość, ale jany nie vielmi važnyja. U Finlandyi dziesiacibalnaja sistema, ale, jak praviła, nižni bał, jaki stavicca, — 4. Kali ty atrymaŭ «čatyry» — heta fijaska, kurs treba paŭtaryć. A «vaśmiorka» — vielmi dobraja adznaka. Ale adznaka značyć nie tak užo šmat — dla vučnia značna važniej atrymać vierbalnuju zvarotnuju suviaź. Asabliva ŭ pačatkovaj škole. Jak praviła, nastaŭnik źbiraje vučniaŭ i baćkoŭ niekalki razoŭ na hod, i jany abmiarkoŭvajuć vučobu. Pryčym usio adbyvajecca vielmi pazityŭna — upor robicca na dasiahnieńni vučniaŭ. I jašče adzin važny momant: nastaŭnik zaŭsiody sapraŭdy tłumačyć, čaho jon choča ad vučnia.
9. Školnaja forma ŭ Finlandyi — heta chudzi i džynsy. Nastaŭniki taksama chodziać u tałstoŭcy abo chudzi i džynsach. Usio vielmi nieaficyjna. Tak, kali dzieci padrastajuć, jany pačynajuć hladzieć na «firmu», u kaho džynsy daražejšyja, u kaho tańniejšyja. Ale heta nie takaja ŭžo vialikaja prablema, jakaja ni na što nie ŭpłyvaje. U pryncypie, u nas usio vielmi demakratyčna. Nastaŭnikaŭ nazyvajuć tolki pa imieni. Mianie mahli nazyvać abo Kary abo Reksi (Dyryk). I kali mnie vučań kazaŭ: «Pryvitańnie, Reksi!», mianie heta nie prynižała. Ale davała adčuć, što ja nie palicejski i nie nahladčyk, a zvyčajny čałaviek.
10. Škoła budučaha — heta nie robaty i supiertechnałohii. Ja zaŭsiody vieryŭ u čałaviečy kantakt i dobrazyčlivyja ŭzajemaadnosiny pamiž nastaŭnikam i vučniami. Mnie zdajecca, što novaja škoła — heta vychad z kłasaŭ i novyja mahčymaści. Siońnia navat škoła z samaj hłybokaj hłušy, dziakujučy internetu, moža mieć dostup da najlepšych vykładčykaŭ śvietu, moža atrymać luboha śpiecyjalista. Usie vašyja abmiežavańni — heta ŭjaŭleńnie.
11. Nastaŭnik — heta ekśpiert. U Finlandyi niama reformaŭ, jakija naviazvajucca źvierchu. Usie źmieny i novaŭviadzieńni abmiarkoŭvajucca z nastaŭnikami. I nastaŭniki mohuć vybirać tuju mietodyku, jakuju ličać patrebnaj. U hetym staŭleńni ŭ nas — poŭnaja aŭtanomija.
12. Što pavinny rabić baćki? Ničoha zvyšnaturalnaha. Ješcie razam ź dziećmi. Stasujciesia ź dziećmi. Čytajcie razam ź imi. Chadzicie razam u teatr ci kino. Tłumačcie niezrazumiełaje. Całujcie i abdymajecie dziaciej. Uvodźcie praviły biaśpieki. I budźcie dla ich darosłym, a nie siabram.
13. Dapamoha dziciaci ŭ pracesie navučańnia ekanomić srodki dla hramadstva. Kali dzicia vyklučajuć sa škoły, nie źviartajuć na jaho ŭvahi — jano ŭ pierśpiektyvie stanie biespracoŭnym, narkamanam, siadzie ŭ turmu… Nie kažučy ŭžo pra trahiedyju ŭ siamji. Heta budzie kaštavać vielmi doraha dla hramadstva. Tamu treba akazvać paŭnavartasnuju padtrymku dzieciam u navučańni i raźbiracca ŭ sutnaści prablem, jakija nie dajuć jamu narmalna vučycca.
14. Jakich hramadzian pavinna vychoŭvać finskaja škoła? Upeŭnienych i aryjentavanych na budučyniu; jakija vałodajuć mnohimi movami; jakija majuć krytyčnyja i analityčnyja zdolnaści; interaktyŭnych i zdolnych uzajemadziejničać; zdolnych acanić inšych i jakija ŭmiejuć być udziačnymi; ekśpiertaŭ pa mnohich pytańniach i zdolnych navučacca na praciahu ŭsiaho žyćcia; aktyŭnych i inavacyjnych; addanych supolnaści; kreatyŭnych i zdolnych vykarystoŭvać svoj patencyjał. Nie tak užo i šmat…
15. U dziciaci musić być dziacinstva. Jano pavinna hulać i kantaktavać z adnahodkami. Navat toje, što my ličym «marnavańniem času ŭpustuju» — dla jaho taksama vielmi važna!
