Navina pra toje, što na raskopkach na hary Hiedymina ŭ Vilni, imavierna, znojdzienyja pareštki Kastusia Kalinoŭskaha, u jakoj-niebudź inšaj Biełarusi, krainie, uvažlivaj da ŭłasnych hierojaŭ, adrazu ž atrymała b status asnoŭnaj padziei navat nie hoda — dziesiacihodździa.
Va ŭsioj hetaj historyi jość vyrazny apakryfičny składnik. I toje, jak raskryłasia pachavańnie, — praz apoŭzień pry ściency pad viežaj, byccam sama pryroda vyrašyła dapamahčy biełarusam uspomnić pra zhańbavanych prarokaŭ, što bilisia za niezaležnaść staronki rodnaj. I toje, jak spačatku — pa praviłach hieraičnych kazańniaŭ — byŭ znojdzieny nie asnoŭny hieroj, a jaho paplečnik, Zyhmunt Sierakoŭski. Dy jak znojdzieny! Historyja ź piarścionkam, što simvalizavaŭ šlub z «pieršaj pryhažuniaj na Litvie», — heta taksama častka naratyvu. Bo čałaviek, jaki moh žyć u ščaści z Apałoniaj z Daleŭskich, vybraŭ skon u imia naroda. I voś małankaj vybliskvaje navina ŭžo pra samoha Kalinoŭskaha. Zrazumieła, što sa skidkaj na «imavierna». Ale — chalera — ci hetaha mała?
Dzie verchał? A verchału niama. I nie budzie. Tamu što — i heta viartaje nas jašče da adnoj naviny minułaha tydnia — Kalinoŭski adnosicca da liku nie zusim pažadanych hierojaŭ.
U adroźnieńnie ad Łarysy Hienijuš, jakoj Viarchoŭny sud admoviŭ u reabilitacyi z uskosnaj spasyłkaj na artykuły Kryminalnaha kodeksa BSSR u redakcyi 1928 hoda, Kalinoŭski nie «akazvaŭ dapamohu mižnarodnaj buržuazii» i nie «ŭdzielničaŭ u antysavieckich arhanizacyjach». Ale, jak my nieŭzabavie pabačym, jon padyšoŭ vielmi blizka da taho.
Dla pačatku, jon vystupaŭ nie tolki ŭ abaronu sialan, ale i za niezaležnaść ad ruskaha cara. Tamu kali pryjšli balšaviki, pamiać pra Kalinoŭskaha ŭpierłasia voś u hetuju, jak jany b sami skazali, «dyjalektyku».
Z adnaho boku, suprać panoŭ, suprać palakaŭ, što b tam ni pisaŭ Samuił Ahurski ŭ «Narysach pa historyi revalucyjnaha ruchu na Biełarusi 1863—1917» (a pisaŭ jon, što paŭstańnie było «arhanizavanaje polskimi pamieščykami i katalickim duchavienstvam i prachodziła pad polskimi šavinistyčnymi łozunhami»). Z druhoha boku — suprać ruskaj impieryi. Suprać Maskvy. Suprać centru. Pačytać publicystyku z «Mužyckaj praŭdy « — hatovy prysud pa nacdemaŭskaj spravie. NKUS za takoje z asałodaj rasstrelvaŭ.
Adsiul, z hetaj dyjalektyki — nieachvotnaje i vielmi častkovaje pryznańnie Kalinoŭskaha za savieckim časam. Vulica Kalinoŭskaha źjaviłasia ŭ Minsku tolki ŭ 1963 hodzie. I — zaŭvažym — pralahała jana nu vielmi daloka ad centra, demanstrujučy dalečyniu ad charošych idejaŭ Lenina i Marksa.
Nacyjanalny hieroj BSSR nie moža zmahacca suprać Maskvy.
U hetuju pastku trapiŭ i Karatkievič z «Kałasami». Jon zadumaŭ cudoŭnuju tryłohiju pra paŭstańnie, natchniona i majstravita vykanaŭ pieršuju z troch zadumanych častak. Paśla apisańnia piaredadnia musili iści raździeły 2-i, «Brań», i 3-i, «Hałhofa» (u inšych dziońnikach — «Varańnio»). I my viedajem, što na sustrečach z čytačami Uładzimir Siamionavič kazaŭ, što nie moža skončyć pracu nad «Kałasami» tamu, što «kamu ž achvota zabivać svajho hieroja». Ale sprava ŭ tym, što jakraz «zabivać hieroja» va Uładzimira Siamionaviča cudoŭna atrymlivałasia. Zhadajma, naprykład, śmierć kachanaj Karatkievičavaha alter-eha ŭ «Nielha zabyć». Ale ŭ vypadku z «Kałasami» ja asabista schilny bačyć usio tuju ž niespadziavanku. Hieroj knižnych bestseleraŭ BSSR nie moža zmahacca suprać ruskich. I jak ža było pierachodzić da «Brani», kali linija frontu ŭ joj musiła pralehčy nu vielmi ž niebiaśpiečna, tak, što ŭ abkomie partyi zachvareli b na ekziemu, sprabujučy takoje vydać! I jak ža paśla hetaha ŭ «Hałhofie» malavać raspravu Muraŭjova nad insurhientami, kali Muraŭjoŭ — pradstaŭnik maskoŭskaj kałanijalnaj administracyi, jak i sam abkom?
Ale samaje cikavaje pačałosia jakraz u časy niezaležnaści. Z adnaho boku, u 1995-m hodzie źjaviŭsia orden Kastusia Kalinoŭskaha, prydumany jak «najvyšejšaja dziaržaŭnaja ŭznaharoda krainy». Ale orden toj nivodnaha razu nikomu nie ŭručyli i skasavali ŭ 2004-m. Uznaŭleńnie (!) šyldački na (savieckaj!) vulicy Kalinoŭskaha ŭ 2013 hodzie — adzinaje, što zroblena dla ŭšanavańnia hetaha imieni postsavieckaj Biełaruśsiu. Pra ciapierašni status Kalinoŭskaha ŭ aficyjnaj historyi vyčarpalnaje ŭjaŭleńnie možna atrymać z čytańnia voś hetaha artykuła z «Biełaruskaj dumki».
Dazvolu sabie cytatu: «Upieršyniu, hledziačy pa ŭsim, «biełaruskaść» Kalinoŭskaha skanstrujavaŭ aktyŭny dziejač biełaruskaha «našaniŭstva» V. Łastoŭski ŭ svaim artykule «Pamiaci Spraviadlivaha» ŭ haziecie «Homan» 15 lutaha 1916 hoda. Chacia, jak užo pryhadvałasia vyšej, Łastoŭski ŭ 1910-m hodzie absalutna nie padazravaŭ pra «biełaruski śled Kalinoŭskaha». U artykule prajavilisia pieršyja sproby skłaści bijahrafiju idealnaha biełaruskaha hieroja. Pryčym tłumačeńnie niekatorych rysaŭ jahonaj idealnaści treba šukać u situacyi, jakaja skłałasia na zachadzie rasijskaj impieryi ŭ 1916-m hodzie. Častka jaje była akupavanaja niamieckim vojskam (tam znachodziŭsia i sam Łastoŭski), tamu dla padtrymańnia imidžu nacyjanalnaha hieroja dobra było padkreślić antyruskuju nakiravanaść dziejnaści Kalinoŭskaha».
Voś takim elehantnym sposabam vy vyjšli roŭna na tyja ž zakidy, u jakich dahetul vinavaciać Hienijuš. Taksama niejkija «niemcy» (chacia luby, chto čytaŭ «Spoviedź», viedaje, adkul, ź jakich nieparazumieńniaŭ i pravakacyj jany ŭzialisia), taksama «antysavieckaja dziejnaść» Łastoŭskaha ŭ dapamohu «mižnarodnaj buržuazii».
To davoli sumna čytać forum pad našaniŭskim artykułam pra znojdzienyja pareštki. Pałova ŭdzielnikaŭ zaklikajuć viarnuć hieroja na ziamlu, za niezaležnaść jakoj Kastuś zmahaŭsia. Druhaja pałova zaciata ŭznaŭlaje samyja dzikunskija abvinavačvańni, što panapisvali pra čałavieka ŭ finansavanych ź biudžetu vydańniach. Tamu ja nie viedaju, ci možna adčuvać radaść z nahody hučnaj naviny. Ci dobra heta naohuł, što pryroda vyrašyła dapamahčy biełarusam zhadać zhańbavanych prarokaŭ.
Kab naš narod staŭ hatovy addać pašanu čałavieku, jaki pamior za jahonuju volu, treba, kab tut narešcie pierastaŭ dziejničać Kryminalny kodeks BSSR 1928 hoda.
Da toj pary možna ličyć, što prysud, pa jakim Kalinoŭskaha pakarali śmierciu, nie admienieny.
A sam hieroj, jak i Hienijuš, nie reabilitavany.
