Zamiežža dla mnohich biełarusaŭ — byccam manna niabiesnaja. Baćki tak i dumajuć, jak by prystroić dziaciej dzie-niebudź u Jeŭropie ci Amierycy, bo tam ža hrošy, pierśpiektyvy i rajskaje žyćcio. Adpravić adukoŭvacca — vydatnaja mahčymaść. My pahutaryli z tryma biełarusami, jakija vučylisia za miažoj, ale viarnulisia i siońnia znajšli svajo miesca na radzimie.
Kaledžy abjadnanaha śvietu (United World Colleges) — hłabalny adukacyjny ruch, raspačaty bolš za 50 hadoŭ tamu. Pa ŭsim śviecie maładyja ludzi 16—19 hadoŭ majuć mahčymaść atrymać stypiendyju i praciahnuć navučańnie ŭ adnym z kaledžaŭ. Prahrama doŭžycca dva hady, za hety čas navučencaŭ paśpiavajuć padrychtavać da pastupleńnia va ŭniviersitet.
Pieršaja biełaruska trapiła ŭ UWC u 1994 hodzie. Za bolš čym 20 hadoŭ prahramu prajšli 70 biełarusaŭ. Letaś na navučańnie ŭ Armieniju, Kitaj, Tajłand, Italiju, Niderłandy, Sinhapur i Narviehiju adpravilisia adrazu dzieviać pradstaŭnikoŭ našaj krainy.
Pakul što viarnulisia niamnohija. My pahutaryli z tryma vypusknikami UWC, kab zrazumieć, čamu jany viarnulisia na radzimu.
«Kab zrazumieć samoha siabie, treba paraŭnać siabie ź inšym, z čužym inšym»
Jaŭhien Hładki. Fota z archiva hieroja
Jaŭhien Hładki. Pracuje mieniedžaram u IT-kampanii. Naradziŭsia ŭ miastečku Uzda. U Kaledžy abjadnanaha śvietu (UWC) navučaŭsia ŭ 2000—2002 hadach, u Narviehii.
«Naša Niva»: Jak vy trapili ŭ Kaledž abjadnanaha śvietu?
Jaŭhien Hładki: Vypadkova. Ja z tych časoŭ, kali ŭ Biełarusi karystalisia Napsteram, anałaham siońniašniaha App Store, a internet byŭ tolki praz dyjałap.
Bajfłaja tady nie isnavała. Mnie padajecca, u Minsku ŭ toj čas byli dva punkty internetu: na Hałoŭpaštamcie, dzie ja pisaŭ svoj pieršy list u UWC, i ŭ štab-kvatery Biełaruskaha sajuza moładzi na Karła Marksa, 40.
Zrazumieła, pra UWC nie było jak daviedacca praź internet. Ale plus u tym, što abviestki ab nabory drukavalisia ŭ zvyčajnych hazietach: «Nastaŭnickaj», «Źviaździe» i inšych. Tady jašče nie byŭ začynieny Kołasaŭski humanitarny licej, na bazie jakoha pravodziŭsia adbor.
Karaciej, ja daviedaŭsia mienavita praz hazietu. U mianie maci nastaŭnica, skazała mnie: «Zirni, jakaja cikavaja mahčymaść, čamu b tabie nie pasprabavać». Ja pasprabavaŭ, u mianie atrymałasia. U toj hod adpraŭlali ŭ Indyju, Italiju i Narviehiju. Ja pajechaŭ u Narviehiju.
Kaledž u Narviehii. Fota uwcrcn.no
«NN»: Što novaha vy tam dla siabie adkryli?
JAH: Usio. Ja sam pachodžu ź nievialikaha miastečka Uzda, što pad Minskam, za 60 kiłamietraŭ. Zrazumieła, tam zusim inšyja sacyjalnyja i kulturnyja pavodziny. Biełaruskija miastečki — heta ŭsio ž taki dastatkova kansiervatyŭnyja miescy. I ja byŭ dastatkova kansiervatyŭnym čałaviekam.
Čym dobraje UWC? Na pieršaje miesca ja b pastaviŭ dośvied praź ludziej. U nas byli pradstaŭniki 80 ci navat bolš krain śvietu. Možacie ŭjavić, kolki heta movaŭ, kolki roznych kulturnych asablivaściaŭ, koleraŭ skury, relihij.
Kali ty z maleńkaha biełaruskaha miastečka, navat niahledziačy na toje, što ty šmat čytaješ, ličyš siabie dastatkova daśviedčanym čałaviekam, usio adno atrymlivaješ nievierahodny kulturny šok: «Ništo sabie!» Novy dziŭny śviet.
Mienavita heta ja b pastaviŭ na pieršaje miesca. Voś hety dośvied, hetaje «vaŭ» praź ludziej.
Druhoje vynikaje ź pieršaha. Kali ty nie tolki bačyš šmat roznych ludziej, ale i robiš ź imi supolnuju spravu. Vy razam zajmajeciesia, tančycie na viečarynach, da dziaŭčat zalacajeciesia… Atrymlivajecca, što ty bačyš čałavieka, razumieješ jaho kulturu, a paśla ty z hetym čałaviekam jašče robiš supolnuju spravu. I voś heta ja liču najlepšym u adukacyi. Mahčymaść zrazumieć, što na inšaj častcy śvietu žyvie taki samy čałaviek. U jaho moža być inšy koler skury, inšaja relihija, ale heta taki samy padletak, jak i ty, što zachaplajecca tymi samymi rečami. Heta było cikavym, dobrym, karysnym adkryćciom.
Kaledžy abjadnanaha śvietu byli zasnavanyja na ideałach sacyjalnaj adkaznaści. My, roznyja dzieci z roznych krain śvietu, prapuskali praź siabie toje, što adbyvajecca ŭ śviecie. My ładzili imprezy, abmiarkoŭvali palityčnyja dziejańni, kulturnyja dziejańni ŭ śviecie. My dapamahali hladzieć chvorych ludziej, dziaciej ź niezabiaśpiečanych siemjaŭ, ludziej, jakija prachodzili praz reabilitacyju, pracavali z uciekačami.
To bok u nas źjaŭlałasia razumieńnie, što ty ŭ hetym śviecie adkazny nie tolki za siabie. Śviet — šmathranny. I ty pavinien być intehralnaj častkaj hetaha śvietu, razumieć, što ŭ im adbyvajecca.
My žyli ŭ internatach, i ŭ nas nikoli nie było prybiralščyka. My prybirali za saboj sami. Ty sam adkazny za siabie: prybiraješ svoj pakoj, kalidor u internacie, kuchniu. Heta niezvyčajnaje adčuvańnie.
Naš kaledž u Narviehii znachodziŭsia ŭ niejmavierna malaŭničym kutočku, ale tam nie było nikoha, aproč nas. 200 studentaŭ, kala 20 vykładčykaŭ, administracyja, usio. Najbližejšy vialiki horad za 10 kiłamietraŭ.
Kaledž u Narviehii. Fota uwcrcn.no
«NN»: Ci pravakavała ŭsio heta niejkija kanflikty?
JAH: Zrazumieła, byli, ale heta narmalna. U ludziej łamajecca psichika, ludzi stalejuć, heta taksama na ich adbivajecca. Kanflikty spryjali samaraźvićciu. Heta takaja lohkaja šokavaja terapija. Ja niadaŭna byŭ na sustrečy z vypusknikami kaledža, bo ŭžo prajšło 10 hadoŭ paśla skančeńnia, i ŭsie byli supierzadavolenyja hetym dośviedam.
Było niekalki vypadkaŭ, kali ludzi kazali: «Aj nie, nie majo». Naprykład, moj susied z Erytrei, vielmi razumny chłopiec, viedaŭ čatyry ci piać movaŭ, źbieh. Moža być, vyrašyŭ takim čynam zastacca ŭ Jeŭropie. Ja jaho nie asudžaju, pačytaŭ pra Erytreju, i heta sapraŭdy dastatkova žudasnaja kraina. Biełaruś u paraŭnańni — prosta raj. Jość našmat horšyja krainy ŭ śviecie, ja ŭ ich byŭ, i čas ad času adčuvaju, što dziakuj bohu, u mianie pašpart hramadzianina Biełarusi.
U nas tam byŭ chłopiec z Paŭdniovaha Sudana, jaki da 12 hadoŭ chavaŭsia ŭ džunhlach, kab nie być dziciom-sałdatam. Jon dastatkova pozna pačaŭ adukacyju. Adzin chłopiec ź Libieryi byŭ sałdatam, stralaŭ, zabivaŭ, heta adbiłasia na jaho psichicy. Raniej ty moh štości čytać u padručnikach pa historyi, bačyŭ u dakumientalnych stužkach, a tut ludzi, jakija mohuć tabie raspavieści, što i jak u ich adbyvałasia.
Kaledž u Narviehii. Fota uwcrcn.no
«NN»: Kali jechali tudy vučycca, dumali viarnucca ŭ Biełaruś? Ci heta potym pryjšło?
JAH: Ščyra kažučy, nie. Ale ja liču, što heta narmalnaja reč, tamu što ŭ 17 hod ty da kanca nie viedaješ, čaho ty chočaš ad žyćcia. Chočacca jak maha dalej źjechać ad baćkoŭ, pabačyć śviet, što ja i zrabiŭ. A niedzie praź dziesiać hadoŭ viarnuŭsia ŭ Biełaruś, užo z peŭnym dośviedam, i adkryvaju krainu dla siabie nanava.
«NN»: Jak paśla UWC skłaŭsia vaš los?
JAH: Ja pastupiŭ va ŭniviersitet u Amierycy, u štacie Men. Vučyŭ tam fiziku z matematykaj. Paśla prykładna 7—8 miesiacaŭ vałancioryŭ ź siabram u Paŭdniova-Uschodniaj Azii, piać miesiacaŭ pražyŭ u Kambodžy. My zajmalisia mikraekanamičnymi prahramami, dapamahali asimilavacca ŭ łahiery ŭciekačoŭ bieźziamielnym sialanam z traŭmatyčnym dośviedam žyćcia. Z udziačnaściu dumaŭ pra Biełaruś, pra našu adukacyju, tamu što jana ŭ nas jość. I dastatkova niebłahaja. Pra našu sistemu achovy zdaroŭja. Tak, jaje treba palapšać, ale jana ŭ nas jość. Ja bačyŭ ludziej, u jakich ničoha niama ŭ žyćci. I, hałoŭnaje, niama nadziei štości palepšyć. Toje, što ŭ nas jość, treba šanavać i palapšać, niahledziačy ni na što.
Paśla vałantaryjata dy Štataŭ pastupiŭ u Jeŭrapiejski humanitarny ŭniviersitet u Vilni, zachacieŭ štości źmianić u žyćci: ja — bolš liryk, čym fizik. Užo piać hadoŭ jak žyvu ŭ Biełarusi.
Jaŭhien Hładki. Fota z archiva hieroja.
«NN»: I ŭsio ž taki, čamu vyrašyli viarnucca?
JAH: Bolš zaciatym biełarusam robišsia za miažoj. Jak kazali maje vykładčyki ŭ EHU, kab zrazumieć samoha siabie, treba paraŭnać siabie ź inšym, z čužym inšym.
Chočacca być u krainie, prablemy jakoj blizkija. Nie chočacca raźbiracca ŭ čužym łajnie, prabačcie za vyraz.
Niachaj hramadzianie inšych krain dbajuć pra svaju krainu, u nas jość svaje prablemy, jakija nam treba vyrašać. Kali my ŭsie budziem raźbiahacca pa roznych kutach, maŭlaŭ, «oj, maja chata z kraju», to ŭ nas u krainie ničoha nie adbudziecca. Nijakich źmienaŭ da lepšaha.
Ja chaču žyć u svajoj krainie, dzie maja siamja, dzie mahiły maich prodkaŭ, jakija ja mahu naviedać. Ja chaču palapšać hetuju krainu i być jaje častkaj. I ščyra kažučy, mnie tut cikaviej. Ja heta vielmi vostra adčuŭ.
«NN»: Mnohija źjazdžajuć ź Biełarusi, miarkujučy, što za miažoj bolš mahčymaściaŭ. Ci sapraŭdy heta tak?
JAH: Pa-pieršaje, jakim by libieralnym ni było hramadstva, za miažoj ty zaŭsiody budzieš čužyncam. Ciabie za svajho nikoli nie prymuć. Psichałahičnaja raźniavolenaść na radzimie spryjaje. Zrazumieła, nie dla ŭsich, ale dla mianie heta tak.
Pa-druhoje, ludzi, jakija atrymali moŭny, kulturny, adukacyjny zamiežny dośvied, u Biełarusi majuć niejmaviernyja mahčymaści dla samarealizacyi. U tym liku i ŭ płanie pracy. Možna ŭdzielničać u roznych imprezach, chepieninhach. Za tuju samuju «Pahoniu» i bieł-čyrvona-bieły ściah na stadyjonach ciabie nie chapajuć, heta možna było nazirać na matčy Francyja—Biełaruś.
Na žal, u bolšaści biełarusaŭ u emihracyi, jakich ja sustrakaju, adčuvańnia tojesnaści siabie ź inšymi biełarusami pakul niama. My jak nacyja dastatkova maładyja, u nas niama nieabchodnaj adkaznaści adnoje pierad adnym za našu krainu, jakaja jość našaj supolnaj spravaj.
NN»: I ŭsio ž taki, mabyć, bolšaść tych, chto źjazdžaje za miažu vučycca, tam i zastajucca.
JAH: UWC — vielmi śpiecyfičnaja reč. Z adnaho boku, ludzi robiacca krychu bolš nacyjanalistyčnymi, a ź inšaha — kasmapalityčnymi. Jany lohka prystasoŭvajucca da novaj krainy, lohka vučać movy, lohka razumiejuć toje, što adbyvajecca ŭ śviecie. Źjaŭlajecca mocnaje adčuvańnie taho, što ty — čałaviek śvietu, naležyš uvohule da ŭsich ludziej i narodaŭ adnačasova.
«NN»: Tym nie mienš praz zamiežnyja navučalnyja prahramy my hublajem lepšych.
JAH: Niekatoryja ź ich paśla viartajucca, i jany mohuć spryjać palapšeńniu stanovišča svajoj krainy.
Ja liču dobrym, što zdolnyja maładyja ludzi jeduć za miažu, atrymlivajuć adukacyju i źjaŭlajucca tam pradstaŭnikami brenda «Biełaruś». Śviet bačyć, što heta aktyŭnyja, razumnyja, cikavyja, śmiełyja, apantanyja ludzi. Heta vielmi važna, bo što pra Biełaruś viedajuć?
A tak kožny z hetych ludziej źjaŭlajecca nośbitam, moža raspavieści, chto my, što my, navošta my. Pra nas krychu bolš daviedvajucca.
Niahledziačy na toje, što my ŭ centry Jeŭropy, naša kraina dastatkova zakrytaja. Chočacca vieryć, što vizavaje palapšeńnie ŭsio ž taki zdarycca i da nas pryjedzie bolš turystaŭ. Ludzi daviedajucca bolš pra nas, našu historyju, i my sami pačniom hanarycca svaim minułym i svaim sučasnym. Jość čym. Treba čaściej havaryć: «U hetaj krainie Viber raspracoŭvajuć, vy im karystajeciesia. U hetaj krainie World of Tanks prydumali, vy ŭ heta hulajecie».
Treba hladzieć na heta pazityŭna, dumać, što heta moža nam prynieści. Mahčyma, kali peŭnyja akaličnaści pamianiajucca, hetyja ludzi buduć karysnyja dla krainy.
Hutarki z vypusknikami UWC Makaram Malinoŭskim i Jahoram Surskim.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»
