Vitaŭt Vialiki. Rekanstrukcyja fotamastaka Aleha Biełavusava.
XIV—XV stahodździ — heta čas, kali nadzvyčaj byli zapatrabavanyja mužnyja vajary. Pra Hrunvaldskuju bitvu 1410 hoda šmat napisana: pieradumovy padziei, skład vojskaŭ, chod boju. Ale mnie b chaciełasia źviarnuć uvahu na tahačasnych vajaroŭ.
Ciapier junaki naviedvajuć rycarskija kłuby. U ich možna navučycca vałodać zbrojaj, nasić daśpiechi. Nie tak lohka nasić navat kalčuhu. Adnak toje ŭsio — hulnia. Koštam tut nie vystupaje žyćcio, honar, svaboda, kraina.
Kali pahladzieć na tahačasnyja vojny i ŭ tym liku na Hrunvaldskuju bitvu, uźnikaje pytańnie: jaki ž tre było mieć charaktar, kab iści ŭ sieču, ź jakoj viarnucca žyvym było vialikaj udačaj, a nieparanienym — ščaście?
Sieradniaviečnyja bitvy ŭjaŭlali saboj žorstkaje vidovišča. Bitva 1399 h. na race Vorskle z Ardoj, u jakoj vojska Vitaŭta było raźbitaje, apisvajecca tak: «…Tatary z łukaŭ bieśpierapynku stralajuć. Źmicier Karybut uvarvaŭsia ŭ siaredzinu tatar, doŭha tam siek, z koniaŭ tatar skidvaŭ, pakul jaho vialiki hmin koniami nie spyniŭ. Kryk, huki jak ad marskoj bury, kuli, streły jak doždž, śviščuć, laciać z dvuch bakoŭ, jak pčaliny roj, kryčać, šabli, miačy hrymiać, zbroja ad dzidaŭ traščyć…»
Jan Dłuhaš pra Hrunvaldskuju bitvu napisaŭ nastupnaje: «…Kali rady syšlisia, to padniaŭsia taki šum i hrukat ad udaraŭ dzidaŭ, jakija łamalisia ab daśpiechi, jak byccam by valiłasia niejkaja vialikaja pabudova, i taki laskat miačej, što jaho było čuvać na niekalki mil. Naha nastupała na nahu, daśpiechi bilisia ab daśpiechi, vastryi dzidaŭ nakiroŭvalisia ŭ tvar vorahaŭ. Kali syšlisia charuhvy, to nielha było adroźnić niaśmiełaha ad mužnaha, niemahčyma było źmianić miesca ci prasunucca na krok, pakul pieramožca nie skidvaŭ z kania ci nie zabivaŭ praciŭnika i tak stanaviŭsia na jaho miesca… I ludzi bilisia, i koni ich dušyli…»
Jak navažycca pajści ŭ hetaje piekła? Pieršy strach tre było pieraadoleć, kab kinucca ŭ hetuju «miasarubku». Druhi strach — nie złamacca pad naciskam voraha i nie źbiehčy. Udzielnik Hrunvalda Čech Jan Sarnoŭski byŭ pazbaŭleny honaru za advod vojskaŭ ź bitvy.
U bitvie šmat zaležała ad pravadyra. Kiraŭnik krainy nie moh adsiedziecca i pieračakać, kali ŭsio skončycca. Jon pavinien byŭ ułasnym prykładam vieści za saboj vajaroŭ, razumieć situacyju, jakaja skłałasia na pole bitvy, i chutka reahavać na lubyja źmieny. Tak, letapisy ŭschvalajuć dziejnaść Vitaŭta jak palityka i jak rycara. Jon uznačalvaŭ vypravy na Maskoŭskaje kniastva, na Ardu. Jak mužny vajar prajaviŭ siabie padčas Hrunvaldskaj bitvy.
Sa šmatlikich vajaroŭ krynicy zachavali tolki niekatoryja imiony ŭdzielnikaŭ bitvy: syny Alhierda Ivan Žedevit i Siamion Łuhvien, Žyhimont Karybutavič, Jan (Andrej) Haštaŭt.
U toj čas umieńnie vałodać zbrojaj vyłučała asobu siarod inšych, davała ludziam z prostaha stanu mahčymaść nabyć šlachiectva. Ich było za što vyłučać. Kab vajavać, mužčyna pavinien byŭ vałodać takimi jakaściami, jak śmiełaść, žorstkaść, ciahavitaść, umieńnie kantralavać svoj strach i emocyi.
Rola rycara była zapatrabavanaj i hanarovaj. Na vajara ŭskładalisia abarončyja funkcyi. Jaho abaviazak byŭ zmahacca za krainu i, kali treba, zahinuć za jaje. Kali ty pajšoŭ u vajary, u ciabie nie było darohi nazad. Zdrada i bajaźlivaść klajmom kłalisia da kanca žyćcia i niasłavili navat naščadkaŭ. Pavodle tahačasnych kodeksaŭ honaru, rycar pavinien byŭ prahnuć bitvy, nie zadumvacca pra ŭłasnuju biaśpieku i źniščać jak maha bolej vorahaŭ. Pryniesienaja zdabyča padkreślivała kaštoŭnaść pieramohi.
Pryniaćcie chryścijanstva ačałaviečyła voblik rycara. Pierad bitvaj čytalisia malitvy, śpiavalisia himny. Ale heta nie zaminała žorstka abychodzicca ź mirnym nasielnictvam i pałonnymi. Na vajnie hieraizm adnych akazvaŭsia parazaj dla druhich.
Tak, Hrunvaldskaja bitva stała jaskravaj staronkaj biełaruskaj vajskovaj słavy. Možna pa-roznamu aceńvać zvyčai tych časoŭ, ale nam varta pierajmać ad ich honar, a nie saramlivaść, samapavahu, a nie zakampleksavanaść, vajaŭničaść, a nie tryvańnie.
Hrodna
