Viačasłaŭ Černieŭ, jaki pachodzić z Arenburha, pryncypova razmaŭlaje ź biełarusami tolki pa-biełarusku. Uvohule padtrymać razmovu chłopiec moža ažno na 20 movach.
Aśpirant, jaki maje niezvyčajnyja zdolnaści da moŭ
Viačasłavu Černievu ciapier 21 hod. Jon aśpirant Varšaŭskaha ŭniviersiteta, dzie rychtuje dysiertacyju pra marfałohiju baškirskaj movy. Akramia baškirskaj, tatarskaj, kazachskaj, arabskaj, anhlijskaj, niamieckaj, francuzskaj, polskaj dy inšych moŭ, sierbskaj dy charvackaj, chłopiec biez akcentu razmaŭlaje i pa-biełarusku.
Pryhody z movami pačalisia dla Viačasłava z vyvučeńnia anhlijskaj movy ŭ škole ŭ Arenburhu. Paźniej jahonaja nastaŭnica matematyki, jakaja była tatarka pavodle pachodžańnia, bačačy ŭnikalnyja zdolnaści chłopca, paznajomiła jaho sa svajoj rodnaju movaju.
Jašče krychu paźniej junaku na zaniatkach ihry na skrypcy vypadkova trapiŭ u ruki zbornik notaŭ, adna z častak jakoha mieła kamientary na cikavaj movie, padobnaj da tatarskaj. Maładzion vyśvietliŭ, što hetaja mova – baškirskaja. Viačasłaŭ tak zachapiŭsia joju, što navat skončyŭ fakultet baškirskaj fiłałohii ŭ Piedahahičnym univiersitecie imia Miftachietdzina Akmuły va Ufie.
«Arenburh – majo rodnaje miesta – byŭ pieršaj stalicaju faktyčna niezaležnaj, a potym aŭtanomnaj Baškiryi», – adznačaje Viačasłaŭ.
Naradziniec Arenburha daskanała vyvučyŭ baškirskuju i navat staŭ viadoŭcam admysłovaha šou na baškirskim telebačańni, u jakim zamiežniki sprabavali vyvučyć miascovuju movu.
Šlach da biełaruskaj movy
Šlach da biełaruščyny maładziona raspačaŭsia z taho, što jamu spadabałasia «Vikipiedyja» pa-biełarusku. «Ja adkryŭ, što biełaruskaja «Vikipiedyja» maje dźvie viersii – na taraškievicy i narkamaŭcy. Mianie heta mocna zacikaviła. Ja pračytaŭ pra sutnaść źjavy kłasičnaha pravapisu i ciapier prytrymlivajusia hetaha standartu. Aficyjny varyjant nie daje takoha natchnieńnia i takoj tvorčaj prastory. Ja ni ŭ jakim razie nie chaču abrazić niekaha, chto karystajecca aficyjnym pravapisam, bo heta taksama dobra. Lepš tak, čymsia pa-rasiejsku», – zaŭvažaje aśpirant.
Z 2009 hoda junak sam pačaŭ brać udzieł u redahavańni artykułaŭ u biełaruskaj «Vikipiedyi».
Jak zaznačaje, u vyvučeńni biełaruskaj movy jamu dapamahło moŭnaje pačućcio, a taksama łahičnaść biełaruskaj movy. «Mnie nadzvyčaj spadabałasia ŭ taraškievickaj viersii «Vikipiedyi» toje, što tam jość peŭnaja varyjatyŭnaść, choć isnuje i svoj standart. U «Vikipiedyi» aficyjnym pravapisam «redahavańnie» abaznačana słovam «pravim» i hetak dalej. Heta niejak pa-dziciačamu, jak mnie padałosia. Moža, niechta ličyć aficyjny standart bolš pierśpiektyŭnym. Ale ja padzialaju mierkavańnie niabožčyka Źmitra Saŭki: kłasičny standart nie tolki maje prava na isnavańnie, ale za im staić toj samy niazłomny biełaruski duch», – miarkuje Viačasłaŭ.
Prodki rodam z VKŁ?
Małady movaznaviec adznačaje, što niekatoryja ź jahonych prodkaŭ mahli pachodzić ź ziemlaŭ byłoha Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
«Maja prababula žyła ŭ siale Pračyścienka kala Arenburha. U jaje vielmi cikavaja mova: jana ciekaje, sparadyčna dziekaje, ale ŭ toj ža čas havoryć z okańniem. Mahčyma, jejnyja prodki byli pierasialencami z Paleśsia ci Padlašša», – havoryć chłopiec.
Pavodle jaho, na karyść hetaj teoryi śviedčyć nazva siała Pračyścienka. «Pračystaja – hetak u Biełarusi nazyvajuć śviata, jakoje pa-rasiejsku zaviecca «Uśpienije». Da taho ž, u hetaj vioscy nikoli nie było staravieraŭ, što śviedčyć pra pierasialenski charaktar vioski», – śviedčyć Viačasłaŭ.
Pieršyja knihi pa-biełarusku
Biełaruskuju movu junak udaskanalvaŭ, ściahnuŭšy padručnik ź internetu. Pieršyja knihi, jakija Viačasłaŭ samastojna pračytaŭ pa-biełarusku, – heta zborniki vieršaŭ, jakija byli ŭ siecivie. «Moj ulubiony biełaruski paet – Maksim Bahdanovič. Jon z tych adradžencaŭ biełaruskaj kultury, chto nie byŭ u svajoj tvorčaści adnamoŭny, z tych, chto mieŭ niestandartny, pakručasty los. Mnie padabajecca taksama tvorčaść Niła Hileviča, heta byŭ paet mocnaj biełaruskaj pazicyi», – padkreślivaje chłopiec.
Važnym znakam dla biełaruskaj kultury Viačasłaŭ ličyć sučasnuju biełaruskuju litaraturu, pryśviečanuju aktualnym temam. «Paezija jość navat u niŭchaŭ dy kietaŭ – heta dva izalavanyja narody na poŭnačy Rasii, ale ich zastałosia vielmi niašmat. Jany na miažy vymirańnia. Ichnaja pasijanarnaść akurat i palahaje na tym, što jany zachavali svaju paetyčnuju tradycyju», – zaŭvažaje Viačasłaŭ.
Pieršaja razmova pa-biełarusku ź biełarusami
Upieršyniu chłopcu ŭdałosia parazmaŭlać ź biełarusami na biełaruskaj movie ŭ Turcyi. «Ja adpačyvaŭ tady ź siamjoju. Heta byŭ, badaj, apošni dzień našaha pobytu. My źbiralisia da adjezdu. Kab nie pieraškadžać źbirać rečy, ja zastaŭsia na pieršym paviersie hatelu. Čuju, što niechta razmaŭlaje pa-rasiejsku, ale ź niejkaj svojeasablivaj intanacyjaj. Mnie stała cikava, što heta za dziŭnaja intanacyja. Akazałasia, što heta byli dva chłopcy z Homla. Jany vielmi ździvilisia, pačuŭšy ad mianie biełaruskuju movu. Heta ja pieršy zaprapanavaŭ im pierajści na biełaruskuju. Dla mianie heta była dobraja nahoda, kab užyvuju parazmaŭlać pa-biełarusku».
Viačasłaŭ adznačaje, što ciapier u luboj situacyi paznaje biełarusa pavodle jahonaj intanacyi.
Upadabanyja biełaruskija słovy
Navučajučysia va Ufie, Viačasłaŭ adnojčy pačuŭ, jak jahonyja kalehi-studenty znajšli ŭ internecie staronku ź cikavinkami, sabranymi z roznych moŭ, dy adkryli dla siabie biełaruski vyraz: «Ty maješ racyju» («Ty havoryš słušna»). Paźniej studenty jašče niekatory čas žartavali z hetaha – nastolki niezvyčajnaj dy dziŭnaj padavałasia im hetaja fraza.
«Kali ja daviedaŭsia, što pa-biełarusku «błaha» – heta kiepska, to heta pastaviła dla mianie ŭsio na svaje miescy. Kali pa-rasiejsku my kažam, što niechta «błažiennyj» – heta značyć, što ŭ jaho niešta nie tak z hałavoju, to bok ź im stałasia niešta «błahoje» mienavita ŭ biełaruskim sensie», – zaŭvažaje maładzion.
Adnoje z samych ulubionych biełaruskich słovaŭ Viačasłava – «žarść». Jaho chłopiec upieršyniu pačuŭ u prahramie «Moŭnik» na «Biełsacie». «Ja pamiataju, što viadoŭca, spadarynia Volha Iskryk, adznačyła, što biełaruskaja «žarść» pieramahła staraślavianizm «straść». I sapraŭdy, ciapier pa-biełarusku «straść» amal nichto ŭžo i nie havoryć», – źviartaje ŭvahu Viačasłaŭ.
Čamu Biełaruś nahadvaje Baškartastan?
Na dumku aśpiranta Varšaŭskaha ŭniviersitetu, moŭnaja situacyja ŭ Baškartastanie, jaki jość častkaju Rasii, maje padabienstva da situacyi z movami ŭ niezaležnaj Biełarusi. U Baškartastanie taksama dźvie dziaržaŭnyja movy – rasiejskaja i baškirskaja. Škoły z baškirskaj movaj navučańnia mieściacca tam, jak i ŭ Biełarusi, pieravažna ŭ vioskach. «Nie chaču abrazić Biełarusi i tradycyi nacyjanalnaj škoły, ale mnie padajecca, što škoł z baškirskaj movaj navučańnia ŭ Baškartastanie bolš, čym biełaruskamoŭnych škoł u Biełarusi. Va ŭmovach miesta situacyja padobnaja da biełaruskaj, dzie pieravažaje rasiejščyna, choć, kali piarojdzieš na baškirskuju movu, to ŭ bolšaści vypadkaŭ ciabie zrazumiejuć».
Baškiry, jak i biełarusy, u pačatku XX stahodździa abvieścili svaju niezaležnuju dziaržavu, jakaja nahadvała BNR. Ale paśla prychodu kamunistaŭ da ŭłady baškirskija dziejačy musili adstupić ad svaich pamknieńniaŭ. Ciapier rasiejskija historyki kažuć pra aŭtanamiscki, a nie pra niezaležnicki ruch na baškirskich ziemlach.
«Baškiry ź vioski taksama časam čujucca niaŭpeŭniena, kali pryjazdžajuć u zrusifikavany horad, ale ŭsio ž heta ja b nie nazvaŭ soramam, – adznačaje junak. – Heta, chutčej, źbiantežanaść. Ludzi ŭsio ž viedajuć, što heta ichny horad. Baškiry, navat tyja, jakija nie zachavali svajoj movy, vielmi mocna pryviazanyja da svajoj tradycyjnaj kultury, bo jany musulmanie. Heta im nie dazvalaje całkam asimilavacca».
Na poŭnačy Baškartastana ludzi razmaŭlajuć na dyjalekcie, vielmi nabližanym da tatarskaj movy. Pavodle Viačasłava, časam hetuju moŭnuju identyčnaść padajuć jak nacyjanalnuju, maŭlaŭ, hetyja ludzi – tatary. U Biełarusi takaja błytanina nazirajecca ŭ relihijnym pytańni: kali katalikoŭ aŭtamatyčna zapisvajuć u palaki, a pravasłaŭnych adnosiać da «rasiejskaha śvietu».
Viernik Hreka-Katalickaj Carkvy
Ciapier Viačasłaŭ – viernik Hreka-Katalickaj Carkvy. Maładzion aficyjna dałučyŭsia da jaje ŭ Minsku sioleta, 25 sakavika, – u Dzień Voli.
Užo ŭ 11-hadovym uzroście Viačasłaŭ pačaŭ šukać Boha: naviedvaŭ luteranskija nabaženstvy, rymska-katalickuju kapličku ŭ Arenburhu. Paźniej jahonyja biełaruskamoŭnyja siabry zaprasili jaho pryjechać u Minsk na hreka-katalickuju słužbu.
«Ja zrazumieŭ, što Biełaruskaja Hreka-Katalickaja Carkva va ŭmovach sučasnaj Biełarusi – heta maksimalna adzinaja mahčymaść zachavać biełaruskuju relihijnuju kulturu. Mnie padajecca, što relihijnaje adradžeńnie biełarusaŭ praciahvajecca. Usio, što patrebna dla azdaraŭleńnia Biełarusi, – jość u Biełaruskaj Hreka-Katalickaj Carkvie ź jaje pryncypami, ź jaje tradycyjaj, ź jaje peŭnaj svabodaj», – padkreślivaje naradziniec Arenburha.
Jak adradžać biełaruskuju movu
Na dumku Viačasłava, źbierahać biełaruskuju movu treba pieradusim u siamji. «Usio całkam dobra vyrašajecca praź śviadomy ŭdzieł siamji ŭ vychavańni nastupnaha biełaruskamoŭnaha pakaleńnia. Kali dzicia čuje doma biełaruskuju movu, hladzić filmy ci pieradačy na biełaruskaj movie, maje mahčymaść sustrakacca ź inšymi biełaruskamoŭnymi dziećmi, to jano nie stracić rodnaj movy», – miarkuje Viačasłaŭ.
Inšaja parada dla baćkoŭ: vykarystoŭvać pratestavy patencyjał svaich dziaciej. «U padletkaŭ mianiajecca charaktar. Hetuju źmienu varta vykarystać, kab pryvieści dzicia da biełaruskaj movy. Jakim čynam – heta zaležyć ad kožnaj kankretnaj situacyi. Biełaruskaja mova daje dziciaci mahčymaść być nie takim, jak usie», – padkreślivaje maładzion.
Ciapierašni ŭzrost cikavaści da biełaruščyny ŭ našaj krainie Viačasłaŭ aceńvaje jak vielmi pazityŭnuju źjavu. Chłopiec upeŭnieny, što biełaruskaja mova ź ciaham času paŭsiul budzie hučać u Biełarusi: «Mova – heta nie muziejny ekspanat. Jana budzie žyć i znojdzie svaju śfieru».
