U niadzielu zaviaršyŭsia Varšaŭski knižny kirmaš. Heta adna z samych bujnych knižnych imprez u Centralna-Ŭschodniaj Eŭropie. Druhi hod Biełaruś na kirmašy ŭ polskaj stalicy pradstaŭlaje knižny prajekt Books from Belarus, u jaki ŭvachodzić piać niezaležnych vydaviectvaŭ: Halijafy, Łohvinaŭ, Knihazbor, Arche j Januškievič. Sioleta biełaruski paviljon znajomiŭ haściej kirmašu z žanočym tvaram biełaruskaj litaratury.
Padčas čatyroch dzion imprezy Books from Belarus prezentavaŭ tvorčaść šaścioch aŭtarak: Aleny Brava, Śviatłany Aleksijevič, Nasty Kudasavaj, Maryi Roŭdy, Taćciany Skarynkinaj i Valanciny Aksak. Polskaje radyjo pradstaŭlaje cykł interviju z udzielnicami Varšaŭskaha knižnaha kirmašu. Siońnia Dźmitry Hurnievič razmaŭlaje z Maryjaj Roŭdaj.
U minułym hodzie vyjšła jaje kniha «Kliničny vypadak, albo Daremnyja ŭcioki», dzie sabranyja apovieści j apaviadańni aŭtarki.
— Maryja, Varšaŭski knižny kirmaš adbyvajecca ŭžo siomy raz. Raskažycie pra vašaje znajomstva z hetaj imprezaj.
M. Roŭda: U Varšaŭskim knižnym kirmašy ja ŭdzielničaju pieršy raz. Uražvaje kolkaść i jakaść pradstaŭlenych knih, afarmleńnie, palihrafija. Jość šmat pierakładaŭ suśvietnaj litaratury na polskuju movu. Pryjemna ŭražvaje kolkaść ludziej, jakija nabyvajuć knihi.
— Biełaruskaja prahrama prachodzić pad nazvaj «Žanočy tvar biełaruskaj litaratury». Vas nie zasmučaje taki hienderny dysbalans?
M. Roŭda: Kali čytaješ takuju nazvu, to dumaješ, što tut sucelnaja «valpurhijeva noč». Ale sapraŭdy ŭražvaje toje, što žančynami robicca stolki surjoznaj pracy. Tut my ŭdzielničajem u cikavych sustrečach razam sa švedami, bo naš paviljon nie tolki biełaruski, heta biełaruska-švedzkaja scena. Kali adarvacca ad kirmaša, to žančyny zajmajucca ŭžo nie tolki tak zvanymi žanočymi sprava. Rečaisnaść takaja, što my majem cełyja hieneracyi cikavych žančyn-tvorcaŭ, jakija pryhoža pišuć na temy kachańnia, lubovi da radzimy, na aktualnyja temy. I heta vartaje pračytańnia j abmierkavańnia.
— A što takoje žanočy tvar biełaruskaj litaratury? Čym jon adroźnivajecca ad mužčynskaha?
M. Roŭda: Biełaruskaja žanočaja litaratura maje svaju admietnaść. Kaniešnie, heta patrabuje surjoznaha litaraturnaha analizu, ale heta j vybar tematyki, i padychod da apracoŭki temy. Mnie zdajecca, što siońnia ŭ nas čytajuć asabliva sučasnych maładych aŭtarak. Biełaruskaja žanočaja litaratura davoli avanhardnaja pa metadzie pisańnia, pa vybary vobrazaŭ. U nas byli surjoznyja nastaŭniki siarod mužčyn i siarod žančyn. Ja b nie stała raźmiarkoŭvać heta pa hiendernym pryncypie, ale dla nas heta vialikaje šancavańnie trapić u takoj supołku, paznajomicca, kantaktavać adna z adnoj, dzialicca tvorčymi planami, nazirańniami. Heta cudoŭna.
— Litaratura, tym nia mienš, heta nia tolki samo piśmienstva. Siońnia heta j reklama, menedžment i zvarotnaja suviaź z čytačami. I časta ŭsie hetyja funkcyi musić vykonvać sam aŭtar. Heta vas nie biantežyć?
M. Roŭda: Heta tak. Uvohule ŭ Biełarusi apošni hod stała ciažkavata kuplać knihi. Viedaju heta pa sabie. Raniej my nie zadumvajučysia kuplali knihi stosami. Ciapier treba ličyć kapiejku. Ja viedaju, što ŭ Biełarusi idzie abmien knihami. Viedaju pa dziciačaj litaratury. Niechta pračytaŭ knihi j pieradaŭ dalej. Ludzi darać knihi adzin adnamu. Maje siabry ź Niamieččyny, u jakich doma mora knih, čytajuć i pieradajuć dalej. Jany nie bačać u hetym ničoha strašnaha. Idzie ruch infarmacyi j heta fajna. Dla čytača heta prosta raj. Čytačy siońnia dapamahajuć aŭtaram.Ale ahułam ludzi čytajuć mienš.
— U Polščy letaś ažno 63% palakaŭ nie pračytali anivodnaj knihi. U Biełarusi knižny rynak jašče bolš ścipły, čym u Polščy.
M. Roŭda: Pamiataju, što ŭ apošnija savieckija časy ŭ nas doma było niekalki palic biełaruskaj klasyki. U susiedniaj viaskovaj škole ŭ nas pierabyvali, badaj, usie biełaruskija aŭtary. U nas susiedniaja vioska nazyvałasia Starynki j susiedzi kazali, što Starynki zarablajuć na knižki. Čytali šmat i dahetul ludzi abmieńvajucca knižkami. Praha vialikaja. Pamiataju, jak niekamu ŭdałosia nabyć knihu, a inšamu nie, to kryŭda była vialikaja. Ludzi sapraŭdy kuplajuć, čytajuć, abmiarkoŭvajuć. Zaraz taksama čytajuć šmat, ale starajucca znajści ŭ internecie. Tut jość čyńnik hrošaj, a ź inšaha boku heta prosta zručna, kali ty čytaješ ź planšeta ci telefona. Vialiki adsotak u nas zajmaje rasiejskamoŭnaja litaratura j pierakładnaja. Ale kali b byŭ infarmacyjny dostup, kali b razhajdać hety majatnik, to čytali b pa-biełarusku jak i ŭ 80-yja hady, kali sapraŭdy nie kupić było asobnikaŭ.
— A što takoje žanočy tvar biełaruskaj litaratury? Čym jon adroźnivajecca ad mužčynskaha?
M. Roŭda: Važny internet, ale nielha zabyvać, što tam usio ž abmiežavanaja kolkaść ludziej. U sacsietkach hetaja peŭnaja kolkaść siabroŭ. Kali ich 200 albo 2000 tysiačy, to čytajuć i łajkajuć tolki 10%. Vielmi važna sustrakacca z čytačami j razmaŭlać. Važny ŭpłyŭ televizii j radyjo. Mnie ź vioski telefanujuć svajaki j kažuć: «- Ty viedaješ, pa televizary kazali, što Maryja Roŭda napisała knižku. Što za jana?» Našyja ludzi razumnyja, jany prahnuć svaich temaŭ, svaich historyj. Jany chočuć ubačyć siabie jak u lusterku, chočuć, kab pra ich było pramoŭlena. Heta narmalna. Jany žyvuć ciapier i tut i chočuć pra heta čytać i bačyć. I heta treba ŭ ludziach padtrymlivać.
— U Biełarusi jość bahata litaraturnych premij. Hałoŭnaja ź ich, badaj, premija Hiedrojca. Vy sioleta taksama siarod naminantaŭ. Jaki siońnia ŭpłyŭ premij na litaraturnaje žyćcio?
M. Roŭda: Moj udzieł – heta vialikaja avanciura. Kali ja pabačyła śpis, to zrazumieła, što ŭ mianie niama šancaŭ. Ale heta cudoŭnaja intryha. Ludzi stanoviacca na vušy. Dubaviec publikuje svaje ŭražańni i ŭsie hadajuć: a pra kaho ž jon piša. Ludzi čytajuć. Albo skandał vakoł premii «Debiut». Ludzi sočać, cikaviacca, moža niekamu heta dapamoža ŭziać u ruki knihu. Najaŭnaść premij vielmi važnaja. Ludzi bačać, što za heta dajuć hrošy, to bok heta pačesnaja sprava. U nas ludzi vielmi časta materyjalna niematyvavanyja. Hadoŭ 10 tamu ja jechała ŭ tramvai j za mnoj siadzieŭ spadar i kaža žančynie pobač: «- A ja biełaruski paet, ja knižku napisaŭ». Na žal ja nie viedaju chto heta byŭ. Heta, kaniešnie, vyhladała žachliva. A dziakujučy sacsietkam, premijam, jość intryha j heta matyvuje, najpierš, samich aŭtaraŭ. Ludziej padbuchtorvaje kankurencyja i ŭ litaratury toje samaje.
— A na što kankurencyja ŭ litaraturnym planie padbuchtorvaje mienavita vas?
M. Roŭda: Ja chacieła b napisać knihu pra emacyjny hvałt u dačynieńni da žančyn. Pry čym navat nie z boku mužčyn. U mianie tak dobra skłałasia, što mianie akalajuć najcudoŭniejšyja mužčyny. A voś jak žančyny pamiž saboj kantaktujuć – heta inšaja tema. U Niamieččynie, dzie ja časta byvaju, tam zusim inšyja stasunki pamiž žančynami. Tam jość salidarnaść, bo im davodziłasia razam prabivacca. A na nas heta ŭsio prymusova zvaliłasia. Praca, sumiaščeńnie karjery j dziaciej, siamji. U nas heta zusim inšaja tema. Heta, kaniešnie, mianiajecca. U ludziej źjaŭlajucca mety. Navat kali jany prosta chočuć razbahacieć, kali prosta imknucca da dabrabytu, to j heta cudoŭna. Jany budujuć svoj dabrabyt, a ŭžo svaim dzieciam jany pojduć i kupiać fajnuju knižku. Jany adpraviać svaich dziaciej u dobruju škołu. My časta skardzimsia na našaje žyćcio, ale siońnia ŭ nas nievierahodnyja mahčymaści ŭ paraŭnańni ź niadaŭnim minułym. Nam treba samarealizoŭvacca, i mužčynym i žančynam. Šukać toje ziernie, katoraje treba pasadzić, vyraścić i ŭzhadavać dla nastupnych pakaleńniaŭ. Treba pamieniej narakać.
