Nobieleŭski łaŭreat pa litaratury 2015 Śviatłana Aleksijevič daje pres-kanfierencyju ŭ Šviedskaj akademii ŭ Stakholmie.
15.00. Pres-kanfierencyja pačałasia.
15.06. Pytańnie ad Radyjo «Svaboda»: Alaksandra Dyńko zadaje na biełaruskaj movie pytańnie ab tym, što jašče možna zrabić dla Biełarusi.
Aleksijevič: «Treba rabić svaju spravu, rabić jaje spakojna, biez rospačy. Navat status nie dapamahaje, kali ty žyvieš va ŭmovach dyktatury. Dyktatura — prymityŭnaje stvareńnie, na jaje čale zvyčajna nierazumnyja ludzi». Jana nahadvaje, što ŭžo padpisała za apošnija dni niekalki listoŭ u padtrymku roznych ludziej, uklučajučy Nadzieju Saŭčanka. Kaža, što razzłavanaja, nakolki mała časam moža zrabić dobry čałaviek.
15.10. Japonski žurnalist cikavicca mierkavańniem Śviatłany Aleksijevič ab atamnaj enierhietycy, nahadvajučy pra prykład Fukusimy.
Aleksijevič raspaviadaje, jak była ŭ Japonii sama, udzielničała ŭ abmierkavańni prablem Čarnobyla, i tam kazali, što ŭ Japonii takoje niemahčyma, ale ŭ vyniku katastrofa ŭsio-tki adbyłasia. Na dumku Aleksijevič, heta dakazvaje, što čałaviek jašče nie moža spravicca z atamnaj enierhijaj. «Atamnaja enierhija — niebiaśpiečnaja enierhija. Čałaviectva rana ci pozna pryjdzie da taho, što patrebnyja alternatyvy», - skazała jana.
«Mianie ŭzrušyła supadzieńnie taho, što ja bačyła ŭ Čarnobyli, i što čytała ab Fukusimie: toj ža padman dziaržavy, tyja ž ludzi-kamikadze, tyja ž ludzi, jakija pavinny byli źjechać adtul», — praciahvaje jana, nazyvajučy prablemu jadziernaj enierhietyki adnoj z hałoŭnych, jakija stajać siońnia pierad čałaviectvam. Aleksijevič dadaje, što choča pryjechać u Fukusimu viasnoj.
15.15. Pytańnie ad šviedskaha žurnalista pra toje, što dapamahaje Śviatłanie Aleksijevič nie spyniacca ŭ svajoj tvorčaści, praciahvać pisać.
Aleksijevič: «Žyćcio — heta vielmi cikavaja reč. Ja ž nie pišu dla taho, kab atrymać Nobieleŭskuju premiju (uśmichajecca). Ja chacieła, kali pačała pisać, zrazumieć chto my, što my za ludzi, čamu my tak niepryhoža i niadobra žyviem. Ja bačyła, jak pakutujuć ludzi vakoł mianie, ja chacieła ŭ hetym razabracca ».
Piśmieńnica raspaviała pra svaju ŭkrainskuju babulu, jakaja vyhadavała sama čaćviarych dziaciej, atrymała piensiju 10 rubloŭ i całavała hetuju papierku. «Ja hladzieła na heta i dumała: ja pra heta napišu, — uspaminaje Aleksijevič. — Mnoju ŭvieś čas ruchaje heta: ludzi dobryja, a žyćcio — niadobraje. Ja ŭvieś čas šukaju adkaz, čamu tak».
15.20. Pytańnie ad telekanała Biełsat taksama hučyć na biełaruskaj. Žurnalist pytajecca, što dla Aleksijevič simvał Biełarusi i ci ŭziała jana što-niebudź ź Biełarusi ŭ Stakholm.
Aleksijevič: «Ja ŭžo daŭno nie źbiraju materyjalnyja rečy, ja źbiraju svaje stany. Ź pieršaha dnia, kali stała viadoma, što mianie ŭznaharodzili Nobieleŭskaj premijaj, ja baču radasnyja tvary biełaruskich ludziej. Ludzi padychodziać da mianie, abdymajuć mianie, rady, što heta adbyłosia. Voś heta ja i biaru z saboj».
Piśmieńnica nazvała simvałam Biełarusi biełaruskuju viosku jak adnačasova i asnovu biełaruskaha žyćcia i toje, što niazdolnaje da pieramienaŭ, što zatrymlivaje raźvićcio krainy.
15.25. Pytańnie TUT.BY pra toje, što b Aleksijevič adkazali krytykam, jakija kažuć, što premiju joj dali za rusafobiju, što premija palityzavanaja.
Aleksijevič: «Ja staŭlusia da hetaha spakojna. Mianie sudzili za maje knihi, mianie doŭha nie drukavali, mianie vyhaniali z pracy za maje knihi. Heta narmalna ŭ nas». Jana nahadvaje, što rasiejskich piśmieńnikaŭ, jakija atrymlivali premiju, «nikoli nie prymali na radzimie, zaŭsiody nazyvali voraham naroda». Kaža, što i siońnia jaje abvinavačvajuć, što jana palivaje brudam narod, Pucina, Łukašenka. «Nie, ja prosta pišu toje, što baču», — tłumačyć jana.
Siońnia misija mastaka, na dumku piśmieńnicy, zrazumieć i pasprabavać patłumačyć toje samadziaržaŭje i siaredniaviečča, jakoje źjaviłasia ŭ Rasii, ci Biełarusi, ci Kazachstanie.
15.29. Pytańnie ad šviedskaha telebačańnia pra toje, ci była niejkaja reakcyja na premiju ŭ Biełarusi.
«Reakcyja ludziej — vydatnaja, dobraja. Ludzi razumiejuć, što jany spaźniajucca ŭ časie, što čas spyniŭsia, im patrebnyja simvały ruchu napierad», — adkazvaje Aleksijevič. «Reakcyja ŭłady ahresiŭnaja. U aficyjnaj presie byli maleńkija paviedamleńni, tolki apazicyjnyja haziety pisali. U niekalkich kramach knihi pradajucca. Ale telebačańnie maŭčyć, radyjo maŭčyć», — praciahvaje jana.
15.35. Pytańnie ad maskoŭskaha knižnaha časopisa: jak znajšli i vypracavali svoj mastacki mietad i ci zaŭsiody imknulisia da dakumientalistyki.
«Na heta možna doŭha adkazvać. Maje baćki — sielskija nastaŭniki, i ŭ našym domie byli tolki knihi, nie pamiataju inšych rečaŭ u domie, — kaža Aleksijevič. — Ale tym nie mienš, na vulicy mnie słuchać ludziej mnie było našmat cikaviej. U majoj śviadomaści heta zaŭsiody prysutničała. Kali ja stała žurnalistkaj, ja šukała siabie, u nas u Biełarusi źjavilisia knihi Alesia Adamoviča, jaki pasprabavaŭ zrabić knihu z razmoŭ ź ludźmi». Jana kaža, što kali pračytała hety «raman hałasoŭ» «Ja z vohniennaj vioski», pierakanałasia, što heta — jaje šlach.
«U mianie adčuvańnie, što praŭda nie źmiaščajecca ŭ adzin rozum, u adno serca. Jana razdroblenaja ŭ śviecie. Havoračy ź ludźmi, sa śviedkami, možna apynucca bližej da padziei, bolš pra jaje raspavieści», — praciahvaje łaŭreat.
Aleksijevič kaža, što siońnia składanaść adlustravańnia realnaści ŭ tym, što ŭsie paskoryłasia, niama času ŭ nas usio abdumać, «novy źmiest patrabuje novych formaŭ».
15.42. Žurnalistka rasijskaha ahienctva TASS vinšuje Aleksijevič z uznaharodaj i pytajecca, čym Aleksijevič pieryjadu «U vajny nie žanočy tvar» adroźnivajecca ad Aleksijevič pieryjadu «Čas sekand chend». I druhoje pytańnie, ci praŭda, što Aleksijevič admoviłasia ad taho, kab nadzieć sukienku na cyrymoniju.
«Nakolki ja viedaju, łaŭreat dastatkova volny ŭ vopratcy», — śmiajecca łaŭreat. Jana tłumačyć, što było b dziŭna ŭ dekalte abo doŭhaj sukiency kazać pra toje, što jana płanuje kazać: pra vajnu, pra Čarnobyl.
Na pytańnie ab ułasnaj evalucyi piśmieńnica kaža: «Tady ja była maładaja, u mianie było šmat iluzij. Ja ž taksama nie adrazu stała svabodnaj i vyzvaliłasia ad kamunistyčnych iluzij. Apošniuju knihu napisaŭ čałaviek, svabodny ad takich iluzij, mnie ŭžo ciažej vieryć u čałavieka, u budučyniu. Ja vieru va ŭsio heta, ale nie tak nieabdumana i nie tak lohka».
15.50. Pytańnie ad japonskaj žurnalistki ab tym, čamu Śviatłana Aleksijevič abrała dla svajoj nastupnaj knižki temu kachańnia? Žurnalistka taksama radujecca, što piśmieńnica pryjedzie ŭ Fukusimu ŭ nastupnym hodzie, kaža, jaje kniha tam — bestseler, a letašniaje intervju sa Śviatłanaj było dla hetaj žurnalistki samym znamianalnaj padziejaj u karjery. Pytajecca, čym Aleksijevič budzie zajmacca ŭ Japonii.
Aleksijevič: «Ja nie dumaju, što kachańnie — heta lohkaja tema, heta šmat u čym trahičnaja tema. Kali kožny z nas padumaje pra svajo žyćcio, to mnohija pahodziacca, što kachańnie — hałoŭnaja sprava žyćcia i jano patrabuje namahańniaŭ ŭsiaho žyćcia. U rešcie rešt, čałaviek nie narodžany, kab zahinuć na dachu Čarnobylskaha reaktara abo siońnia ŭ Danbasie».
Kaža, što tamu apošnija 40 hadoŭ pisała «encykłapiedyju čyrvonaj utopii»: «Usio, što ja zrazumieła pra ludziej vakoł mianie, pra «čyrvonaha čałavieka», ja ŭsio napisała».
«Ja spadziajusia što heta dapamoža nam zrazumieć, što adbyvajecca ŭ hetaj vielizarnaj krainie, čamu atrymaŭšy svabodu, ludzi znoŭ vybrali rabstva, čamu rabstva — heta, akazvajecca, ŭtulny stan», — praciahvaje jana.
Kali skončyła pracavać nad hetymi knihami, kaža Aleksijevič, zadumałasia, a vakoł jašče čaho budujecca čałaviečaje žyćcio. «Jość tolki dźvie takija temy: luboŭ i śmierć. Kniha, jakuju ja zaraz pišu, — kniha pra kachańnie, mužčyny i žančyny raspaviadajuć svaje historyi kachańnia. Kali potym niabiosy daduć jašče čas, napišu nastupnuju knihu pra staraść, śmierci, pra toje, navošta była patrebnaje ŭsio hetaje žyćcio».
Aleksijevič kaža, što ŭ Japonii vychodzić jaje kniha, buduć mierapryjemstvy ŭ samoj Fukusimie i va ŭniviersitetach.
15.59. Šmat ciopłych słoŭ i pytańnie ad pieciarburžca, jaki naradziŭsia ŭ 1941 hodzie: «Ci nie padajecca vam, što ŭ budučyni tolki dakumientalnaja proza budzie vałodać dušami ludziej i vypraŭlać ich?»
Piśmieńnica ličyć, što zaŭsiody budzie popyt na «čystaje mastactva» nakštałt malunkaŭ na ścienach piačor u dzikunoŭ. «Ale toje, što śviedka stanovicca paŭnapraŭnym hierojem litaratury, heta niesumnienna». Kaža, što čytała cydułku Tałstoha, napisanuju im paśla «Vajny i miru», što chutka piśmieńniku budzie soramna vydumlać, treba budzie refleksavać pra toje, što adbyvajecca ŭ žyćci.
«Siońnia samo žyćcio stanovicca śpiektaklem», — dadaje jana i pryvodzić prykład žorstkich pakarańniaŭ śmierciu, jakija bajeviki ID ładziać na kamiery dla nas jak dla hledačoŭ.
«Adzin moj siabar, viadomy režysior, pahladzieŭšy hetyja pakarańni, patelefanavaŭ mnie i kryčaŭ: Što nam ciapier rabić, jakija śpiektakli ciapier možna stavić? Tak što samo žyćcio adkaža na vaša pytańnie ».
16.07. Pytańnie ad polskaha žurnalista: «Vy fieministka?»
«Ja vielmi dobra staŭlusia da fieminizmu», — z uśmieškaj adkazvaje Aleksijevič.
16.08. Pytańnie z Bresckaj vobłaści, žurnalistka ź Biarozy: «Što ščaście dla vas i ci ščaślivyja vy?»
Aleksijevič kaža, što jaje adpravili paśla žurfaka pracavać jak raz u Biarozu, nie pakinuli ŭ Minskaj, tamu što ličyli antysavieckaj studentkaj. «Pamiataju, kali pieršy raz apynułasia na tancach, vyśvietliłasia, što moj pieršy prychilnik — rabotnik KDB. Jon byŭ taki maleńki, tamu ja jak by admoviła jamu. Žančyna ŭ jakoj ja žyła, skazała: Śviatłana, jon ža ciabie pasadzić». U zale apladysmenty i śmiech.
«Ja ščaślivy čałaviek, tamu što ja ŭžo daŭno rablu toje, što ja chaču rabić, i tak, jak ja chaču heta rabić. I ŭ mianie ščaślivy charaktar, čaho ja i vam, žurnalistam, žadaju, — praciahvaje jana. — Usio heta śmiećcie žyćcia — što skazała ŭłada, što skazała susiedka — na mianie nikoli nie dziejničała, ja žyła ŭ vyčyščanym śviecie ».
16.11. Pytańnie ad aŭtara fieminisckaha błoha, jak Śviatłana daje rady svaim składanym temam.
«Ja časta čuju hetaje pytańnie i ŭnutrana ź im nie zhodna. U mianie pamierła siastra, i ja doŭhi čas praviała ŭ adździaleńni, dzie lažać chvoryja na rak, i dzieci ŭ tym liku. Ja bačyła, što pieranosiać ankołahi», - kaža Aleksijevič. «Paśla hetaha ja sabie skazała, što ja nikoli nie skažu, što maja praca ciažejšaja za ichniuju. A niadaŭna ja sustrakałasia ŭ adnym biełaruskim chramie z manaškaj, ja bačyła jak apantana jana maliłasia. Ja padumała: jakaja praca, ja nikoli nie skažu, što mnie składaniej».
16.15. Pytańnie ad šviedskaj žurnalistki, ci nie bačyć Aleksijevič pahrozy treciaj suśvietnaj vajny.
«Heta niejak visić u pavietry. Voś jakoje zaraz hałoŭnaje čytańnie ŭ maich siabroŭ, jakija zachavali adekvatnaje staŭleńnie da realnaści, na ŭsioj postsavieckaj prastory? Jany čytajuć ŭspaminy pra čas pierad revalucyjaj 1917 i knihi pra 1930-yja hady ŭ Hiermanii. Heta zapaŭzańnie fašyzmu, ciemry ŭ naša žyćcio», — kaža Aleksijevič, dadaje, što i sama žyvie z hetym pačućciom.
