Sajt afisha.ru apublikavaŭ razmovu z Kajsaj Eberh-Lindsten i Ułam Valinam, švedzkimi pierakładčycaj i vydaŭcom knih Śviatłany Aleksijevič. Razmovu praviała rasiejskaja žurnalistka Nina Nazarava. Prapanujem frahmenty hetaj razmovy.
Fota: Nina Nazarava
Pra knihu «Čas sekand chend»
Uła Valin: Ja sutyknuŭsia z asystentam litaraturnaha ahienta Śviatłany ŭ 2010 hodzie ŭ Berlinie, i jana raspaviała, što Śviatłana jakraz zakančvaje knihu «Čas sekand chend», zastałosia try tydni, kab pastavić kropku. Ja tut ža skazaŭ: «Vydatna, my budziem rady adrazu jaje nadrukavać, dasyłajcie hatovyja raździeły». A dalej praca nad knihaj praciahnułasia zamiest troch tydniaŭ jašče amal try hady.
Kajsa Eberh-Lindsten: Było vielmi ciažka, ale pa-svojmu nievierahodna cikava. Śviatłana dasyłała mnie skončanuju hłavu, ja pierakładała i pytałasia: kali čakać nastupnuju? «Chutka budzie». Praz tydzień dasyłaje tuju samuju. «Dyk ja ž jaje ŭžo pierakłała». — «A ja krychu pierarabiła». I tak try hady, až da zdačy ŭ drukarniu, kali Uła vyčytvaŭ knihu jak karektar i peryjadyčna zaziraŭ u aryhinał. Raptam jon mnie piša: tam jość radki, jakich niama ŭ nas, u čym sprava? Akazałasia, što redahavańnie było ŭniesiena i ŭ kančatkovuju versiju, tak što treba było pierahledzieć uvieś pierakład spačatku. Ja dumała, što pamru, i była, viadoma, trochi niezadavolenaja, ale adnačasova razumieła, jakaja dziŭnaja heta škoła: ubačyć mechanizm, jak pracuje piśmieńnik, znutry — voś tut maleńkaja praŭka, tut inšaje słova abo fraza, tut pierastaŭlenyja miescami abzacy, i tekst stanovicca ŭsio lepšy, lepšy i lepšy. Bo kali ŭ kaho-niebudź byŭ šaniec pracavać tak z Dastajeŭskim, nichto b nie skazaŭ jamu, maŭlaŭ, chopić pierarablać? Tamu kali ja čuju, što knihi Śviatłany Aleksijevič — heta nie litaratura, a ŭsiaho tolki historyi, zapisanyja na mahnitafon, mnie stanovicca śmiešna. Ja mahu dakładna śviedčyć, što heta niapraŭda. Patentavanaja niapraŭda».
Pra ŭsprymańnie Aleksijevič u Švecyi
Kajsa Eberh-Lindsten: «Maja znajomaja feminisckaja mastačka raspłakałasia ad ščaścia, kali pačuła, što Śviatłana atrymała Nobeleŭskuju premiju — dla Švecyi vialikaja redkaść, kab ludzi tak intensiŭna reahavali. U nas šmat feministyčnych abjadnańniaŭ, jany biaskonca spračajucca adno z adnym, ale Aleksijevič lubiać usie i ŭsprymajuć jaje jak ikonu, jak rolevuju madel. Ale, viadoma, knihi Śviatłany krytyki nia zvodziać tolki da hetaha. U Hioteborhu ŭsie čytajučyja ludzi dzieviać hadoŭ sačyli za jaje kalonkami, dzie Śviatłana raspaviadała, jak heta — być savieckaj i ruskaj piśmieńnicaj, mieć karani ŭ Biełarusi i va Ŭkrainie. Bolšaść adukavanych švedaŭ viedajuć, što Śviatłana ź Miensku, viedajuć, što z kulturnaha punktu hledžańnia postsaviecki śviet pa-raniejšamu vielmi źviazany, što ŭ Biełarusi šmat ahulnaha z Rasiejaj i Ŭkrainaj. Ale i pra roźnicu pamiž Biełaruśsiu i Rasiejaj taksama viedajuć. Jana rehularna jeździła na radzimu, u tym liku źbirać materyjał dla novaj knihi, tamu na litaraturnych viečarynach i lekcyjach jaje časta pytalisia: «Vam nia strašna viartacca ŭ Miensk?» — Tamu što tady Biełaruś była, užo vybačajcie, strašniejšaj, čym Rasieja».
Foto: Axel Schmidt/Getty Images
Pra toje, jak Aleksijevič pracuje
Kajsa Eberh-Lindsten: Mnie sustrakalisia ŭ rasiejskaj i biełaruskaj presie paproki, što Śviatłana — jak pravilna skazać? — maža brudam, ačarniaje svaju krainu ci svaich hierojaŭ. Mnie zusim heta niezrazumieła. Usie ŭ Švecyi, z kim ja abmiarkoŭvała jaje knihi, naadvarot, kažuć: nam pakazali sučasnych ruskich ludziej. «Jany takija ž, jak my, jany vydatnyja. Jany vyklikajuć spačuvańnie». Śviatłana zaŭsiody nazyvaje svaich raskazčykaŭ «maje hieroi». I jany sapraŭdy hieroi. I dziakujučy joj my viedajem, što takija ludzi i ŭ Rasiei, i ŭ Biełarusi, i va Ŭkrainie byli i jość. I jašče čytačy časam sumniavajucca: nia moža być, kab ludzi tak pryhoža havaryli, jak u jaje knihach, heta niemahčyma. «A ja adkazvaju — tłumačyć jana — što mienavita tak i havorać u kachańni i pobač sa śmierciu».
Ja prysutničała niekalki razoŭ, kali Śviatłana pravodziła interviju z hierojami dla svajoj novaj knihi pra kachańnie — i heta charastvo. Vielmi cikava nazirać, jak jana heta robić. Jana maje znosiny ź ludźmi nia jak žurnalist, a jak piśmieńnica: nia tolki słuchaje, ale i razmaŭlaje sama. Žurnalist pavinien być biesstarońnim, navat kali jon čuje — «Ja nacyst» — jon nia moža skazać u adkaz: «Jaki žach!» Jamu treba adkazvać: «M-m-m, jak cikava, raskažycie padrabiaźniej». Śviatłana pavodzić siabie jak žyvaja duša, jana prysutničaje ŭ razmovie i ŭdzielničaje ŭ joj, choć i vielmi cicha — na ŭsio adkazvaje, ale nia ciśnie na čałavieka, navat jaje hołas stanovicca cišejšym za zvyčajny. I surazmoŭca nia kryŭdzicca, navat kali razumieje, što Śviatłana nia zhodnaja ź im i dumaje inakš. I jašče typovaja sytuacyja, što ludzi spačatku raspaviadajuć tak, jak im zdajecca, treba raspaviadać. A potym paŭza, niby šmatkropje. Jana čakaje, i čałaviek praciahvaje: «Ale ŭsio ž taki nie zusim tak, na samaj spravie…» — i dalej idzie historyja. Jak jana heta robić, ja nie razumieju. Kali b ja zrazumieła, ja b taksama, napeŭna, atrymała Nobeleŭskuju premiju».
Pra apaviaščeńnie ab premii
Uła Valin: Ab prysudžeńni Śviatłanie Nobeleŭskaj premii ja daviedaŭsia za dvaccać chvilin da aficyjnaha abviaščeńnia — mnie patelefanavali z kamitetu z prośbaj dać jaje telefon. Ja pradyktavaŭ numar i ŭdakładniŭ: «Vy ž viedajecie, što Śviatłana nie havoryć pa-anhielsku?» — «Jak, zusim?» — «Ni słova». Jak mnie potym pierakazvali, heta była dziŭnaja razmova. Śviatłanie ŭdałosia razabrać z razmovy, što telefanuje Nobeleŭski kamitet, i ŭ adkaz jana skazała tolki adno słova: «Fantastyka!».
