Analiz DNK pareštkaŭ staražytnaha čałavieka, miarkujučy pa ŭsim, dapamoh vyrašyć tajamnicu adnaho z samych zahadkavych narodaŭ Jeŭropy — baskaŭ.
Śviata baskaŭ «Dzień husi»: pavodle staražytnaha zvyčaju, u padviešanaj nad vadoj husi treba adarvać hałavu razam z šyjaj. Fota Reuters
Śpiecyfičnaja mova i adrozny ad inšych jeŭrapiejcaŭ hienom hetaha naroda, jaki žyvie na poŭnačy Ispanii i poŭdni Francyi, užo mnohija dziesiacihodździ nie davali spakoju antrapołaham, jakija łamali hałavu nad zahadkaj pachodžańnia baskaŭ.
Pavodle adnoj ź isnujučych teoryj, baski — naščadki staražytnych palaŭničych, jakija žyli ŭ hetych miescach i pa niejkich pryčynach nie źmiašalisia ź inšymi hrupami.
Vyniki daśledavańnia, apublikavanyja ŭ časopisie PNAS, śviedčać, što nasamreč baski pajšli ad staražytnych ziemlarobaŭ, jakija źmiašalisia ź miascovymi palaŭničymi-źbiralnikami i paśla hetaha na praciahu tysiačahodździaŭ žyli ŭ izalacyi.
Baski adroźnivajucca tak zvanaj izalavanaj movaj i niekatorymi ŭnikalnymi zvyčajami, jakich nie znajści ŭ inšych jeŭrapiejskich narodaŭ. Mova baskaŭ (sami baski nazyvajuć jaje Euskara), jak śćviardžajuć śpiecyjalisty, naohuł nie maje rodnasnych moŭ u śviecie.
Hienom baskaŭ
Baskam taksama ŭłaścivyja hienietyčnyja asablivaści, adroznyja ad ich susiedziaŭ u Francyi i Ispanii.
Łahična było b vykazać zdahadku, što jany ŭjaŭlajuć saboj naščadkaŭ miascovaha nasielnictva, jakoje adnosicca da bolš staražytnaha pieryjadu, adnak jak daloka sychodziać ich karani, było nie jasna.
Adzin ź fiestyvalaŭ baskaŭ Jaialdi — niezvyčajna malaŭničaje vidovišča. Fota AP
Vučony šviedskaha ŭniviersiteta Upsała Macijas Jakabsan daśledavaŭ hienom znojdzienych na poŭnačy Ispanii vaśmi čałaviečych škiletaŭ, jakija pachodziać z kamiennaha vieku.
Hetyja ludzi žyli prykładna 3,5—5,5 tysiač hadoŭ tamu, paśla taho, jak na paŭdniovym zachadzie Jeŭropy adbyŭsia pierachod da rańniaha ziemlarobstva.
Daśledavańnie pakazała, što rannija ibieryjskija ziemlaroby źjaŭlajucca prodkami ciapierašnich baskaŭ.
Mihracyja na zachad
Paraŭnańnie ź inšymi staražytnymi jeŭrapiejskimi ziemlarobami pakazvaje, što ziemlarobstva było pryniesiena ŭ paŭnočnuju i centralnuju Jeŭropu tymi ž hrupami mihrantaŭ, jakija pryjšli ź Blizkaha Uschodu na jeŭrapiejski kantynient kala siami tysiač hadoŭ tamu, kali nastupiŭ pieryjad niealitu.
Kali ziemlaroby asieli na hetych ziemlach, jany źmiašalisia ź miascovymi palaŭničymi-źbiralnikami, naščadkami tych, chto žyŭ u Jeŭropie jašče z časoŭ apošniaha ledavikovaha pieryjadu.
Hienom znojdzienych na poŭnačy Ispanii škiletaŭ pakazvaje, što hetyja ludzi byli bolš blizkimi svajakami staražytnych palaŭničych, čym staražytnyja ziemlaroby, jakija žyli na niekalki tysiač hadoŭ raniej na terytoryi ciapierašnich Hiermanii, Vienhryi i Ispanii.
Ziamla baskaŭ, jakaja tak pryvablivaje ciapier turystaŭ, u staražytnyja časy była niedastupnaja dla zavajoŭnikaŭ
Hetaje daśledavańnie tłumačyć niekatoryja adroźnieńni pamiž baskami i ich susiedziami.
Prodki baskaŭ — paśla pieršapačatkovaha źmiešvańnia staražytnych ziemlarobaŭ i palaŭničych — apynulisia izalavanymi, mahčyma, pa hieahrafičnych i kulturnych pryčynach.
«Ciažka rabić jakija-niebudź zdahadki, ale my pracavali z baskonskimi historykami, i z histaryčnych chronik jasna, što hety rehijon było vielmi ciažka zavajavać», — raspavioŭ Bi-bi-si prafiesar Jakabsan.
Heta aznačaje, što rehijon pražyvańnia baskaŭ zastavaŭsia praktyčna nie kranutym nastupnymi pracesami mihracyi, jakija vyznačyli hienietyčnuju karcinu ŭ Jeŭropie.
Izalacyja i mihracyja
Mihracyjnyja pracesy, u pryvatnaści, byli adznačany ŭ bronzavym vieku, kali ŭ zachodniuju častku Jeŭropy ŭ masavym paradku pieramiaščalisia žyviołavody z uschodniaj pieryfieryi kantynienta.
Hetyja mihracyjnyja płyni, mahčyma, pryviali da raspaŭsiudžvańnia tut indajeŭrapiejskich moŭ, zakranuŭšy paŭnočnyja i centralnyja rehijony Jeŭropy bolš, čym paŭdniovyja.
Na fiestyvali ŭ francuzskaj Bajonie, dzie taksama žyvuć baski, nie abychodzicca biez tradycyjnaha zabiehu z bykom. Fota AFP
Hienom francuzaŭ i ispancaŭ vidavočna śviedčyć pra hetyja mihracyi, adnak hetyja mihracyjnyja płyni nijak nie zakranuli hienom baskaŭ.
Nastupnaja chvala mihracyi, jakaja jašče bolš adasobiła baskaŭ ad ich susiedziaŭ, pačałasia ŭ 711 hodzie, kali vojski musulman uvarvalisia z Paŭnočnaj Afryki na Pireniejski paŭvostraŭ, što zaviaršyłasia zavajavańniem musulmanami Ispanii, vaładarstva jakich doŭžyłasia bolš za 700 hadoŭ.
I znoŭ, niahledziačy na toje, što hienom ispancaŭ śviedčyć ab ich niekatorym svajactvie z žycharami Paŭnočnaj Afryki i terytoryj na poŭdzień ad Sachary, u baskaŭ hetaja rodnasnaja linija praktyčna adsutničaje.
Dola hienaŭ staražytnych jeŭrapiejskich palaŭničych-źbiralnikaŭ, jakuju majuć i baski, roznaja ŭ roznych narodaŭ Jeŭropy. Vyšejšaja za astatnich jana jašče ŭ estoncaŭ i litoŭcaŭ (kala 30%), ale «čystakroŭnych» naščadkaŭ spradviečnych jeŭrapiejcaŭ u Jeŭropie ŭžo daŭno nie zastałosia.
Miarkujučy pa ŭsim, jany byli asimilavanyja mihrantami epochi niealitu, jakija byli, mahčyma, bolš šmatlikimi za «karennych» jeŭrapiejcaŭ.
