Čatyry hady pražyvańnia ŭ Bielhii dajuć ścipły dośvied uzajemadziejańnia z tym roznabakovym fienomienam, jaki nazyvajuć słovam «Zachad». Kali ž kazać pra mify, to pačnu z majho ŭlubionaha.
Zvanica, ź jakoj ja hladžu, — bielhijskaja, ź jaje niabłaha bačny rehijon Vałonija, Brusel, častkova Fłandryja i častkova Francyja. Astatniaje ž — plon abahulnieńnia razroźnienych źviestak i karotkačasovych uražańniaŭ.
Usiodazvolenaść
Nie viadziciesia na toje, što nibyta na Zachadzie kultyvujecca ŭsiodazvolenaść!
Kultyvujecca svaboda asoby. Što sparadžaje piermanientnuju dyskusiju pra jaje miežy.
Mienavita miežy, bo aksijomaj jość abmiežavanaść toj svabody svabodaj inšych.
Inšaja amal aksijoma — abmiežavanaść zakonam. Amal — bo tut u roznych narodaŭ rozny kantekst. Niemcy tradycyjna zakonapasłuchmianyja, u amierykancaŭ, padajecca, zakonnaść i paradak uźviedzienyja ŭ kult. A francuzy — nu, chto ich viedaje, toj uśmichniecca. Hetak ža, jak adnosna irłandcaŭ. Ich zakonapasłuchmianaść dapuskaje lohkija adstupleńni. Ale heta datyčycca pasłuchmianaści ŭ detalach, a ŭ ahulnym panuje hramadski kansiensus: zakonu treba padparadkoŭvacca.
Tamu chaču rasčaravać amataraŭ usiodazvolenaści i paradavać maralistaŭ: ideałohija ŭsiodazvolenaści na Zachadzie nie raspaŭsiudžanaja. Da ŭźniknieńnia mifu ab joj mohuć mieć dačynieńnie ludzi, jakija sami błytajuć svabodu z usiodazvolenaściu.
Navat znakamitaja tema hiej-šlubaŭ nie zusim adpaviadaje mifu: chto choča ŭsiodazvolenaści, toj nie abmiažoŭvaje svaju seksualnuju «svabodu» šlubam. Kali b krytykavać Jeŭropu bolej žorstka, to ja b abrała ŭ jakaści mišeni aborty i eŭtanaziju — ale ž voś biada, aborty i ŭ nas raspaŭsiudžanyja, dyj tema eŭtanazii ŭ nas i ŭ Rasii nie vyklikaje adnaznačnaha adprečvańnia.
Biezduchoŭnaść
Ciažkavata mnie krytykavać hety mif, bo niama toj kampietentnaści — śviataści i zdolnaści adčuvać uzrovień duchoŭnaści ci łaski Božaj.
Ale kali reč pra kolkaść praktykujučych chryścijanaŭ, to, naprykład, u Francyi ich adsotak nievialiki — mienšy, čym u Biełarusi. U bielhijskaj Vałonii taksama. Zatoje Polšča vielmi katalickaja, dyj aborty, darečy, tam zabaronienyja (akramia vypadkaŭ zhvałtavańnia). U Amierycy, nakolki viedaju, pracent praktykujučych chryścijanaŭ značna bolšy, čymści ŭ «vysokaduchoŭnaj» Rasii. Možna pahladzieć taksama Hrecyju, Ispaniju, Italiju… Ale nie vieścisia na trahiedyjnyja kanstrukcyi pra «pustyja chramy Jeŭropy», tym bolej, što i chramaŭ tut bolš, bo nie «papracavali» kamunisty na ich razbureńnie.
Raju taksama źviarnuć uvahu na tuju pryjaznuju atmaśfieru, jakaja adčuvajecca ŭ jeŭrapiejskich tusoŭkach chryścijanaŭ, na prostuju vietlivaść i žyćciaradasnaść manašak. Chaciełasia b, kab i ŭ nas było prykładna tak. Nie, u nas taksama mnoha dzie tak… ale chaciełasia b pabolej.
I nie varta zabyvacca pra taki kryter, jak vykanańnie zapavietaŭ u paŭsiadzionnym žyćci. Z hetym jašče składaniej, nie biarusia aceńvać. Ale majo mierkavańnie takoje: ciapierašniaja jeŭrapiejskaja tradycyja pavahi da čałavieka, abarony jaho pravoŭ i sacyjalnaja salidarnaść — adzin z sučasnych varyjantaŭ vykanańnia zapavietu ab lubovi da bližnich. Hetaja kvietka na hlebie jeŭrapiejskaha chryścijanstva raskvitnieła z asablivaj siłaj paśla Druhoj suśvietnaj vajny, i daj Boža, kab nie zaviała.
«Niehry» i araby jak pahroza
Pahroza jość, ale zychodzić jana nie ad čarnaskurych i arabaŭ.
Pahroza hetaja — admaŭleńnie jeŭrapiejskich kaštoŭnaściej, takich, naprykład, jak indyvidualnaja svaboda, pavaha da čałavieka, salidarnaść, adkrytaść i pryniaćcie ludziej inšych kulturaŭ, demakratyja, pravy čałavieka…
Nakolki čałaviek padzialaje paznačanyja kaštoŭnaści — zaležyć ad jaho asabistaha vybaru. A nie ad koleru skury ci etničnaści. Samaje cikavaje, što i nie ad relihii. Apryjory bačyć u arabie ci afrykancy pahrozu dla demakratyčnaj Jeŭropy — toje ž samaje, što apryjory bačyć u ruskamoŭnym ukraincy prarasijskaha sieparatysta.
Nie admaŭlajučy sacyjałahičnych dadzienych, adznačym, što kaštoŭnasny vybar u svajoj asnovy zaležyć ad asoby, a kožnaja asoba vyznačajecca svajoj tajamničaj, začaravalnaj svabodaj vybaru. Tamu pytańnie chutčej u tym, jak zrabić, kab tyja jeŭrapiejskija kaštoŭnaści pryvablivali ludziej z roznymi zychodnymi pasyłkami dla ich pryniaćcia.
Nu a kamu apryjory nieachvota bačyć kalarovyja tvary na vulicy, toj znojdzie bukiet arhumientaŭ dla svajho rasizmu. Pakazalna, što dźvie viadomyja publikacyi ab karyści ci škodzie imihracyi ŭ Brytanii abapiralisia na adny i tyja ž demahrafičnyja hrafiki i ličby, ale pradstaŭlali pry hetym procilehłyja vysnovy.
Jeŭrapiejcy chutka vymruć
Žyvučy ŭ bielhijskim rehijonie, dzie dva-try dziciaci ŭ siamji norma, dyj čatyry-piać nie redkaść, mahu skazać: «Nie śmiašycie mianie». Bielhijcy i francuzy, jak baču, razmnažajucca vydatna, mnoha lepiej za nas. Voś niemcy dyk maładzietnyja, pa druhich krainach statystyku nie viedaju.
Araby i čačency, bieź jakich užo nie mahu ŭjavić svajho žyćcia, razmnažajucca niabłaha, ale nie tak bieskantrolna, jak padajecca amataram demahrafičnaha rasizmu. Nakont ža dziaciej imihrantaŭ znoŭku ž treba stavić pravilnyja pytańni. Nie ab kolery fizijanomij i navat nie ab asimilacyi, a ab tym, jak dapamahčy im pryniać tyja ž «jeŭrapiejskija» kaštoŭnaści.
Što tut dapamoža? Dośvied ahromnistaj masy imihrantaŭ u pieršym-druhim pakaleńni. Myśleńnie ŭ katehoryjach intehracyi, a nie asimilacyi. Što moža istotna pieraškodzić? Nu, naprykład, rasizm.
Pytańnie vyžyvańnia kvietki «jeŭrapiejskich kaštoŭnaściaŭ» maje i taki cikavy aśpiekt, jak ich raspaŭsiud siarod ludziej niejeŭrapiejskaha pachodžańnia — jak unutry Zachadu, tak i za jaho miežami…
Materyjalizm
Varyjant mifu pra «biezduchoŭnaść». Ale mif pra Zachad, jaki žyvie nie «vysokimi» kaštoŭnaściami i idejami, a adno materyjalnymi matyvami, — abviarhać lahčej. Bo duchoŭnaść ja pamierać nie mahu, a voś idejnaść — jana bačnaja z taho, kolki ludziej aktyŭna pracujuć vałanciorami ŭ roznych halinach (pačać z toj ža «Mižnarodnaj amnistyi»), nakolki pryniata niešta achviaroŭvać na dabračynnaść i biaspłatna zdavać kroŭ, kolki ludziej jeździć pa ŭsiakim Afrykam z dapamohaj, jakaja čarha staić na ŭsynaŭleńnie dziaciej, dyj, narešcie, kolki spraŭ (ad mastactva da adnaŭleńnia histaryčnych pomnikaŭ) robicca na hołym entuzijaźmie.
Pakłanieńnia hrošam, na maju dumku, na Zachadzie mieniej, čym na našych słavianskich prastorach. Va ŭsialakim razie, hrošam jak takim. Taja ž «klataja» Amieryka pavažaje nie stolki hrošy, kolki pośpiech. Pryčym zakonny, jak vynik hulni pa praviłach.
Voś takija maje ŭražańni. Vymušanaja jašče adznačyć, što začaravalnaja svaboda asoby prajaŭlajecca i ŭ subjektyŭnaści ŭspryniaćcia i acenak.
Uzhadvaju, naprykład, vypadak, kali ja siadzieła za stałom z dviuma biełaruskami — z maci i dačkoj, što ŭžo šmat hadoŭ žyvuć u Bielhii. I hetyja žančyny, z adnoj siamji i z davoli padobnym dośviedam žyćcia i pracy na Zachadzie, mieli zusim roznyja mierkavańni pra Bielhiju i bielhijcaŭ. Pryčym maci — šaścidziesiacihadovaja žančyna, jakaja pajechała ŭ Bielhiju da dački paśla adsidki ŭ turmie ŭ 2006-m, za ŭdzieł u demanstracyi na čale z Kazulinym, — mieła značna bolš pazityŭnyja pohlady.
