Narada ŭrada, Nacbanka i staršyniaŭ abłvykankamaŭ 11 listapada była pryśviečanaja situacyi ŭ ekanomicy ŭ nastupnym hodzie, ale pasiarod jaje Alaksandr Łukašenka vyrašyŭ vyvalić «kampramat»: «Niekatoryja ŭ nas ministry dapracavalisia da taho, što ich dzieci pastajanna žyvuć u Złučanych Štatach Amieryki i navučajucca tam, a jany refarmujuć našu sistemu adukacyi. Zrazumieła, što budzie ad hetych reformaŭ».
Siarhiej Maskievič.
Ničyjo proźvišča jon u adkrytuju nie nazvaŭ, adnak pošuki pa sacyjalnych sietkach chutka dali plon. Hramadskaść daviedałasia pra amierykanskuju karjeru Dzianisa Maskieviča, syna ministra adukacyi.
Nieŭzabavie adreahavała i pres-słužba ministerstva: «Dzieci [Siarhieja Maskieviča] nikoli nie vučylisia ŭ ZŠA. Jany atrymali adukacyju ŭ Biełarusi — u Hrodnie i Minsku».
Sam ministr pradkazalna vyrašyŭ admaŭčacca.
Publičnaja krytyka — nie tolki nahoda parazvažać, jak źmienicca los Siarhieja Maskieviča paśla słovaŭ Łukašenki, ale i ŭzhadać historyju jahonaha žyćcia.
Vypadkovy deputat
Zvyčajna palityki majuć pryhožyja historyi prychodu da ŭłady. Niechta maryŭ kiravać krainaj ź dziacinstva, chtości sfarmulavaŭ ambitnyja mety ŭ maładości. Uźlot Siarhieja Maskieviča na palityčny niebaschił byŭ nie takim ramantyčnym, zatoje admietnym, z ulikam nacyjanalnaha kałarytu.
Vosień 2004 hoda. U Biełarusi prachodzić refierendum, meta jakoha — dazvolić Łukašenku bałatavacca na pasadu prezidenta biez abmiežavańnia pa terminach. Adnačasova pravodzilisia parłamienckija vybary.
U pałacie pradstaŭnikoŭ papiaredniaha sklikańnia niekalki deputataŭ z «viertykalnaha śpisa» pierajšli ŭ apazicyju. Valeryj Frałoŭ, Siarhiej Skrabiec i Uładzimir Parfianovič navat abjavili haładoŭku, patrabujučy źmienaŭ u Vybarčy kodeks.
Kab precedent nie paŭtaryŭsia, u 2004 hodzie składać śpis «praŭładnych» kandydataŭ stali bolš uvažliva. Udaskanaliłasia i praca vybarčych kamisij. Kožny čaćviorty abrany deputat, pavodle vynikovych pratakołaŭ, nabraŭ 50,1—55% hałasoŭ. Jakraz dastatkova, kab ličyć siabie pieramožcam pieršaha tura.
Sistema dała zboj tolki dvojčy. U Navapołacku miascovyja žychary nie acanili sienatara i dyrektara miascovaha «Naftazavodmantaža» Piatra Sałamuchu, jaho daviałosia davybirać u druhim tury.
A na adnoj z akruhaŭ u Hrodnie paśla niečakanaha źniaćcia z vybaraŭ dziejnaha deputata zastałosia dvakandydaty.
Prafsajuźnicy i nastaŭnicy anhlijskaj movy Ludmile Siaŭko supraćstajaŭ vykładčyk fiziki Hrodzienskaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta Valancin Askirka, pradstaŭnik Hramady. Na kaho ź ich «staviła» ŭłada? Dastatkova skazać, što Siaŭko nastupnyja vosiem hadoŭ adsiedzieła ŭ saviecie respubliki… Ale čamu ž nie ŭ pałacie pradstaŭnikoŭ, kudy bałatavałasia? Vybary na hrodzienskaj akruzie nie adbylisia, nikomu z kandydataŭ nie naličyli patrebnyja 50%.
Kab «niejtralizavać» Askirku, na pieravybary, jakija adbylisia ŭ Hrodnie viasnoj 2005 hoda, ułady adpravili… jahonaha navukovaha kiraŭnika, rektara ŭniviersiteta Siarhieja Maskieviča.
Znajomyja Maskieviča kažuć, što toj nie chacieŭ parłamienckaj karjery i prasiŭ pakinuć jaho ŭ Hrodnie.
Druhim patencyjnym udzielnikam vybaraŭ u jakaści ŭładnaha kandydata byŭ hałoŭny doktar Hrodzienskaj abłasnoj kliničnaj balnicy Śviatasłaŭ Savicki. Adnak kandydaturu doktara vyrašyli nie vystaŭlać. Sioleta imia Savickaha ŭzhadvałasia ŭ suviazi z zaviedzienaj kryminalnaj spravaj za złoŭžyvańnie słužbovymi paŭnamoctvami.
Siarhiej Maskievič i staŭ apošnim deputatam pałaty. Pačynaŭsia staličny etap žyćcia hrodzienskaha fizika. Cikava, što pieršyja miesiacy jon jašče kataŭsia ŭ Hrodna, kab dačytvać lekcyi. Navuka dla Maskieviča zaŭsiody była na pieršym miescy.
Siarhiej Alaksandravič, syn Alaksieja
Budučy doktar fizika-matematyčnych navuk naradziŭsia ŭ zvyčajnaj sialanskaj siamji ŭ vioscy na poŭdni Ščučynskaha rajona. Asfaltavanaja daroha da Bykaŭki tak i nie dajšła. I heta hałoŭnaje, pra što prosiać nahadać Maskieviču jahonyja ziemlaki. U chacie sabrałasia ź dziasiatak staražyłaŭ, jakija pačynajuć uzhadvać dziciačyja hady čynoŭnika.
Baćka ministra žyŭ u vioscy ad naradžeńnia. Alaksiej zatrymaŭsia ŭ babylach i ažaniŭsia tolki na piatym dziasiatku, jakraz paśla zakančeńnia Druhoj suśvietnaj. Žonku Lidziju jon sustreŭ u adnoj z susiednich viosak. Maładyja davoli doŭha čakali pieršaje dzicia. Siarhiej naradziŭsia ŭ 1953 hodzie, uśled za im na śviet źjaviŭsia Michaił, a paśla i treci syn — Alaksandr.
Baćki pracavali ŭ kałhasie, nichto i padumać nie moh, jakich vyšyniaŭ dasiahnie ich syn.
Kali Siarhiej Maskievič vybiŭsia ŭ ludzi, adnaviaskoŭcy pračytali jahonuju bijahrafiju i nie zrazumieli, čamu jon «Alaksandravič»? Vyjaviłasia, što ŭ znajomaha ŭsim Alaksieja ŭ mietrycy nasamreč było zapisanaje inšaje imia.
Alaksandr-Alaksiej byŭ rezkim čałaviekam, uzhadvajuć viaskoŭcy i raskazvajuć pakazalnuju historyju. Žonka nabyła jamu ŭ Ščučynie štany, ale nie raźličyła z pamieram. Tady jon prosta absiek lišniuju daŭžyniu siakieraj, tak paśla i chadziŭ na śmiech usioj vioscy.
Baćka pamior, kali syny byli jašče małymi. Maci hadavała ich adna. Jana pajšła z žyćcia niekalki hadoŭ tamu.
Chata Maskievičaŭ stajała na vodšybie, na chutary. Dyj braty asabliva nie źviazvalisia ź viaskovaj kampanijaj. Nie pili i nie kuryli, kažuć byłyja susiedzi. Navat na tancy nie chadzili! A kali paśvili karoŭ, zaŭsiedy brali z saboj knihi.
«Jon moža raskrycca tolki pa-biełarusku»
Bazavuju škołu Siarhiej skončyŭ u susiednich Baličach, a ŭ starejšyja kłasy daviałosia chadzić u Rakavičy. Kali iści naprastki, miž vioskami kala piaci kiłamietraŭ. Ale ŭzimku dabracca da škoły było nadzvyčaj składana, tamu na niekalki miesiacaŭ vučni sialilisia ŭ internacie kala škoły.
Siońnia Rakavickaja škoła-sadok vyhladaje idealna dahledžanaj. Pierad uvachodam staić vializny słup, jaki ŭkazvaje adlehłaść da bujnych haradoŭ — ad Ščučyna da Tokia. Na ścienach — stendy ź infarmacyjaj pra słavutych vypusknikoŭ. Viadoma ž, asobny pryśviečany asobie Siarhieja Maskieviča.
Maskievič piaty źleva ŭ siarednim šerahu.
Dyrektar škoły-sadka Ivan Paźniak nie zaśpieŭ słavutaha ziemlaka, zatoje vučyŭsia razam z žonkaj ministra. Taćciana Trafimovič naradziłasia ŭ adnoj z susiednich viosak. Jana atrymała adukacyju piedahoha. Cikava, što brat Siarhieja Michaił pabraŭsia šlubam ź siastroj Taćciany.
Dyrektar zaprašaje pahutaryć z Maryjaj Prakapovič (Šlachtun), jakaja vykładała Maskieviču biełaruskuju movu i litaraturu. Budučy ministr byŭ zdolnym i ścipłym vučniem, kaža jana. Praŭda, miedal nie atrymaŭ.
Jak u Siarhieja składvalisia adnosiny ź biełaruskaj movaj? «U nas ža tak i nie pryščapiłasia taja ruskaja! Pa-biełarusku i ŭsie pradmiety ŭ škole, i miž saboj… — uzdychaje Maryja Uładzimiraŭna. — Ja na Maskieviča ciapier hladžu pa televizary i tak škada jaho. Jon ža moža raskrycca tolki pa-biełarusku!»
Padčas pracy ŭ Hrodnie Maskievič čaściakom addavaŭ pryjarytet rodnaj movie. «Univiersiteckija rady jon pravodziŭ pa-biełarusku. Razmaŭlaŭ sam i dla astatnich byŭ prykładam», — pryhadvaŭ prafiesar Viačasłaŭ Švied.
«Ja liču, što dvuchmoŭje — heta abaviazak kožnaha hramadzianina Biełarusi viedać biełaruskuju movu i vałodać joj. Heta nie prava vybaru adnoj ź dźviuch movaŭ, a abaviazak», — kazaŭ sam Maskievič.
Adnak palityčnaja kanjunktura časam prymušaje kazać advarotnaje. U internecie zhadvajecca cytata Maskieviča nakont taho, što «čałaviek, jakomu ŭsie śpiecyjalnyja terminy buduć vykładać pa-biełarusku, sutykniecca z prablemami ŭ prafiesijnaj dziejnaści». Choć jon sam vyvučyŭ fiziku z matematykaj pabiełarusku i paśpiachova abaraniŭ kandydackuju dysiertacyju.
Zasłužany fizik
U 1970 hodzie, paśla zakančeńnia Rakavickaj škoły, Maskievič pastupiŭ na fizika-matematyčny fakultet Hrodzienskaha piedahahičnaha instytuta imia Janki Kupały (budučy Hrodzienski dziaržaŭny ŭniviersitet). Jon advučyŭsia, atrymaŭ čyrvony dypłom i pačaŭ zajmacca daśledčaj dziejnaściu. U navučalnaj ustanovie fizik zatrymaŭsia na nastupnyja 30 hadoŭ za vyniatkam słužby ŭ rakietnych vojskach stratehičnaha pryznačeńnia.
Łabarant, staršy inžynier, staršy navukovy supracoŭnik, staršy vykładčyk, dacent, prafiesar, prarektar… — na šlachu da kiravańnia ŭniviersitetam Maskievič prajšoŭ usie mahčymyja prystupki. Pryčym nie ŭ jakaści viasielnaha hienierała, a jak sapraŭdny daśledčyk. U pasłužnym śpisie dziasiatki navukovych publikacyj, składańnie padručnikaŭ i patenty.
Niepadrychtavanaha čytača nazvy navukovych daśledavańniaŭ Maskieviča mohuć spałochać. Jahonaja kandydackaja dysiertacyja nazyvałasia «Śpiektralna-luminiescentnyja ŭłaścivaści vytvornych tyjaminu, piravinahradnaj kisłaty i ich kompleksaŭ ź ionami dvuchvalentnych mietałaŭ u rastvorach», a doktarskaja — «Śpiektraskapija hihanckaha kambinacyjnaha raśsiejvańnia śviatła i strukturnaja arhanizacyja adsarbavanych na mietaličnaj pavierchni malekularnych sistem».
Kalehi-fiziki zapeŭnivajuć, što Maskievič — adzin z najlepšych fizikaŭ u Biełarusi.
Palityčnyja adličeńni
Rektaram HrDU jon staŭ u 1997 hodzie. Kalehi kažuć, što z hetaj pasady Maskievič mieciŭ u ministry adukacyi jašče ŭ pačatku 2000-ch, adnak Łukašenka zrabiŭ vybar na karyść inšaha rektara: Alaksandr Radźkoŭ kiravaŭ Mahiloŭskim dziaržaŭnym univiersitetam imia Arkadzia Kulašova.
Za čas znachodžańnia na pasadzie rektara Maskievič adznačyŭsia niekalkimi palityčnymi adličeńniami. Pieršakurśnika Jaŭhiena Skrabutana i starejšaha na kurs Alesia Kursieviča vyklučyli za hrafici «Spynić rusifikacyju!» i «Zubr».
«Adličeńniem zajmaŭsia ideałahičny adździeł na čale z prarektaram Taćcianaj Badziukovaj. Moj baćka chadziŭ na pryjom da Maskieviča, ale z razmovy vynikała, što rektar ni pry čym i za ŭsie rašeńni adkazvaje prarektarka, — uzhadvaje Jaŭhien Skrabutan. — Paźniej časam sustrakaŭ jaho ŭ Hrodnie. Jon mianie paznavaŭ, vitaŭsia, pytaŭsia pra maje spravy… Moža, u demakratyčnaj krainie z Bałonskim pracesam jon byŭ by dobrym rektaram, ale ciapier heta zvyčajny zakładnik sistemy — maryjanietka ŭ rukach ideałahičnaha aparatu, jakaja nie moža mieć ułasnaha mierkavańnia i robić usio pa zahadzie źvierchu».
Skrabutanu ŭdałosia paśla šmatlikich skarhaŭ adnavicca va ŭniviersitecie, ale praz dva hady jaho adličyli znoŭ, ciapier za kalandaryki z vyjavaj Alaksandra Milinkieviča. Univiersitetam tady kiravaŭ užo nie Maskievič, a jahony nastupnik Jaŭhien Roŭba.
Śpiecyjalist šyrokaha profilu
Jak zhadvałasia vyšej, z pasady rektara Maskievič pierabraŭsia ŭ parłamient. Deputaty musiać vyznačycca, u jakoj pastajannaj kamisii buduć pracavać. Maskievič byŭ abrany apošnim, i ŭ kamisiju pa adukacyi, kultury i navucy na čale sa staražyłam parłamienta Uładzimiram Zdanovičam raniej za jaho paśpieli zapisacca ŭžo dziesiać čałaviek. Fiziku daviałosia zajmacca biudžetam, finansami i padatkovaj palitykaj.
U parłamiencie nastupnaha sklikańnia adukacyjnuju kamisiju znoŭ uznačaliŭ Zdanovič, a Maskievič staŭ kiravać mižnarodnymi spravami i suviaziami z SND.
Cikava, što adnym z mahčymych kandydataŭ na pasadu ministra adukacyi ŭ 2010 hodzie nazyvaŭsia mienavita Uładzimir Zdanovič. Ciapier jon uznačalvaje ŭ ministerstvie Departamient kantrolu jakaści adukacyi i padparadkoŭvajecca Siarhieju Maskieviču.
Biez reformaŭ
Dziejnaść Maskieviča na pasadzie ministra pryniesła sistemie adukacyi peŭnuju stabilnaść. Minuŭ čas chaatyčnych reform Alaksandra Radźkova, kali doŭha nie mahli vyznačycca, kolki hadoŭ treba vučycca ŭ škole.
«Łamać užo, napeŭna, nie treba ničoha, ale šlifavać daviadziecca», — davaŭ nakaz Łukašenka Maskieviču.
Novy ministr doŭhi čas abychodziŭsia kaśmietyčnymi pieraŭtvareńniami. Pry im skakaŭ prachadny bał na CT, paśla terakta ŭ minskim mietro byŭ zakryty žanočy instytut «Enviła» (tam vučyłasia Jania Pačyckaja, jakaja prychodziła ŭ hości da Kanavałava i Kavalova).
Zaŭvažnyja źmieny apošniaha času — pieravod mnohich śpiecyjalnaściaŭ na čatyrochhadovy termin navučańnia.
Amierykanskija syny
Dzieci Maskieviča nasamreč zastalisia ŭ ZŠA.
Pra małodšaha syna, Dzianisa, infarmacyi bolš. Jon skončyŭ BDU i niamiecki ŭniviersitet Manhiejma, a paśla pierajechaŭ u Amieryku. Baćka tady jašče byŭ rektaram. «Heta čałaviek, jaki trapiŭ u ZŠA svaim rozumam, a nie baćkavymi suviaziami», — pierakonvaje znajomy bratoŭ.
Dzianis — śpiecyjalist u halinie prahramavańnia i vebdyzajnu. Pavodle reziume, apošnija paŭtara hoda jon pracuje ŭ kampanii BloomReach.
Druhi syn, Ihar, taksama žyvie ŭ Amierycy bolš za 10 hadoŭ. Jon vučyŭsia ŭ Hrodnie i Minsku.
Žyćcio na dva harady
Što budzie rabić Siarhiej Maskievič u vypadku mahčymaj adstaŭki? Jak minimum da jaho viartańnia hatovyja ŭ Hrodzienskim dziaržaŭnym univiersitecie. Byłyja kalehi Maskieviča raskazvajuć, što ŭ łabaratoryi dahetul za im ličycca svoj stoł i kampjutar.
Pobač siadzić jahony brat Alaksandr, taksama fizik. Jon vykładaje i piša doktarskuju dysiertacyju. Praŭda, uniosak Alaksandra ŭ navuku značna mienšy, čym u starejšaha brata, pryznajucca kalehi.
Na vypadak viartańnia fizik pakinuŭ sabie i žyllo ŭ Hrodnie.
Kvateru na praśpiekcie Klackova Maskievič kaliści atrymaŭ ad univiersiteta. Kali pajšła havorka pra mahčymy pieravod usiaho niepryvatyzavanaha žylla ŭ dziaržaŭny arendny fond, ministr vyrašyŭ usio ž raźličycca za kvateru. Trochpakajoŭku acanili ŭ 45 miljonaŭ rubloŭ, hetyja hrošy daviadziecca vypłacić za 40 hadoŭ.
Dziakujučy statusu deputata, Maskievič zmoh stać u čarhu na budaŭnictva žylla i ŭ Minsku. Jon pabudavaŭ dvuchpakajoŭku ŭ staličnym rajonie Sucharava.
A na pieršuju hadavinu znachodžańnia na pasadzie ministra Maskievič atrymaŭ carski padarunak — nadzieł pad budaŭnictva ŭ Viaśnincy.
Kadastravy košt 13 sotak elitnaj ziamli dasiahaje $240 tysiač, rynkavaja cana moža dachodzić da $1 miljona.
«Niapravilna heta. Chata tut staić, chaj by braŭ i apracoŭvaŭ ziamlu, kali jamu treba», — pierakanany viaskovy starasta ŭ Bykaŭcy. «A ŭ kaho va ŭradzie niama? Kali ŭ inšych jość, to i ŭ Maskieviča chaj budzie!» — abaraniaje ministra viaskovaja nastaŭnica. Jaje zarobak, darečy, składaje 3 miljony rubloŭ.
***
Siarhiej Maskievič
Naradziŭsia 1 žniŭnia 1953 hoda ŭ vioscy Bykaŭka Ščučynskaha rajona Hrodzienskaj vobłaści. Skončyŭ Hrodzienski dziaržaŭny piedahahičny instytut imia Janki Kupały (1974), pracavaŭ u im u 1974—2005. U 1997—2005 byŭ rektaram univiersiteta. Deputat pałaty pradstaŭnikoŭ (2005—2012), ministr adukacyi (z 2010). Kandydat (1983) i doktar (1996) fizikamatematyčnych navuk. Žanaty, maje dvuch synoŭ.
