U Nacyjanalnym akademičnym dramatyčnym teatry imia Maksima Horkaha adbyłasia premjera śpiektakla «Piaśniar».
«Heta pastanoŭka pra Mulavina ci nie pra Mulavina?» – pytajecca na prystupkach teatra hladač. I tak, i nie. Tak – bo jość krasamoŭnaja nazva, dzie abyhryvajecca znakamity muzyčny brend; jość vidavočnaje pryśviačeńnie Uładzimiru Hieorhijeviču; pieśni hurta «Pieśniary», jakija hučać sa sceny; partret i sceničnaja vopratka muzykanta, što sustrakajuć teatrałaŭ u faje (u stvareńni śpiektakla ŭdzielničali supracoŭniki muzieja, što pryśviečany jaho tvorčaści). Nie – bo hety śpiektakl u toj ža čas… pra troch roznych Mulavinych. Jany nie vielmi padobnyja jak da realnaj histaryčnaj asoby, tak i pamiž saboj.
Viersija dramaturha
Pieršaja viersija naležyć Vasilu Drańko-Majsiuku. U centry jaho pjesy «Piaśniar» – vobraz navat nie Mulavina, a abahulenaha nacyjanalnaha tvorcy. Adpaviedna, u tekście minimum bijahrafičnych źviestak (akaličnaści pryjezdu śpievaka ŭ Minsk, a taksama zhadki pra raskoł u «Pieśniarach», što zdaryŭsia ŭ 1990-ch. Praŭda, miarkuju, nie zusim karektna interpretavać padziei, što zdarylisia ŭ ansambli, z pazicyi tolki jaho kiraŭnika). Hałoŭny kanflikt pjesy – sutyknieńnie nacyjanalnaha i antynacyjanalnaha.
Zhodna ź siužetam, da Pieśniara (Siarhiej Žbankoŭ), jaki znachodzicca pamiž žyćciom i śmierciu, prychodziać ajčynnyja kłasiki. I prosiać ab dapamozie. «Nas i ŭsio, što z nami źviazana, zabyvajuć… toje, dzie my znachodzimsia, nazyvajecca niabyt. Užo adzin raz ty viarnuŭ nas ź niabytu…» – kaža Kołas (Andrej Zacharevič). «Pryhadaj: kaniec 60-ch, pačatak 70-ch. Našyja vieršy, jakija ty zaśpiavaŭ, viedali na pamiać ad Varšavy da Irkucka!» – dadaje Kupała (Alaksandr Ždanovič). «A značyć, viedali i pra Jaje!» – dałučajecca da ich Ciotka (Anastasija Špakoŭskaja). «Zabuduć nas – zabuduć i Jaje… Tak što, dapamažy, druža!» – prosić Kołas.
Chto takaja «Jana»? Chutčej za ŭsio, sama Biełaruś, uvasableńnie nacyjanalnaj idei. Takoje razumieńnie ŭźnikaje paśla repliki Janki Kupały: «Kožny z nas, da kaho jana prychodziła, musiŭ byŭ u svoj čas jaje adpuścić, kab Jana mahła natalać saboj novaha pieśniara… Jaje, na žal, nielha kryŭdzić. Lepiej samomu skočyć u leśvičny pralot, čymsia abrazić hetuju hanarlivuju dziaŭčynu! (…). Ciapier u Jaje niama pamiaci, krasy, movy…»
Takim čynam, z adnaho boku barykadaŭ znachodziacca piśmieńniki, jakija bačać u asobie Uładzimira Hieorhijeviča Pieśniara. Z druhoha – ludzi, abyjakavyja da nacyjanalnaj idei. Jany bačać kaštoŭnaść tolki ŭ tych tvorach, dzie Mulavin nie demanstravaŭ biełaruskuju admietnaść. «Začiem vam nado było tratiť vriemia na eti «Huślary» i pročije «Vienki»… prohrammy, na kotoryje nikto nie chodił», – nie razumieje Čorny (Siarhiej Čiekieres). Darečy, navat pa hetaj replicy bačna, što dvuchmoŭje pjesy (faktyčna, navat trochmoŭje, bo hučyć i «trasianka», całkam apraŭdanaje).
Tvorca i šeraja masa
Zusim inšaje razumieńnie siužeta ŭ režysiora Valanciny Jerańkovaj, jakaja nie akcentavała nacyjanalnuju prablematyku. U pjesie Kupała i jaho adnadumcy spračalisia ź Pieśniarom, patrabavali i zmahalisia, kab jon znoŭ źviarnuŭsia da ajčynnaj litaratury, a značyć, i da Biełarusi. U pastanoŭcy supiarečnaściaŭ pamiž hierojem Žbankova i piśmieńnikami niama. Piaśniar adrazu znachodzić z kłasikami ahulnuju movu. Tamu hałoŭny kanflikt bačycca ŭ zmahańni pamiž sapraŭdnym tvorcam i šeraj masaj. Adpaviedna, Čorny, jaho paplečnik Šery (Siarhiej Jurevič) dy inšyja dziejnyja asoby – usiaho tolki lumpien, jaki nie razumieje słavutaha artysta (niezdarma hieroi ŭ adnym z epizodaŭ naciahvajuć na tvar maski źviaroŭ). Ale navošta tady ŭvodzić u dziejańnie Ciotku abo Kołasa? Niaŭžo vyklučna dziela maralnaj padtrymki Pieśniara? Pry takim padychodzie isnavańnie piśmieńnikaŭ u jakaści piersanažaŭ robicca biessensoŭnym.
U pjesie Piaśniar pamiraŭ, adstojvajučy svaje pryncypy. I ŭrešcie akazvaŭsia nacyjanalnym prarokam. U pastanoŭcy natoŭp ładzić sudzilišča nad litaratarami, jakija ŭsialak padtrymlivajuć Mulavina, ale Pieśniara nie čapaje (usio zastajecca na ŭzroŭni pažadańnia nie pisać muzyku da biełaruskamoŭnych vieršaŭ). Darečy, niežadańnie Mulavina stvarać pieśni na biełaruskamoŭnyja vieršaŭ režysior tłumačyć… jahonaj stomlenaściu. Ale raptoŭna Uładzimir Hieorhijevič čuje vierš Jaŭhienii Janiščyc («Ty paklič mianie, pazavi») i imkniecca napisać na jaho muzyku. Voś jana, moc biełaruskaha mastackaha słova! Urešcie tvorcy nie admaŭlajucca ad svaich pohladaŭ. A ŭ finale Piaśniar mirna sychodzić sa sceny, abniaŭšysia ź Jankam Kupałam. Nu prosta kłasičny chepi-end!
Kancert Jerańkova
Narešcie, treciaje, zusim inšaje razumieńnie asoby Uładzimira Hieorhijeviča prademanstravaŭ kampazitar Alaksiej Jerańkoŭ, jaki vystupiŭ aŭtaram teatralnaj viersii pjesy i muzyčnaj kancepcyi śpiektakla. Dla jaho Piaśniar – hość na kancercie Jerańkova (asabliva ŭ pieršaj dziei). Tak, ja nie žartuju. Kampazitar zhadaŭ ułasnuju maładość (kali źjaŭlaŭsia kiraŭnikom dvuch VIA) i vyjšaŭ na scenu. Vykanańnie ŭryŭkaŭ z bolšaści pieśniaroŭskich chitoŭ ŭmantavanaje ŭ śpiektakl vielmi «elehantna». Naprykład, adzin z hierojaŭ kaža Pieśniaru: «Pora spať», – i adrazu ž hučyć «Kałychanka» («Śpić nad lesam abłačynka»). Pa radyjo abjaŭlajecca zahad Viarchoŭnaha hałoŭnakamandujučaha – Jerańkoŭ adrazu śpiavaje pieśniu «Miša Kaminski» («Miša Kaminski – chłopčyk chatynski!). Kali na scenie źjaŭlajecca Maksim Bahdanovič (Ivan Stralcoŭ), dyk jak abyścisia biez «Vieraniki» i «Pahoni»? Tady słavuty pałaniez Ahinskaha «Raźvitańnie z Radzimaj» moža ŭklučyć prosta tak, kab pasłuchać cudoŭnuju miełodyju. Spačatku dumaješ, što muzyka, jakaja prysutničała ŭ repiertuary «Pieśniaroŭ», vykonvaje ŭ śpiektakli całkam ilustracyjnyja funkcyi (da taho ž, kali sa sceny hučać mulavinskija pieśni, navošta tvorcy skardziacca na zabyćcio?). A potym prychodziš da inšaj vysnovy: mahčyma, naadvarot, uvieś śpiektakl źjaŭlajecca ilustracyjaj da muzyki? Dyk, moža, varta ŭklučyć aparaturu dla karaokie i śpiavać usioj załaj?
Piaśniar, ale biez drajvu
U vyniku atrymaŭsia śpiektakl adrazu pra troch roznych Pieśniaroŭ. Ale hetyja padychody nie supadajuć, tamu akciory imknucca sumiaścić niesumiaščalnaje. Najbolš vyraznymi akazvajucca dva vykanaŭcy. Janka Kupała ŭ traktoŭcy Alaksandra Ždanoviča paŭstaje nie zabranzaviełym kłasikam, a žyvym, krychu hanarlivym šlachcičam, jaki cudoŭna ŭśviedamlaje značnaść taho, što zrabiŭ. A Siarhiej Čekieres, majučy navat nievialiki materyjał, stvaraje vobraz Čornaha, cynika i mankurta. Ale vidavočna, što jamu niama dzie razharnucca.
Asobna varta skazać pra vykanaŭcu hałoŭnaj roli.
Siarhieju Žbankovu blizkija miakkija, časam liryčnyja hieroi, pra što śviedčać roli jak u kino (Rusačenka ŭ «Biełyja Rosy. Viartańnie»), tak i ŭ rodnym teatry (Jura ŭ «Natatkach stomlenaha ramantyka», Džon u «Leŭ zimoj»). Takim miakkim paŭstaje jaho i Piaśniar, u jakim nie bačna ni drajvu, ni asablivaj charyzmy. Asabliva heta adčuvajecca ŭ finale. Paśla taho jak Piaśniar i Kupała sychodziać sa sceny, na ekranie ŭźnikajuć kadry, kali realny Mulavin vykonvaje kupałaŭskuju «Malitvu». Tady vieryš: taki apantany čałaviek moh stvaryć lehiendarny ansambl, vyvieści jaho na muzyčny Alimp i ŭtrymlivać tam dva dziesiacihodździ. U hieroja Žbankova heta, na žal, nie atrymlivajecca. Jaho Piaśniar nie źviedvaje padčas śpiektakla nijakaj evalucyi. Jon tolki i moža, što słuchać, stojačy voddal, ułasnyja pieśni. Mahčyma, takim čynam stvaralniki «Pieśniara» chacieli pierakanać nas, što Mulavin – taki ž čałaviek, jak i zvyčajnyja hledačy?
U vyniku atrymaŭsia napałovu śpiektakl, napałovu kancert ź pieśniaŭ ansambla «Pieśniary». Tym, chto pryjšoŭ na premjeru, zastałosia tolki siadzieć i słuchać.
