Adnoj z aficyjnych padstavaŭ dla pačatku varožych dziejańniaŭ suprać Ukrainy z boku Rasiei, paźniej vielmi dobra vykarystanych prapahandaj, stała sproba admieny zakonu ab movach nacyjanalnych mienšaściaŭ.
Zakon, u adpaviednaściu z sučasnym jeŭrapiejskim bačańniem, lehalizoŭvaŭ rasiejskamoŭnuju adukacyju i spravavodstva va ŭschodnich rehijonach Ukrainy. Zakon dziejničaje i dahetul, a moŭnaje pytańnie ŭvachodzić u lik topavych prablem ukrainskaha, dy i nie tolki, hramadstva.
Zakon ab movach, jaki nadavaŭ, faktyčna, aficyjny status rasiejskaj movie va ŭschodnich rehijonach Ukrainy, byŭ adnym z hałoŭnych punktaŭ pieradvybarčaj prahramy Viktara Janukoviča ŭ 2010 h. I jahonaje pryniaćcie ŭ 2012 choć i vyklikała pratesty, było čakanym. Amal praz dva hady, na nastupny dzień paśla ŭciokaŭ Janukoviča z krainy, zakon byŭ admienieny, ale časovy prezident Alaksandr Turčynaŭ nakłaŭ vieta na hetu admienu, kali stała zrazumieła, što varta pačakać, pakul usio nie ścišycca.
Adnak va Ukrainie cišej nijak nie stanovicca. Niahledziačy na toje, što na moŭnuju prablemu, zdajecca, usie pieravažna zabylisia, jana nikudy nie padziełasia, i, vierahodna, zajavić pra siabie rana ci pozna. Jak demanstrujuć prykłady multylinhvistyčnych krain, nośbity asnoŭnych movaŭ, jakija, adnak, u peŭnych rehijonach akazvajucca ŭ mienšaści, vielmi časta adčuvajuć kryŭdu. I naadvarot. Rašeńniaŭ prablemy šmatmoŭnaści mnoha i adnačasova niama: ličycca, što najčaściej dla stabilnaści i demakratyi krainie lepiej mieć adnu nacyjanalnuju movu. U advarotnym vypadku niechta amal zaŭždy zastaniecca pakryŭdžanym.
«Jeŭrapiejcy nie razumiejuć, što heta mova akupantaŭ»
Tolki što heta musić być za mova? Aktyvistki ruchu «Nie budź bajdužym» («Nie budź abyjakavym») ličać, što adnoj ukrainskaj movy krainie dastatkova. Arhanizacyja ŭźnikła jašče paśla pieršaha Majdanu, što pačaŭsia ŭ 2004 hodzie, i voś užo 10 hadoŭ imkniecca prasoŭvać ukrainskuju kulturu ŭ tych rehijonach i halinach, dzie da jaje staviacca nie zaŭždy adnaznačna.
«My ličym, što zakon [Janukoviča] ab movach musić być admienieny», — kaža aktyvistka arhanizacyi, vykładčyca ŭniviersiteckaha kursu «Postkałanijalnaja kultura i žurnalistyka» Aksana Laŭkova. Jana była aktyvistam i ciapierašniaha Majdanu: «Ja nie viedaju nivodnaha čałavieka, jaki nie byŭ tady ci ciapier na Majdanie».
Davoli radykalnaje pa jeŭrapiejskich mierkach mierkavańnie padtrymlivaje i fiłołah Lesia Karnienka, jakaja ciapier pracuje ŭ Kijevie ŭ śfiery kapirajtu:
«Prablema nie ŭ tym, što mnohija žychary Ukrainy havorać pa-rasiejsku. Prablema ŭ hramadstvie, jakoje zrabiła tak, kab jany razmaŭlali pa-rasiejsku, — kaža Lesia Karnienka. — Baćki hetych ludziej razmaŭlali pa-ukrainsku ci suržykam [trasiankaj]. Naprykład, ja jedu ŭ maršrutkach, čuju, jak maładyja ludzi razmaŭlajuć z baćkami pa telefonie pa-ukrainsku, a paśla pieraklučajucca da dziaŭčyny svajoj na rasiejskuju. Što heta? Usie jany mohuć razmaŭlać pa-ukrainsku!»
Asnoŭny mesydž aktyvistak «Nie budź bajdužym» — va Ukrainie defakta niama rasiejskamoŭnych rehijonaŭ. Tam źmiašanaja mova.
«Navukoŭcy śćviardžajuć, što rasiejskaja mova — mova ŭrbanizavanych rehijonaŭ. Inšaja reč — my žyli ŭ smuzie miedyja, jakija ŭvieś čas kazali, što rasiejskuju movu pryhniatali», — kaža Lesia Karnienka.
Ale navat vykładčyca postkałanijalnaj kultury nie zdolnaja patłumačyć ES sutnaść moŭnaha supraćstajańnia va Ukrainie:
«Jeŭrapiejcy kažuć nam: «Treba raźvivać talerantnaść, tamu žyvicie z rasiejskaj movaj», — pryhadvaje Aksana Laŭkova. — Ale ž hetyja jeŭrapiejcy nie razumiejuć, što heta mova akupantaŭ. Jeŭrapiejcaŭ nie cikaviać pytańni kultury i nacyi. Jany turbujucca pytańniami ŁHBT, talerantnaściu i padobnymi rečami».
«Mova — nie vyšejšaja kaštoŭnaść»
Adnak jak pakazaŭ Krym, a paśla ŭkrainski ŭschod, mova — heta jašče i vydatnaje pole dla prapahandy. Rasiejskim kanałam nie spatrebiłasia pierachodzić na ŭkrainskuju, kab pierakanać šmat kaho ŭ pravilnaści dziejańniaŭ Rasiei.
Ukrainskija TV-žurnalisty adreahavali na hetyja padziei pa-roznamu: niechta časova pierajšoŭ na rasiejskuju, a niechta prałabiravaŭ stvareńnie anhielkamoŭnaha ŭkrainskaha kanału na manier Russia Today.
«Padčas akupacyi Krymu my pierachodzili na ruskuju — heta byŭ taki siabroŭski žest u bok ruskamoŭnych ŭkraincaŭ, — kaža adzin ź viadučych onłajn telebačańnia «Hromadśkie TB» Andrej Sajčuk, čyj pieršy efir supaŭ z pačatkam Jeŭramajdanu. — Zatym viarnulisia da ŭkrainskaj. Tym bolš, što ŭ nas jość niekalki viadučych z Zachodniaj Ukrainy, jakija nie vielmi dobra havorać pa-rusku».
Zrešty, TV maje admysłovuju rasiejskamoŭnuju prahramu «Novosti Donbassa», jakaja viaščaje ŭ pieršuju čarhu dla rasiejskamoŭnych žycharoŭ hetaha rehijonu. Akramia hetaha, TV maje rasiejskamoŭnuju viersiju svajoj tranślacyi.
«Prablem z ukrainskaj u nas niama, — padkreślivaje Sajčuk. — Mova — heta nie vyšejšaja kaštoŭnaść. Ale jak ukraincy my, viadoma, majem znosiny pieravažna ukrainskaj».
«My nie možam pa ŭsioj płaniecie zabaranić rasijskaje telebačańnie»
«Na sałaŭjoŭskuju prapahandu my možam adkazvać tolki praŭdaj, — ličyć vypuskajučy redaktar «Hromadśkie TB» Taćciana Kozyrava. — Bo kali my budziem stvarać svaju prapahandu ŭ adkaz, to nas rana ci pozna vykryjuć. Hetak sama jak my ciapier vykryvajem rasiejskija telekanały».
Ale nie ŭsie padzialajuć dumku niezaležnych žurnalistaŭ. Niadaŭna va Ukrainie abvieščana ab stvareńni kanału Ukraine Today. Jon budzie anhielskamoŭnym, raźličanym na ES i ZŠA i spansavacca viadomym svajoj padtrymkaj Nacyjanalnaj hvardyi ŭkrainskim aliharcham Iharam Kałamojskim. Ukraine Today budzie aśviatlać padziei nie tolki va Ukrainie, ale i ŭ inšych krainach SND.
«Heta durnaja ideja, — ličyć Sajčuk. — Pa-pieršaje, heta patrabuje šmat hrošaj, pa-druhoje, navošta? Pahladzicie, kolki hrošaj Pucin patraciŭ na stvareńnie virtualnaj karciny Rasii i drennaj Ukrainy. Ale ciapier katastrofa Boinha paciahnuła za saboj rujnavańnie hetaj karciny jak kartačnaha domika».
Pytańnie movy na TV chvaluje nie tolki ŭkraincaŭ. Naprykład, u Litvie dziejničaje časovaja zabarona na tranślacyju niekatorych rasiejskich adyjoznych kanałaŭ. A ź lipienia na adnym ź litoŭskich kanałaŭ tranślujuć pieradačy, padrychtavanyja pa-rasiejsku ŭkrainskimi žurnalistami.
Ale možna abyścisia i biez televizijnych hihantaŭ. Ciapier, kab kazać praŭdu, patrebna zusim niašmat:
«Smartfon, roŭter — i ŭ vas užo jość telebačańnie», — daje Sajčuk recept sučasnaha TV.
«Cie kapiec»
Aktyvistki «Nie budź bajdužym» prapanujuć inšuju stratehiju jakaja, adnak, patrabuje bolš času. Jana abapirajecca na adukacyju, a taksama na imknieńnie zrabić movu modnaj:
«Sieparatystami stanoviacca tyja, chto zastaŭsia ŭ poli rasiejskaj kultury», — ličać u ruchu.
«Maje nohi abyšli 2 tysiačy škołaŭ va Ukrainie, — raspaviadaje Aksana Laŭkova. — Mnie prykra, što mała chto choča rabić takija pracajomkija rečy».
«U škołach Uschodu vykładčyki pieravažna vykładajuć pa-rasiejsku. Navat u škołach, jakija jurydyčna źjaŭlajucca ukrainamoŭnymi. I ŭkrainskich knižak u ich niama albo nie chapaje. U Krymu ž uvohule było tolki 7 ukrainamoŭnych škołaŭ. Ciapier vykładčykaŭ ukrainskaj masava tam skaračajuć i pieraaryjentujuć na vykładčykaŭ na fizkultury i bijałohii. Cie kapiec», — emacyjna dadaje Aksana Laŭkova.
Adna z samych zaŭvažnych postmajdanaŭskich reformaŭ — novy zakon pra vyšejšuju adukacyju. Pavodle jaho, adzinaja mova vyšejšaj adukacyi — ukrainskaja. Adnak aktyvisty ličać, što heta nie zdymaje pytańnie ŭciahnutaści studentaŭ u rasiejskamoŭny asiarodak.
«Ciapier u nas jość šaniec, bo palityki razumiejuć, što z dapamohaj vydatkaŭ na kulturu, možna abaranić ułasnuju dziaržavu».
Ale prablema ŭ tym, što ŭ dziaržavy nie maje hrošaj na patryjatyčnyja prajekty. Ciapier usie srodki iduć na vajnu.
«Heta mianie vielmi mocna abražaje, — kaža Aksana Laŭkova. — Bo vojska pracuje z nastupstvami taho, što ŭkrainskaja kultura nie raspaŭsiudziłasia na ŭsio krainu. I sieparatystami stanoviacca tyja, chto zastaŭsia ŭ poli rasiejskaj kultury».
Ale ŭkrainskija aktyvistki hladziać u budučyniu z aptymizmam. Tolki čakać tuju budučyniu daviadziecca, peŭna, vielmi doŭha:
«Usio robicca pastupova, usio vielmi nialohka. Jašče kaliści ŭ 90-ch my nie mahli davieści, što nazyvać horad «Roŭna» jak «Rivnie» — heta narmalna. Ciapier nakont hetaha jość kansiensus. Kali nam ciažka — značyć, my na pravilnym šlachu. Tolki žyćcia na ŭsio nie chapaje», — dadaje Aksana Laŭkova i uśmichajecca.
