Dla internetu isnuje tolki 4% suśvietnych moŭ. Astatnija 96% miortvyja. U liku biassprečna žyvych (unquestionably vital) apynułasia biełaruskaja — u internecie joj karystajucca davoli aktyŭna. Da prykładu, dźvie biełaruskija Vikipiedyi, u aficyjnym i kłasičnym pravapisie, zajmajuć 58 i 67 miesca pa kolkaści artykułaŭ. Adnak biełaruskuju, jak polskuju ci italjanskuju, nielha adnieści da samym raspaŭsiudžanych u internecie.
Biełaruskaja mova žyvaja, ale jaje, jak polskuju ci italjanskuju, nielha adnieści da samym raspaŭsiudžanych u internecie.
JUNIESKA viadzie Atłas moŭ śvietu, jakija znachodziacca pad pahrozaj źniknieńnia. Da hetaj katehoryi adniesiena 2471 mova, z roznaj stupieńniu słabaści, biełaruskaja ŭ joj adniesiena da «słabych» (vulnerable), jak i paleskaja, valijskaja abo baskskaja. Kolkaść nośbitaŭ biełaruskaj movy aceńvajecca ŭ 4 miljony.
Vienhierski matematyk i linhvist Andraš Kornaj apublikavaŭ u kastryčniku 2013 cikavuju navukovuju pracu «Ličbavaja śmierć moŭ», u jakoj daśledujecca, jakija z suśvietnych moŭ znachodziacca pad pahrozaj vymirańnia ŭ internecie i ŭ elektronnych pryładach.
«Kampjutera» pryvodzić apisańnie pracy Kornaja. Na dumku vučonaha, ab niebiaśpiecy, jakaja pahražaje movam u realnym žyćci, śviedčać try prykmiety.
Pa-pieršaje, heta strata funkcyjanalnaści, u toj čas jak niejkija inšyja movy vyciaśniajuć jaje z užytku ŭ cełych abłaściach — naprykład, u paŭsiadzionnych elektronnych znosinach, u elektronnaj kamiercyi abo aficyjnym biznesie. «Kali hetaha niama ŭ internecie, hetaha nie isnuje». Pa-druhoje, heta strata prestyžu, asabliva ŭ maładoha pakaleńnia. I, narešcie, strata moŭnaj kampietentnaści, jakaja vyjaŭlajecca ŭ źjaŭleńni pakaleńnia «paŭnośbitaŭ», jakija ŭsio jašče razumiejuć starejšaje pakaleńnie, ale sami vypracavali dla siabie značna sproščanuju viersiju hramatyki abo sumieś moŭ.
Tyja ž praviły prymianiajucca i da internetu i ličbavych pryładaŭ, ale kali navukoŭcy daŭno pryzvyčailisia nazirać za zaniapadam moŭ u realnym śviecie, to tut uźnikaje pytańnie, ci mahčyma paviarnuć praces i zrabić pamirajučyja movy žyćciazdolnymi ŭ ličbavym śviecie.
Najbolš aktyŭnyja movy internetu
Kornaj razhladaŭ 7776 suśvietnych moŭ i ich pradstaŭlenaść u internecie. Pad uvahu prymalisia piać uzajemaźviazanych faktaraŭ: pamier i demahrafičny skład moŭnaj supolnaści, prestyž movy, jaje identyfikacyjnaja funkcyja; uzrovień padtrymki ŭ prahramnym zabieśpiačeńni i pradstaŭlenaść u Vikipiedyi. U pryvatnaści, dla vyznačeńnia stupieni pradstaŭlenaści roznych moŭ u ahulnadastupnych onłajn-tekstach jon vymiaraŭ abjom i kolkaść artykułaŭ u Vikipiedyi na kožnaj z moŭ. Kab vyznačyć uzrovień padtrymki movy ŭ prahramnym zabieśpiačeńni, vyvučalisia jak łakalizacyi interfiejsu prahram i sistemy pravierki arfahrafii, tak i prosta najaŭnaść u standarcie Unicode i inšych bazach dadzienych, jakija dazvalajuć kampjutarnym pryładam aŭtamatyčna apaznavać roznyja movy.
Prysutnaść movy ŭ Vikipiedyi stała adnym z najvažniejšych indykataraŭ jaje zdolnaści vyžyć u ličbavy viek. Pakolki paśpiachovaść movy ŭ ličbavaj prastory aznačaje jaje aktyŭnaje vykarystańnie, było nieabchodna vyznačyć pa mienšaj miery adnu papularnuju onłajn-supolnaść, zasnavanuju na movie jak asnoŭnym srodku kamunikacyi.
Takimi supolnaściami mahli być doški abjavaŭ, rassyłki, hrupy Yahoo abo Google, ale, na dumku Kornaja, Vikipiedyja zaŭsiody stanovicca adnoj ź pieršych aktyŭnych ličbavych moŭnych supolnaściaŭ, jakuju možna razhladać u jakaści rańniaha indykatara taho faktu, što niejki mova sapraŭdy pieraadolvaje «ličbavy barjer».
Kab mova atrymała paŭnamocnaje pradstaŭnictva ŭ internecie, joj žyćciova nieabchodnaja svaja Vikipiedyja. Heta paćviardžaje toj fakt, što ŭ ciapierašni čas na stadyi «inkubatara» znachodziacca 533 moŭnyja zajaŭki, što bolš čym u dva razy pieravyšaje kolkaść isnujučych Vikipiedyj. Žadańnie abzavieścisia paŭnavartasnaj Vikipiedyjaj nastolki vialikaje, što niaredka pryvodzić da manipulacyj ź sistemaj ranžyravańnia, jakaja tradycyjna aceńvaje łakalizavanyja viersii vyklučna pa kolkaści artykułaŭ, jakija ŭvachodziać u ich.
Aburalny prykład takich manipulacyj — heta niaźmienny lidar, jaki stała ŭvachodzić u pieršuju dziasiatku, encykłapiedyja na štučnaj movie vałupiaku, jakaja faktyčna nie vykarystoŭvajecca siońnia nikim, akramia troch dziasiatkaŭ entuzijastaŭ. Amal usie jaje artykuły napisany botami i składajucca z nadzvyčaj «karysnaj» infarmacyi nakštałt «Kitsiemiesta — vioska ŭ Estonii, raźmieščanaja na šyracie 8 ° 55 'N i daŭhacie 26 ° 19' E». U ciapierašni čas viadziecca dyskusija ab pieramiaščeńni Vikipiedyi na vałupiaku nazad u inkubatar i ab praduchileńni źjaŭleńnia ŭ dalejšym padobnych psieŭdaenkcykłapiedyj.
Na asnovie atrymanych u chodzie daśledavańnia dadzienych ŭsie movy byli padzieleny na piać katehoryj: kvitniejučyja, žyćciazdolnyja, pamiežnyja, spadčyna (anłajn-prysutnaść abumoŭlena vyklučna pracaj vučonych pa ich vyvučeńni) i miortvyja (naohuł nie prysutnyja ni ŭ anłajnie, ni ŭ ličbavych pryładach).
Tolki 170 moŭ, abo ŭsiaho 2% ad usich isnujučych, možna adnieści da katehoryi kvitniejučych abo žyćciazdolnych u anłajnie. Jašče 140, abo 1,7%, možna ličyć pamiežnymi. Tyja, što zastalisia 96,3%, abo zvyš šaści tysiač moŭ, - «ličbavyja niabožčyki». Pryčym u isnujučych umovach, kali dla «ličbavaha žyćcia» movy patrabujecca vielizarnaja vydavieckaja infrastruktura i šmatlikija techničnyja srodki, u hetych «mierćviakoŭ» niama nijakaj pierśpiektyvy ŭvaskrašeńnia.
Biełaruskaja mova ŭ daśledavańni Kornaja nazvana siarod biassprečna žyvych (unquestionably vital), u internecie joj karystajucca davoli aktyŭna. Da prykładu, dźvie biełaruskija Vikipiedyi, u aficyjnym i kłasičnym pravapisie, zajmajuć 58 i 67 miesca pa kolkaści artykułaŭ. Na biełaruskaj padtrymlivajuć znosiny ŭ sacyjalnych sietkach, čytajuć naviny, navat spam čas ad času pierakładajuć na biełaruskuju. Mova žyvie, choć da anłajn-roskvitu joj daloka.
Zrešty, u daśledavańni naŭrad ci ŭličvajecca kolkaść «paŭnośbitaŭ» biełaruskaj movy. U jaki bok ŭlik «trasianki» źmianiŭ by vyniki?
