Fota svaboda.org.
Na premjery śpiektakla niečakana sustreła znajomuju. Razmaŭlajem ź joj, i tut padychodzić dziaŭčynka, hadoŭ vosiem, i pytaje, dzie ŭziać prahramu śpiektakla. Maja znajomaja kaža małoj: «Zaraz pryniasu!», i pabiehła niekudy. U dziaŭčynki vočy byli pa jabłyku: «Čto? Čto ona skazała?» Ja pa składach paŭtaryła: «Zaraz pryniasie!» Dziaŭčynka nastaviła vočy i na mianie: «Što?! Što vy skazali?» U jaje vačach było takoje ščyraje i čystaje ździŭleńnie, niby na majoj hałavie vyraśli łasinyja rohi, a ja razmaŭlała na suachili.
Kab vyvieści jaje z šokavaha stanu, ja stroha spytałasia: «Dievočka! Ty čto — v škołu nie chodiš? Ty čto — uroki nie učiš? U tiebia v škole niet biełorusskoho jazyka?» Jana adkazvaje: «Chožu. No biełorusskoho jazyka nie uču». Ja kažu: «Dievočka, da ty vrieš! V kakom ty kłaśsie? Vsie dieti učat biełorusskij jazyk!» Jana spałochana adkazvaje: «Nu vo vtorom. Voobŝieto u nas jesť biełorusskij jazyk, no my poka słov biełorusskich nie učili!»
* * *
Syn letaś pierakazvaje apaviadańnie pra vajnu z padručnika. Nu, vy viedajecie, jak saviecki sałdat vyratavaŭ niamieckuju dziaŭčynku, vynies zpad kulamiotnaha abstrełu. Mały vielmi pryhoža pierakazvaje, litaraturnaj movaj, ź intanacyjami. Ja tolki manatonna, jak nastaŭnica, kivaju hałavoj: «Tak, tak, tak». I voś finał. Syn uračystym i trahičnym hołasam zaviaršaje pierakaz: «I voś tak zahinuŭ saviecki sałdat, zastreliła jaho taja niamieckaja dziaŭčynka, nios jon jaje, nios — a jana dastała zpad palito pistalet — i vystraliła prama sałdatu ŭ serca!» Ja padchapiłasia: «Što? Što? Niamieckaja dziaŭčynka zastreliła svajho vyratavalnika? Tam tak i napisana? Pakažy padručnik!» Ja schapiła knihu, pačała lichamankava hartać. Dy dzie ž tam pra zabojstva? «Nu voś ža napisana! I zabiła sałdata niamieckaja kula! Kula — tak dziaŭčynku zvali!», — patłumačyŭ mały. «A čamu tady kula — z małoj litary?» — chitra zapytałasia ja. «Tamu što pamyłka ŭ padručniku!» — nie razhubiŭsia mały.
* * *
Znajomaja raspaviadaje, śmiajecca. «Syn čytaŭ bukvar, pryjšoŭ i kaža: «Mama, ruki myć — błaha!» — «Čamu?» — «Ja čytaŭ u bukvary! Tam napisana: dziaŭčynka myła ruki — i tvar! Značyć, błahaja dziaŭčynka, raz ruki myje, to jana tvar!»
I śmiech i hrech. Ale chiba hrech moža być śmiešnym?
* * *
Byŭ vypadak, kali ja i jašče dvoje biełaruskamoŭnyja jechali ŭ ciahniku ŭ płackarcie. Pobač była nieznajomaja dziaŭčyna, zdajecca, z Babrujska. Jana była ździŭlena, zapytałasia, čamu my razmaŭlajem pabiełarusku. My pačali žartavać i pierakanali dziaŭčynu, što ŭ Homieli razmaŭlajuć vyklučna pabiełarusku. Što ŭsie, chto jedzie ŭ vahonie z Homiela, — biełaruskamoŭnyja. Jana kančatkova pavieryła, kali my źviarnuli ŭvahu na toje, što ŭ hetym płackarcie jana «moŭnaja mienšaść». Tut uzhadvaje vypadki sa svajho biełaruskamoŭnaha žyćcia siabra TBM Maryja Bułavinskaja.
Jana adnojčy prasiła ŭ homielskaj kaviarni videlec. Aficyjantka navat nie pierapytała — pryniesła joj talerku. «Ja joj pačała tłumačyć pabiełarusku, što takoje videlec. A jana zdranćvieła, hladzić na mianie i ci to zusim nie razumieje, ci to ŭ jaje stupar pačaŭsia», — dadaje Maryja.
* * *
«Niejak my ŭziali na Kupalle ŭ Dobrušski rajon kitajca. Zajšli tam u kramu. Navučyli kitajca pabiełarusku zapytacca niešta ŭ pradaŭca. Pradaŭščyca nie zrazumieła. A my joj kažam: «Voś bačycie, navat kitajec viedaje biełaruskuju movu!» A jana nam upeŭniena zajaŭlaje: «Nijaki jon nie kitajec. I da kitajca navat nie padobny!»
* * *
Žurnalistu Mikołu Biańko ŭ šapiku zamiest papiarovych survetak prapanavali čamuści salonyja areški. «Adnojčy nam admovili ŭ miedycynskaj pasłuzie ŭ homielskaj paliklinicy. My zapoŭnili niejkuju papierku pabiełarusku, kali rabili fluarahrafiju, a nam adkazali: «My prymajem albo na rasijskaj, albo na anhielskaj». Ciapier pišam svaje dadzienyja na błankach paanhielsku», — uzhadvaje žurnalist.
* * *
«A pry apytancy na vulicy niejki vypivocha pačaŭ da nas čapicca: čaho, maŭlaŭ, my ŭ Biełarusi na ŭkrainskaj movie razmaŭlajem?» — dadaje Mikoła Biańko.
Ukraincam ci palakam nazyvajuć časam, kali čujuć biełaruskuju movu ź jaho vusnaŭ, i maršałka homielskaj «Tałaki» Jaŭhiena Mierkisa: «U ciahniku jechaŭ, pa telefonie razmaŭlaŭ. Susied pa płackarcie kaža inšamu: «O, bačyš, jak jon na ŭkrainskaj movie pryhoža šparyć! Umiejuć ža! A čamu my nie možam na svajoj, biełaruskaj, movie razmaŭlać?»
* * *
Nastaŭnica biełaruskaj movy i litaratury Śviatłana Michajłaŭna dzielicca svaimi nazirańniami. «Školniki nie razumiejuć takija słovy, jak abrus, videlec, dyvan — nazvy pradmietaŭ štodzionnaha abychodžańnia.
Davodzicca marnavać čas uroku, kab tłumačyć im sens słovaŭ. Ja nie pierakładaju na ruskuju movu — heta było b złačynstvam! Tłumaču na biełaruskaj. I z kožnym hodam stanovišča ŭsio horš i horš. Dzieci nie mohuć farmulavać svaje dumki na biełaruskaj movie, razvažać — nie, nijak.
A što chacieć — ź imi nichto nie razmaŭlaje pabiełarusku. Voś byŭ urok na temu «U nieskładovaje», pisali słoŭnikavy dyktant. Treba było napisać «na Urale». Adzin vučań napisaŭ «naŭrali». Ja spytałasia: što heta? I jon patłumačyŭ, što heta na biełaruskaj movie «navrali», dziejasłoŭ.
Heta havoryć pra toje, što i ahulnaje intelektualnaje raźvićcio — słabavataje, dzieci nie viedajuć, dzie toj Urał, dzie toj Bajkał. Chiba tolki ŭ siamji možna vychavać, navučyć, raźvić zdolnaści dziciaci. Ja maju na ŭvazie i biełaruskuju movu, i ahulnaje intelektualnaje raźvićcio», — razvažaje nastaŭnica.
